استان آ‌ذربایجان غربی را بهتر بشناسیم

آذربایجان غربی به مرکزیت ارومیه یکی از استان‌های ایران است که در منطقه آذربایجان واقع شده و تنها استان کشور است که با ترکیه هم‌مرز است. حدود ۱۰۰۰ کیلومتر راه اصلی و بزرگراه در این استان وجود دارد که که از شمالی‌ترین نقطه استان (مرز بازرگان) تا جنوبی‌ترین منطقه آن (بوکان) را به هم متصل می‌کند و دارای امکان ارتباطات زمینی مناسبی است.

در سوم بهمن ماه سال ۱۳۱۶ آذربایجان شرقی و غربی از یکدیگر جدا شده و ارومیه جزو استان چهارم قرار گرفت. از سال ۱۳۴۴ این استان با نام آذربایجان غربی شناخته می‌شود.

این استان در سال ۱۳۹۰ متشکل از ۱۷ شهرستان، ۴۰ بخش و ۱۱۳ دهستان بوده است. شهرستان‌های استان عبارت‌اند از: ارومیه، خوی، میاندوآب، بوکان، مهاباد، سلماس، پیرانشهر، نقده، سردشت، ماکو، شاهین‌دژ، تکاب، اشنویه، شوط، چایپاره، چالدران و پلدشت.

اقتصاد

زمین‌های حاصلخیز استان باعث شده تا زمینه کشاورزی در این استان مهیا شود. همچنین بخش عمده دامداری آذربایجان غربی به ایلات و عشایر استان وابسته است.

بيش از ۲۵۰۰۰۰ كندوی زنبور عسل که نزديک به چهار پنجم آن‌ها مدرن هستند، در سطح استان آذربايجان غربی به توليد عسل مشغول‌اند.

معادن مصالح و سنگ‌های ساختمانی، گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی از جمله معادن آذربایجان غربی است. دو گروه صنعتی کانی‌های غیرفلزی و غذایی-دارویی در بین سایر صنایع اشتغال بیشتری را به وجود آورده است.

_{عکس از بهراد مودی}

وجه تسمیه

از نظر برخی گروه نام آذربایجان برگرفته از «آذرآبادگان» یعنی سرزمین آتش است. این منطقه دارای بزرگ‌ترین آتشکده‌های زرتشتی است که نمونه‌ای از آن هم‌اکنون در باکو برجای مانده است.

_{عکس از سعید هدیه}

از نظر دیگر گروه نام آذربایجان مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد است، به اعتقاد این گروه بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و مانع از آن شد که آذربایجان توسط یونانیان اشغال شود. پس از آن این سرزمین آتورپاتگان نام گرفت. بعد از آتورپات در آذربایجان در دوره اشکانی جانشینان او به حکومت رسیدند و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیان‌گذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان غلبه کرد و آن را به‌صورت یک ایالت غیر موروثی اداره کرد.

_{عمارت باغچه جوق عکس از اکبر رفاهی}

تاریخچه

تپه‌های باستانی مانند تپه حسنلو، تپه حاجی فیروز، تپه جلبر و غیره در این استان نشان از قدمت هزار ساله این سرزمین است. اشیای به‌جای مانده در غارها مانند غار تمتمه و غار آزیخ نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه و غارنشین، قبل از ورود مادها در این سرزمین زندگی می‌کردند.

_{عکس از رضا حاجی پور (تپه حسنلو)}

از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است، قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان پس از مهاجرت مادها به ایران توسط این قوم کم‌کم تصرف شد. هم‌زمان با این روزها دولت‌هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت، این دولت‌ها عبارت‌اند از: دولت آشور در شمال بین‌النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیان در حوالی کوه‌های زاگرس. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه را دربر می‌گرفت.

جغرافیا

استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و با وسعت ۳۷۰۵۹ کیلومتر مربع، ۲٫۲۵ درصد از مساحت کل کشور را در برمی‌گیرد. همسایگان استان از شمال جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب ترکیه و عراق، از شرق استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب استان کردستان است. 

سراسر مرز استان با ترکیه و عراق از کوه‌های مرتفع دیوار مانندی از شمال به جنوب کشیده شده است که چشمه‌های آب فراوان را از طریق ذوب برف کوه‌ها ایجاد کرده و در دره‌های منطقه جريان جاری می‌کند و به سه حوزه عمده درياچه اروميه، گسل عظيم خوی و دره رود کلوی که پست‌ترین نقاط استان محسوب می‌شوند، سرازير می‌شوند. قله اورین به ارتفاع ۳۶۲۲ متر در شهرستان خوی مرتفع‌ترین نقطه استان است.

_{عکس از سید مصلح پیرخضرانیان}

قسمت غربی استان یعنی نواحی مرزی ایران و ترکیه و ایران و عراق ناهمواری‌های عمده آذربایجان غربی را تشکیل می‌دهد. این ارتفاعات امتداد کوه‌های ارمنستان هستند که از شمال به جنوب کشیده شده و در نهایت به سلسله جبال شمالی زاگرس ختم می‌شوند. کوه‌های مرزی ماکو، قطور و خوی در شمال که عموما دارای علایم مرزی هستند و کوه‌های غرب ارومیه، پیرانشهر و سردشت در جنوب بیشتر ارتفاعات این منطقه را دربر می‌گیرند.

رشته‌کوه‌های مرکزی ترکیه و عراق، ارتفاعات گردنه قوشچی، کوه‌های باستان، ارتفاع مور شهیدان، ارتفاعات گردنه کله شین، کوه بینار ارومیه، کوه قندیل، دره حاجی ابراهیم و کوه ترغه بوکان به ارتفاع ۲٬۲۴۶ متر از ارتفاعات استان هستند.

اقلیم

آذربایجان غربی منطقه‌ای کوهستانی بوده و تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است. ميانگين سالانه دمای استان نسبت به ميانگين سالانه دمای بیشتر مناطق كشور كمتر است و از مناطق سردسير كشور به شمار می‌آید، چراکه آذربایجان غربی در عرض‌های جغرافيايی بالا و ارتفاع زياد، قرار دارد.

_{عکس از هیوا رجبی (غار سهولان)}

اختلاف دمای حداقل و حداكثر مطلق در این منطقه زیاد است. با رفتن از نواحی شرقی استان به‌سمت كوهستان‌های غربی از ميزان دمای هوا کم می‌شود. متوسط بارندگی سالانه نیز در استان، ۳۰۰-۴۰۰ میلی‌متر است.

مردم‌شناسی

طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، ٣,٠٨٠,۵٧۶ نفر در این استان زندگی می‌کنند و این استان ۴٫۰۸ درصد از جمعیت کل کشور را در خود جای داده است و از این لحاظ هشتمین استان پرجمعیت کشور به حساب می‌آید. مردم استان آذربایجان غربی مسلمان بوده و دارای مذهب شیعه و سنی هستند. بیشتر ساکنان استان به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند، اما کردها در شهرهای ارومیه، مهاباد، سردشت و پیرانشهر زندگی می‌کنند. اقلیت‌های مسیحی (آشوری و ارمنی)، یهودی و زرتشتی در ارومیه سکونت دارند.

لباس محلی

گوناگونی لباس محلی استان آذربایجان غربی به خاطر سکونت دو قوم بزرگ آذری و کرد در این استان است. ایلات و عشایر در این استان پایبندترین افرادی هستند که هنوز هم از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند.

کراس، الک، پشت بند، درپا، شلمه و تاس کلا لباس محلی بانوان را تشکیل می‌دهد. درپا، شاله کیل، کراس، ستر و پوشی لباس محلی مردان را شامل می‌شود.

قوم کرد نیز در این استان معمولا از لباس‌های محلی خود بهره می‌برند. تن‌پوش‌، سرپوش و پاپوش پوشاک مردان و بانوان کرد را تشکیل می‌دهد، این پوشاک بسته به مراسم‌های گوناگون کار، جشن، سوگواری و… با هم فرق دارد.

مردان کرد عموما لباس‌هایی به رنگ سفید، طوسی، قهوه‌ای و مشگی می‌پوشند. مردان کرد از فقیان (مچ پیچ)، چوخه، پانتول، پیراهنی با آستین‌های بلند، شال و دستار یا کلاغه (که به آن دشلمه، مندلی‌، رشتی‌، سروین و سربند نیز گفته می‌شود) استفاده می‌کنند.

زیباترین لباس‌های محلی متعلق به بانوان کرد این منطقه است که در رنگ‌های شاد قرمز، آبی، سبز و… تهیه می‌شود. ماشته، شلوار، کلنجه، کلاه و کلکه نیز پوشاک محلی زنان کرد است.

_{معکس از مریم بایزیدی}

سوغات و صنایع دستی

نقل، حلوای هویج و گردو، عرقیات گیاهی و تخمه از مهم‌ترین سوغات این استان محسوب می‌شود.

منبت‌کاری چوب یکی از صنایع دستی قدیمی استان و به‌ویژه شهر ارومیه با قدمتی بیش از یک قرن است.

فرش دستباف نیز از دیگر صنایع دستی مهم استان است. فرش ریزماهی خوی به‌دلیل ظرافت بافت و قالی افشار تکاب که به فرش آهنین معروف است، به‌دلیل استحکام و دوام، شهرت جهانی داشته و از صادرات فرش دستباف ایران هستند.

دیدنی‌ها

استان آذربايجان غربی از نظر طبيعی و تاريخی از مناطق برجسته ايران است. مكان‌های تاريخی و مذهبی موجود در استان بخشی از تاريخ مذهبی استان را بازگو می‌کند که می‌توان به مسجد جامع اروميه و کلیسای پطروس پولیس ارومیه اشاره کرد. تپه حسنلو در نقده، غار قلایچی بوکان، چمن متحرک چملی تکاب، غار سهولان مهاباد، تخت سلیمان تکاب، دژ بسطام در قره‌ضیاءالدین، سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی در ۱۵ کیلومتری جاده سلماس، فقرگاه مهاباد، بازار خوی، کاخ و موزه باغچه‌جوق ماکو، آرامگاه شمس تبریزی خوی، سه گنبد ارومیه، قره کلیسا در چالدران از دیگر مکان‌های دیدنی آذربایجان غربی هستند.

_{عکس از سروش انقبینی}

دریاچه ارومیه با وجود خشکی بسیار زیاد باز هم بزرگ‌ترین و زیباترین تالاب آذربایجان غربی است.

مسجد جامع ارومیه، کلیسای پطروس پولیس، تخت سلیمان، سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی، فقرگاه، کاخ و موزه باغچه‌جوق، سه گنبد ارومیه، غار سهولان و قره کلیسا در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند.

عکس کاور از طاها اصغر خانی