استان آذربایجان شرقی، بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیه شمال غربی ایران و از استان‌های مرزی کشور است که از شمال با کشورهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان همسایه است و از غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از شرق به استان اردبیل و از جنوب شرق به استان زنجان محدود می‌شود. مرکز این استان مرزی، کلان شهر زیبای تبریز است که حدود ۶۳۰ کیلومتر با پایتخت کشور، تهران فاصله دارد.
بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت استان آذربایجان شرقی حدود ۴ میلیون نفر بوده است که به زبان بومی ترکی آذری صحبت می‌کنند.
با استان آذربایجان شرقی بیشتر آشنا شوید:
شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی
آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی
آب و هوای آذربایجان شرقی
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Mehdi Deylari)
استان آذربایجان شرقی به‌دلیل وسعت زیاد دارای آب و هوای متنوعی است؛ به طوری که بیشترین دما در تابستان و در شهرهای میانه و جلفا، ۴۵ درجه بالای صفر ثبت شده و از سوی دیگر رکورد کمترین دمای ثبت شده در ایران مربوط به شهر بستان آباد با دمای منفی ۴۶ درجه زیر صفر بوده است. این استان در نیمه نخست سال هوای نیمه سرد و مطبوعی دارد که با استقبال گسترده گردشگران مواجه می‌شود و از همین رو بهترین زمان سفر به آذربایجان شرقی را می‌توان فصول بهار و تابستان دانست.
جاهای دیدنی آذربایجان شرقی
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Sam224616)
استان آذربایجان شرقی با طبیعتی فوق‌العاده و جاذبههای تفریحی و توریستی متنوع و روستاهای هدف گردشگری، یکی از مقاصد جذاب برای سیر و سیاحت به شمار می‌رود و بازدید از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی دلیل خوبی برای سفر به این خطه از ایران به حساب می‌آید.
جاذبه های تاریخی و فرهنگی آذربایجان شرقی
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: محسن شکرریزی)
جاذبه های تاریخی و فرهنگی متعددی در استان آذربایجان شرقی وجود دارد، همچون تپه باستانی «دوزده باغیر» در شهر زرنق با قدمت ۶۵۰۰ سال، رصدخانه مراغه، عمارت ائل گلی یا شاهگلی تبریز، قلعه قیزلار قلعه‌سی مراغه که جزو آثار ملی است، مسجد مهرآباد یکی از مسجدهای تاریخی شهر بناب، موزه حیات‌وحش تبریز و... که بازدید از آن‌ها برای هر گردشگری جذاب و دیدنی خواهد بود.
استان آذربایجان شرقی همچنین منزلگاه دو اثر از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.کلیسای سنت استپانوس که در قلب کوه‌های شمال ایران و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا قرار گرفته و مجموعه تاریخی بازار تبریز که بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان به‌شمار می‌رود.
جاذبه های طبیعی آذربایجان شرقی
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: شهرام محمودی)
جاذبههای طبیعی این استان در ایران کم‌نظیر هستند؛ مخصوصا برای کسانی که به روستاگردی علاقه دارند. از جمله‌ی معروف‌ترین این روستاها می‌توان به کندوان اشاره کرد که تنها روستای صخره‌ای زنده جهان است؛ هرچند که روستای پلکانی زنوزق در مرند و روستای اشتبین در شهرستان جلفا نیز دست کمی از کندوان ندارند.
غار دوگیجان مرند، دره لیقوان تبریز، تالاب قوری‌گل بستان‌آباد که به‌دلیل اهمیت زیست‌محیطی جزو تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر به شمار می‌رود؛ پارک جنگلی و زیبای مره خونی سردرود که پوشیده از درختان گوناگون و چشمه‌های همیشه جوشان است؛ دره گشایش مراغه که با طبیعت سرسبز، چشم هر بیننده و گردشگری را می‌نوازد و صخره‌های اعجاب‌آور، چشمه‌های آب درمانی و معدنی و غار بزرگ و اسرارآمیز هامپوئیل در منطقه گردشگری گشایش و همین طور جنگل‌های ارسباران که منطقه‌ای گردشگری و زیبا زیر دریایی از مه هستند، از جمله جاذبه های طبیعی استان آذربایجان شرقی به شمار می‌روند.
سوغات آذربایجان شرقی
عکس از وب‌سایت rasekhoon.net (عکاس: نامشخص)
صنایع دستی آذربایجان شرقی مانند روسری‌ها و پارچه‌های اسکو، معرق‌كاری، کفش چرمی تبریز، قالی تبریز، قلم‌زنی، پنیر تبریز و... از سوغات زیبای این استان هستند که در سبد خرید و سوغات گردشگران این منطقه قرار دارند و علاوه بر اینکه یادگاری‌هایی ارزشمند محسوب می‌شوند، موجب رونق اقتصاد محلی نیز هستند.
شیرینی‌های لذیذ و بی‌نظیر این منطقه مانند نوقا، باقلوا، قرابیه، شکلات تسبیحی، لوز و شیرینی پنج انگشتی هم می‌تواند کام‌تان را شیرین کند و ره‌آورد دلنشینی از این منطقه باشد. ضمن اینکه خاک مرغوب منطقه آذربایجان شرقی باعث شده است که سفالگری و سرامیک‌سازی در این استان رواج پیدا کند؛ در نتیجه محصولات سفالی و سرامیکی نیز از کیفیت بالایی برخوردارند. پس از خرید آن‌ها غافل نشوید!
غذاهای محلی آذربایجان شرقی
عکس از وب‌سایت blog.okcs.com (عکاس: blog.okcs.com)
غذاهای خوشمزه آذری زبانزد تمام ایرانیان هستند و در رژیم غذایی سنتی استان آذربایجان شرقی، تنوع بی‌نظیر و حیرت‌انگیزی از انواع خوراک‌ها، آش‌ها و شیرینی‌های بومی و سنتی مشاهده می‌شود که هرکدام با توجه به اقلیم و مواد اولیه‌ی در دسترس تهیه می‌شوند. کوفته تبریزی و کباب بناب، دو غذای شاخص آذری‌ها هستند؛ اما تعداد غذاهای سنتی این دیار که می‌توانند هر گردشگر مشکل‌پسندی را راضی از سر سفره بلند کنند، بیشتر از این‌ها است. آش محلی جلفا، خورشت هویج، کوکوی لوبیا سبز، دویماج، دلمه کلم پیچ، قورما شورباسی (نوعی آب‌گوشت)، آش اوماج، کوکوی تره تبریز و... تنها گوشه‌ای از سفره‌ی رنگارنگ آذربایجان شرقی به شمار می‌رود که سفر به این منطقه بدون چشیدن طعم لذیذ آن‌ها کامل نمی‌شود.
اقامت در آذربایجان شرقی
عکس از جاباما (عکاس: نامشخص)
گردشگران گزینه‌های متعددی برای اقامت در آذربایجان شرقی دارند که از هتل‌های پنج ستاره تا یک ستاره را در بر می‌گیرد. هتل لاله پارک تبریز، هتل پارس ائل گلی تبریز، هتل بزرگ مراغه، هتل کاروانسرای یام مرند، هتل سولماز میانه و... از جمله هتل های آذربایجان شرقی هستند که می‌توانند اقامتی خوش را برای گردشگران این خطه از ایران رقم بزنند. ویلاهای کوهستانی، هتل آپارتمان‌ها و همچنین اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز می‌تواند جزو انتخاب‌های مسافران باشد تا تجربه‌ای متفاوت و منحصربه‌فرد را در طول سفرشان داشته باشند.
رستوران های آذربایجان شرقی
عکس از وب‌سایت berkeh.ir (عکاس: نامشخص)
رستوران های آذربایجان شرقی با انواع منوهای ایرانی، محلی و فست‌فود در شهرهای مختلف وجود دارند که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به رستوران حاج علی از قدیمی‌ترین و بهترین رستوران های تبریز با قدمتی ۱۰۰ ساله، رستوران گازماخ، رستوران سنتی و باغ آنا و رستوران برکه در تبریز اشاره کرد. رستوران اوبا در مراغه و کافه رستوران زیتون در میانه نیز از گزینه‌های پیش روی گردشگران برای صرف یک وعده غذای لذیذ هستند.
شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی
شهرستان‌های بزرگ آذربایجان شرقی عبارت‌اند از تبریز، مراغه، جلفا، اهر، میانه، بناب، مرند، هشترود و… . شهرستان شبستر با ۱۱ شهر، بیشترین و شهرستان‌های اهر، چاراویماق و هوراند هرکدام با یک شهر، کمترین تعداد شهرهای استان را در خود جای داده‌اند. در ادامه با توضیح مختصری درباره‌ی تعدادی از شهرهای مهم آذربایجان شرقی همراه شما خواهیم بود.
تبریز
عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: رضا منفردی)
کلانشهر تبریز که مرکز استان آذربایجان شرقی است، جزو پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران است و بزرگ‌ترین قطب اقتصادی منطقه آذربایجان ایران و مرکز اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود. بنا بر یافته‌های باستان‌شناسی، سنگ بنای تبریز کنونی به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.
مشاهیر زیادی در زمینه‌های شعر، ادب، هنر، تاریخ و سیاست از شهر تبریز برخاسته‌اند و بناهای تاریخی بسیاری در این شهر قرار دارند ارگ تبریز و مسجد کبود در قسمت مرکزی شهر، بازار تبریز که هنوز یکی از مراکز اقتصادی مهم شهر به حساب می‌آید، کاخ شهرداری تبریز و کاخ استانداری آذربایجان شرقی که متعلق به دوره بین دو جنگ جهانی اول و دوم هستند و همچنین مساجد و خانه‌های قدیمی، تنها گوشه‌ای از جاذبه های تاریخی این منطقه هستند.
مراغه
عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: سعید نجفی)
مراغه دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی است که در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز استان قرار دارد؛ ضمن اینکه به باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد و جزو ۱۰ شهر تاریخی کشور محسوب می‌شود. مراغه همچنین با فضاهای سرسبز متعدد و رودخانه صوفی‌چای، یکی از مهمترین مراکز توریستی استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید.
مراغه دومین کهن شهر منطقه آذربایجان، بعد از ارومیه، است که آبادی آن به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد؛ رصدخانه مراغه به عنوان معروف‌ترین جاذبه این شهر، یادگاری ۷۰۰ ساله از دوران ایلخانی محسوب می‌شود. معبد مهر در روستای ورجوی با قدمت ۲۵۰۰ سال نیز از قدیمی‌ترین سازه‌های تاریخی مراغه است.
مرند
عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Michael Qiu)
مرند یکی از شهرهای بزرگ و مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان مرند است که در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز قرار دارد. این شهر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خشکبار در کشور شناخته می‌شود و سابقه این شهر به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد. بر اساس نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح در شهر مرند دفن شده و در روایتی احتمال دفن حضرت نوح نیز در این شهر آمده است.
از مهمترین اماکن تاریخی و باستانی این شهر می‌توان به قلعه مانداگارانا با ۶ هزار سال قدمت، مسجد جامع مرند، مسجد بازار متعلق به دوره قاجار، کاروانسرای عباسی مرند و... اشاره داشت که هر یک می‌توانند گردشگران را بیشتر با تاریخ این مرزوبوم آشنا کنند.
اهر
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: یونس خطیب)
اهر یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اهر است که در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و بر سر مسیر ارتباطی تبریز به استان اردبیل قرار دارد. از مشهورترین سوغاتی‌های اهر باید به سیب سرخ و سیاه، شیرینی اهری و عسل طبیعی ارسباران اشاره کرد. در کوه‌های اطراف اهر، بازمانده‌های زیادی مربوط به دوره پیش از اسلام، مخصوصا زمان ساسانیان پیدا شده است. این شهر از اواخر قرن دوم هجری تا سال ۲۲۲ نیز در محدوده قلمرو جاودان و بابک خرمدین قرار گرفته بود.
اهر به‌لطف مناطق بکر و زیبا، کوه‌ها، دشت‌ها و جنگل‌ها، یکی از خوش آب و هواترین مناطق استان محسوب می‌شود؛ با این حال، از دیدگاه گردشگری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری مربوط به اوایل دوره صفوی، خانه تاریخی قاسم خان اهری، مسجد جامع اهر، رودخانه کیچیک چای، بازار سرپوشیده اهر، کاروانسرای عظیم شاه عباسی و... ار جاذبه های اهر هستند که قطعا ارزش دیدن دارند.
میانه
عکس از گوگل‌مپ (عکاس: هادی نیکبخت)
میانه در جنوب شرق استان آذربایجان شرقی قرار دارد و مرکز شهرستان میانه است. این شهر به واسطه اینکه سال‌ها تنها راه ارتباطی منطقه به بدنه اصلی کشور از طریق دره قافلانکوه بوده است، به‌عنوان دروازه آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. میانه یکی از شهرهای تاریخی و کهن آذربایجان و ایران است. بنا به نوشته دیاکونوف در تاریخ ماد، سال ۷۲۰ قبل از میلاد در آذربایجان و کردستان امروزی، سرزمین ماننا قرار داشت و مرکز آن در نزدیکی دریاچه ارومیه بود.
از آثار تاریخی میانه می‌توان به پل شهر چای، بقعه امامزاده اسماعیل، تپه خاک (قلعه نجفقلی خان)، قلعه سنگی میانه یا «داشت قالا»، آبشار بلوکان میانه، تالاب ماهی آباد و شهر سوخته کاغذکنان اشاره کرد.
آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی
عکس از وب‌سایت hamshahrionline.ir (عکاس: نامشخص)
مردم اصیل آذربایجان، در دوستی ثابت قدم، در برابر مشکلات شجاع و مقاوم و به غیرت شهره‌اند. از جمله ویژگی این مردم، مهمان‌نوازی، سلحشوری، آزادمنشی، راستگویی و پایبندی به اعتقادات مذهبی است.
لباسهای محلی ایلات مشهور آذربایجان شرقی همچون شاهسون و ارسباران، یکی از مهمترین جاذبههای فرهنگی این استان محسوب می‌شود. شکل پوشاک زنانه در مناطق عشایری آذربایجان شرقی اکثریت قریب به اتفاق به شیوه قدیم و شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد (روسری بزرگ) است.
موسیقی آذری هم یکی از شاخه‌های فرهنگ آذربایجان و مردم ترک زبان ایران است که ریشه‌های آن به گذشته‌های دور باز می‌گردد. رقص به‌همراه موسیقی، از اجزای گسترده و مهم در فرهنگ آذری به حساب می‌آید. رقص‌های فولکلور بر اساس موسیقی آذری، حس وحدت و قوم‌گرایی را به مردم این دیار می‌دهد.
همچنین مفاخر و مشاهیر آذربایجان شرقی در عرصه‌های مختلف هنری و ادبی در طی دوران مختلف افتخار آفرینی کرده‌اند که از معروف‌ترین آنان می‌توان به استاد محمد حسین شهریار، شاعر نامی ایران، استاد علامه محمد تقی جعفری، پروین اعتصامی، محمدرضا ایرانی ملک کیان از نقاشان مطرح، یوسف کله جاهی از اساتید خوشنویسی و آواز، جلیل خسروشاهی بنیان‌گذار اقتصاد نوین در خاورمیانه و اسماعیل حامدیزدان، استاد سنتور و ردیف‌های موسیقی ایرانی اشاره کرد.
راهنمای سفر به آذربایجان شرقی
عکس از گوگل‌مپ (عکاس: یاشار علیزاده)
برای سفر به استان آذربایجان شرقی می‌توانید به دو صورت زمینی و هوایی اقدام کنید که در ادامه به‌صورت مختصر به بیان هر یک خواهیم پرداخت.
سفر هوایی به آذربایجان شرقی
فرودگاه تبریز یا همان فرودگاه بین‌المللی شهید مدنی تبریز در روز به طور متوسط پذیرای حدود ۴۴ پرواز داخلی و ۶ پرواز خارجی است. به این ترتیب برای سفر هوایی به تبریز به‌راحتی می‌توانید از شهر محل سکونت خود بلیط تهیه کنید و راهی سفر شوید. اگر از تهران عازم تبریز هستید، مدت‌زمان پروازتان حدود یک ساعت و ۱۰ دقیقه خواهد بود.
سفر زمینی به آذربایجان شرقی
ترمینال مرکزی تبریز، بزرگ‌ترین و مهمترین پایانه مسافربری در تبریز و غرب ایران است که در جنوب تبریز و در حاشیه آزادراه شهید کسایی قرار دارد. از همین رو از اکثر شهرهای ایران به تبریز، اتوبوس وجود دارد و گردشگرانی که مایل به سفر با اتوبوس به تبریز هستند، می‌توانند ضمن تماس با پایانه‌ی مسافربری شهر محل سکونت خود، از وجود بلیط و قیمت آن مطلع شوند. از ترمینال‌های شهر تهران به مقصد شهرهای دیگر آذربایجان شرقی نظیر مراغه، اهر، میانه، مرند و... نیز اتوبوس‌هایی تردد می‌کنند که امکان سفر به این مناطق را تسهیل کرده‌اند. مسافت کلی بین دو شهر تهران تا تبریز حدود ۶۳۰ کیلومتر است که این مسافت در حالت عادی و در صورت مساعد بودن شرایط جوی و جاده‌ای معمولا حدود هفت تا هشت ساعت طول می‌کشد.
سفر با قطار به تبریز نیز از دیگر انتخاب‌های اقتصادی و ایمن است و گردشگران می‌توانند با یک سفر ریلی دلچسب، به این شهر بروند. برای رفتن از تهران به تبریز، قطارهای این مسیر از شهرهایی چون کرج، قزوین، زنجان، میانه و مراغه گذر می‌کنند. سفر از تهران به تبریز در روزهای عادی، هفت تا هشت ساعت زمان می‌برد. شهروندان سایر شهرهای بزرگ هم می‌توانند با قطار تا تبریز بروند و از آنجا تا مقصد بعدی را با قطار، تاکسی یا اتوبوس طی کنند.
اگر تصمیم گرفته‌اید با خودروی شخصی مسافرت کنید، برای سفر از تهران می‌توانید از مسیر تهران، کرج، قزوین، ابهر، زنجان و آزادراه زنجان-تبریز، به شهر تبریز برسید. این مسیر حدودا ۶۳۰ کیلومتری، مستقیم‌ترین و کوتاه‌ترین راه برای سفر از تهران به تبریز است که حدود هفت ساعت طول می‌کشد. گردشگرانی که قصد دارند از شهرهای غربی مثل سنندج به تبریز سفر کنند، می‌توانند با عبور از شهرهای سقز، بوکان، میاندوآب، عجب شیر و آذرشهر و طی مسافت ۴۵۰ کیلومتری، وارد تبریز شوند.
گردشگران جنوبی که از بندرعباس عازم تبریز می‌شوند، راه طولانی‌ای در پیش دارند که شامل مسیر سیرجان-بندرعباس، شهر بابک، یزد، نایین، کاشان، قم، زنجان و تبریز می‌شود. این مسیر ۱۸۱۵ کیلومتری، بدون توقف حدود ۲۰ ساعت طول می‌کشد.
کسانی هم که مایل هستند از غرب کشور و شهری مانند بیرجند سری به تبریز بزنند، باید مسیر بیرجند، کاشمر، سبزوار، شاهرود، تهران و زنجان را در پیش بگیرند تا پس از طی مسافت ۱۷۵۶ کیلومتری بتوانند به تبریز قدم بگذارند.
عکس‌های گالری از Unsplash؛ عکاسان: سروش بهرامیان، مرتضی خلقی، علیرضا زارع
