استان خراسان شمالی را بهتر بشناسیم

خراسان شمالی گذرگاه زائران امام هشتم شیعیان است، جایی است که آدمی می‌تواند خود را به دامان طبیعت بسپارد. این استان همچون نگینی در میان دو قطب گردشگری شمال کشور و زیارتی مشهد مقدس می درخشد و گنجینه‌ای ارزشمند از فرهنگ‌ها به شمار می‌رود. در این استان می‌توان با طبیعت هم‌نشین شد و از چشم‌اندازهای آن استفاده کرد.

در این مقاله سعی شده تا با توصیف این استان با دید بازتری به این سرزمین مسافرت کرد. پس برای توضیح بیشتر با ما باشید.

خراسان شمالی با جمعیت ۸۱۱۵۷۲ نفر از استان‌های شمال شرقی ایران و محصور بین دو رشته‌کوه کپه داغ در شمال و آلاداغ و شاه جهان در جنوب است. این استان یکی از جدیدترین استان‌های ایران است که حاصل تقسیم شدن استان بزرگ خراسان (سابق) است.

این استان در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد. بجنورد بزرگ‌ترین شهر و مرکز استان است.

بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز وجرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه شهرستان‌های خراسان شمالی را تشکیل می‌دهند.

قرارگیری این استان در موقعیت خاص جغرافیایی و اقلیمی زمینه را برای کشاورزی و دامپروری مهیا کرده است، همچنین مجتمع‌ها و صنایع دیگر نظیر مجتمع پتروشیمی، کارخانه سیمان و کارخانه‌های پلاستیک بجنورد، مجتمع فولاد اسفراین، کارخانه آلومینیومی جاجرم، نیروگاه برق، کارخانه قند و کارخانه الیاف شیروان، کارخانه‌های متعدد پنبه پاک‌کنی، صنایع غذایی، کشاورزی، ساختمانی و … بر اقتصاد این استان افزوده است.

در حال حاضر ۳۰ معدن فعال در این استان وجود دارد که می‌توان به معادن اکسید آلومینیوم، کلسیت، بنتونیت، باریت، ماسه سیلیسی و سنگ‌های تزیینی اشاره کرد.

وجه تسمیه

کلمه «خراسان» از دو قسمت «خور» به‌معنای خورشید و «آسان» به معنی آمدن تشکیل شده است: یعنی جایی که خورشید از آن بر می‌آید و چون از خراسان سابق جدا شده و در شمال ایران واقع شده است، واژه شمالی به آن نسبت داده می‌شود.

تاریخچه

حداقل قدمتی که برای این سرزمین وجود دارد، دوران نوسنگی و حدود ۵٠٠٠ تا ٨٠٠٠ سال قبل است. باستان‌شناسان در بعضی از قسمت‌های تاریخی این منطقه آثاری کشف کرده‌اند که خبر از ارتباط آن با مکانی دور و در خارج از فلات ایران می‌دهد. این آثار نمادی از پویایی فرهنگ‌های منطقه در دوران پیش از تاریخ است.

خراسان در زمان حکومت اشکان‌ها محل زندگی قوم پارت بوده است، حضور فعال این قوم در پهنه کنونی خراسان را به‌وسیله آثار تاریخی کشف شده می‌توان درک کرد.

همچنین این استان در مسیر باستانی جاده ابریشم قرار دارد که باعث شده از نظر اقتصادی و اجتماعی در دوران‌های مختلفی تاریخی به‌ویژه در دوره ساسانی توسعه یابد.

جغرافیا

این استان با مساحت ۲۸۱۷۹ کیلومتر مربع، ۱۳۲۶ متر بلندتر از سطح دریا است.

خراسان شمالی از شمال به ترکمنستان، از شرق و جنوب به استان خراسان رضوی، از جنوب غربی به استان سمنان و از غرب به استان گلستان محدود می‌شود.

ناهمواری‌های استان متشکل از نواحی کوهستانی و پست و هموار است.

قله شاه جهان بلندترین نقطه استان است که با بلندی ۳۰۵۱ متر در رشته‌کوه‌های آلاداغ قد بر افراشته است، پست‌ترین نقطه این استان نیز با ارتفاع ۴۰۰ متر در روستای تازه یاب در قسمت خروجی رودخانه اترک واقع شده است.

کوه‌های استان به دو بخش رشته‌کوه کپه داغ و رشته‌کوه آلاداغ تقسیم می‌شود. اگر نگاهی زمین‌شناسانه به کوه‌های استان بکنیم، باید این نکته را یادآور شویم که این کوه‌ها از کوه‌های جوان به وجود آمده و همچنین حاصل آخرین حرکات کوهزایی دوران سوم است.

شمال استان جایگاه رشته‌کوه کپه داغ است. گسل عشق‌آباد (گسل کپه داغ) مرز جدایی این رشته‌کوه از دشت‌های پست ترکمنستان است، همچنین دشت‌های مانه و سملقان، بجنورد، شیروان و فاروج رشته‌کوه کپه داغ را از رشته‌کوه جنوبی آلاداغ جدا می‌کند.

رشته‌کوه آلاداغ به‌وسیله کوه‌های کم‌ارتفاع به رشته‌کوستانی شاه کوه البرز می‌رسد، این اتصال در غربی‌ترین منطقه در حوالی جاجرم رخ می‌دهد.

اقلیم

خراسان شمالی به‌لحاظ اقلیمی در منطقه نیمه‌خشک کشور قرار دارد. ۱۳٫۰۵ درجه سانتی‌گراد میانگین دمای سالانه استان است، حداکثر دما در تابستان تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد زیاد می‌شود.

از نظر بارش نیز باید گفت در فصل زمستان و فروردین ماه بارش به حداکثر می‌رسد. میانگین بارندگی سالانه استان ۲۳۰ میلی‌متر است که بیشترین آن ۴۶۸ میلی‌متر گزارش شده، حداقل بارندگی نیز ۱۲۰ میلی‌متر بوده است.

_{عکس از مریم داورنیا}

مردم‌شناسی

قومیت‌های فارسی‌زبان، تات‌زبان، کردهای کرمانج، ترکمن و ترک در این استان سکونت دارند و به فارسی، تاتی، کردی کرمانجی، ترکمنی و ترکی خراسانی تکلم می‌کنند.

کردهای کرمانج در شیروان، بجنورد، اسفراین، آشخانه و فاروج سکونت داشته و به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند. دین این مردم اسلام بوده و مذهب‌شان شیعه است.

تات‌زبانان در محلاتی از شهر بجنورد، در شهر سنخواست و پیرامون شوقان، اسفراین، شیروان و راز زندگی می‌کنند.

ترک‌ها در شیروان، اسفراین و بجنورد، ترکمن‌ها در منطقه راز و جرگلان واقع در شهرستان بجنورد و بلوچ‌ها در شهرستان مانه و سملقان سکونت دارند.

لباس محلی

وجود قومیت‌های مختلف در این استان زمینه‌ای شده تا به‌وسیله آن فرهنگ‌های مختلف در پوشیدن لباس‌ های محلی به وجود آید، این لباس‌ها با رنگ‌ها و نقش‌های زیبایی که دارند، روح و جان آدمی را تازه می‌کنند.

پوشاک بانوان کردی شامل پنج قسمت «یاشار» یا چارقد، «کراس» (بلوز)، «شیلوار» (دامن)، «جلیقه» و «شلیته» است. مردان کرد خراسان شمالی نیز از «عرق چین»، «که لاو» و «لچگ» استفاده می‌کنند که همانند پوشاک بانوان دارای رنگ‌های شاد و برگرفته از طبیعت است.

پوشاک بانوان و مردان ترکمن‌نشین این استان از ابریشم و پشم گوسفندان تهیه می‌شود. «چاوک»، «کولته»، «چلپی» و «یلک»‌ قسمت‌های پوشاک بانوان این اقوام را تشکیل می‌دهد. مردان نیز از دون و اچمک استفاده می‌کنند. «چاروق» که از جنس چرم طبیعی است، کفش سنتی غالب مردم خراسان شمالی اعم از کرد، ترک و ترکمن را تشکیل می‌دهد.

صنایع دستی و سوغات

فرش دورو: خراسان شمالی خاستگاه فرش ابریشم دورو است. ترکمن‌های استان خراسان شمالی متخصص این رشته هستند، این صنایع دستی بسیار ارزشمند است و در سایر اقوام ترکمن و مناطق دیگر کشور بافته نمی‌شود.

گلیم سفره کردی: این صنایع دستی حاصل دستان هنرمند زنان عشایر این استان است. سفره کردی خراسان شمالی در سال ۱۳۹۱،‌ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، همچنین در دی ماه سال ۱۳۹۲ موفق به دریافت نشان اصالت یونسکو شد.

معروف‌ترین سوغات خراسان شمالی انواع آب‌نبات و انگور است.

دیدنی‌ها

تفريحگاه معروف بش قارداش بجنورد، پارک زيبای بابا امان بجنورد، چشمه آبگرم ايوب پيغمبر در ۸۰ کیلومتری شمال شرقی بجنورد در دهستان گيفان که از خواص طبی ويژه‌ای برخوردار است، روستای گردشگری اسفیدان شهرستان بجنورد که در در سال ۱۳۸۵ به‌عنوان زیباترین روستای ایران انتخاب شد و روستای رویین اسفراین از جاذبه‌های طبیعی و معروف خراسان شمالی هستند که انگیزه رفتن به این سرزمین را دوچندان می‌کنند.

_{عکس از وحید خادمی}

همچنین ارگ تاریخی بلقیس در اسفراین، حسينيه جاجرمی بجنورد، كوشک باغ علی‌آباد بجنورد، شهر تاریخی بلقیس در اسفراین، معبد اسپاخو کهن‌ترین بنای دوره ساسانی در شهرستان مانه و سملقان، موزه و عمارت مفخم در بجنورد و قلعه جلال‌الدین گرمه از جاذبه‌های تاریخی خراسان شمالی هستند.

_{عکس از جواد حسن پور}

مکان‌های تاریخی و فرهنگی استان که به ثبت ملی رسیده است

 تفریحگاه بش قارداش، كوشک باغ علی‌آباد، حسينيه جاجرمی، روستای رویین، شهر تاریخی بلقیس، معبد اسپاخو، عمارت مفخم و قلعه جلال‌الدین گرمه در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌اند.