روزشمار: ۷ آذر؛ روزی که «کریم خان زند» فرستاده روسیه را پذیرفت

کریم‌خان زند متولد ۱۱۱۹ ه‍جری قمری در ملایر فرمانروای ایران و بنیان‌گذار دودمان زندیه بود. زندها یک طایفه از لرهای شمالی بودند که در زاگرس و دشت‌های شمال خرم‌آباد لرستان به روش دامداری زندگی کرده و مرکز استقرارشان در روستاهای پری و کمازان در نزدیکی ملایر بود.

کریم‌خان در دوران اوج حکومت خود تقریبا بر تمام ایران حکومت می‌کرد اما از تاج‌گذاری خودداری کرد و پس از پیروزی بر محمدحسن خان قاجار در دیوانخانه قدیم تهران خود را «وکیل الرعایا» خواند. برخی ایل‌های لر مثل چگنی و بیرانوند در شکل‌گیری حکومت به کریم‌خان کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند، اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان بازگشتند. وی پیش از به قدرت رسیدن رئیس طایفه زند و از فرماندهان سپاه نادرشاه بود. حکومت او دوره‌ای آرام در تاریخ ایران به شمار می‌رود. وی اجازه داد تا بعضی از اقوام ساکن شمال ایران مستقل از حکومت باقی بمانند و یکی از همان‌ها به نام طایفه قاجار با شکست لطف‌علی خان زند دودمان زندیه را برانداختند. از آن نمونه مدارا با میر مهنا و خوانین بختیاری و مدیریت محلی او در مرکز و جنوب ایران و نیز قاجار در شمال ایران بود.

بيست و هفتم نوامبر سال ۱۷۷۰ ميلادی كريم خان زند، وكيل ايرانيان، در عمارتی در شيراز كه امروز «موزه پارس» ناميده می‌شود، فرستاده روسيه را پذيرفت كه رنج سفر دو هزار و پانصد كيلومتری از سن پترزبورگ تا شيراز را بر خود هموار كرده بود تا پيام تزار روسيه را به فرمانروای ايران برساند.

سفير تزار خبر پيروزی روسيه بر عثمانی را در جنگ دريایی به اطلاع خان رسانيد و تمايل تزار را به داشتن روابط دوستانه و اتحاد با وی اعلام داشت. فرستاده تزار انتظار داشت كه كريم خان كه دوبار باعثمانی بر سر بصره جنگيده بود از شنيدن خبر شكست دريايی عثمانی خرسند شود كه كريم خان ابرو در هم كشيد و خطاب به سفير تزار گفت كه شكست ملت ديگر ما را شاد نمی‌كند و سفير تزار (طبق نوشته‌های به‌جای مانده از او، به قلم خودش) شوكه شد و بعدا به تزار گزارش داد كه اتحاد با كريم خان را برضد عثمانی فراموش كند و اضافه كرده بود كه كريم خان با همه رهبرانی كه ديده، درباره آنان شنيده و در كتب تاريخ خوانده است فرق دارد، زيرا كه خودش را یک تبعه عادی مانند ساير مردم می‌داند، مردی است به غايت فروتن و بدون هرگونه افاده؛ رفتارش هم ديپلماتیک نيست و ديدار با او تشريفات ندارد.

بايد دانست كه كريم خان در هر دو جنگ خود با عثمانی بر سر بصره پيروز شده بود. وی علاوه بر دور ساختن عثمانی از منطقه بصره، هلندی‌ها را هم از خارک و جزاير اطراف آن اخراج كرده بود.

كريم خان كه از پذيرفتن عنوان شاهی و تاسيس سلسله اجتناب می‌كرد نسبت به امنيت خليج فارس و خوزستان حساس بود.

مورخان اروپایی كريم خان را مردی عادل و منصف و یک ايرانی فوق‌العاده و شخصيتی منحصربه‌فرد در تاريخ توصيف كرده و درباره‌اش به نقل از ديپلمات‌های اروپایی و ميسيون‌های مسيحی نوشته‌اند:

كريم خان كه از یک نژاد خالص ايرانی (لر) بود از ديدن شادی مردم شاد می‌شد و برای شاد كردن شيرازی‌ها از جيب خودش (نه از خزانه عمومی) به نوازندگان پول می‌داد كه در ميدان‌های شهر ساز بزنند و اگر فرصتی به دست می‌آورد، در طباخی‌های عمومی در كنار مردم عادی غذا صرف می‌كرد و با شنيدن گفتگوی آنان با يكديگر از دشواری‌ها آگاه می‌شد و اين مسائل را حل می‌كرد. به نوشته منشی كريم خان، به باور نماينده ايرانيان (كريم خان) مسائل كوچكند كه گاهی دفعتا چنان بزرگ می‌شوند كه دودمانی را منقرض می‌كنند.

كريم خان كه رئيس طايفه زند از مردم «لر بختياری» و یکی از ژنرال‌های ارتش نادرشاه بود؛ پس از قتل نادر در سخت‌ترين شرايط تصميم گرفت مانع از هم‌گسيختگی ايران شود؛ زيرا پس از كودتا، هر ژنرال در یک منطقه از كشور پرچم خودمختاری برافراشته بود. از جمله ژنرال احمدخانی درانی در قندهار. در اين هرج و مرج، كريم خان با ده سال تلاش يكایک اين مدعيان را سركوب يا غيرفعال كرد، ولی پس از هر پيروزی، مغلوبين را مورد بخشودگی قرار داد و دشمنان مقتولش را با احترام و تشريفات مرسوم دفن كرد و با اين كه بنای كاخ گلستان را در تهران آغاز كرده بود، شهر شيراز را پايتخت كشور قرار داد تا بازگشتی به عهد باستان و در مجاورت تخت جمشيد باشد.

وی با ايجاد یک نظام اداری-قضایی كارآمد آرامشی را به ايران بازگردانيد كه قرن‌ها روی آن را به خود نديده بود.

كريم خان در طول ۳۰ سال زمامداری‌اش به عمران و آبادانی فراوان دست زد. تجارت را تشويق و ماليات كارگران و كشاورزان را لغو كرد. درشيراز بناهای متعدد از جمله مسجد و بازار وكيل را ساخت. حافظيه و آرامگاه سعدی از كارهای اوست. وی در كرمان نيز دست به عمران زد و بازسازی مسجد جامع مظفريه از يادگارهای اوست.

در همین روز:

• درگذشت «جهانگير سرتيپ‌‏پور» از ياران ميرزا كوچک خان جنگلی (۱۳۷۱ شمسی)
• روز نیروی دریایی
• درگذشت هوارس شاعر، طنزپرداز و مورخ رومی (۸ پیش از میلاد)
• کشور مراکش (مغرب) تحت‌الحمايه اسپانيا قرار گرفت. (۱۹۱۲ میلادی)
• برای نخستين بار (در جريان جنگ اول جهانی) شهر لندن مورد حمله هوایی آلمان قرار گرفت. (۱۹۱۶ میلادی)
• یک جمبو جت (بوئينگ ۷۴۷) در نزدیکی فرودگاه مادريد سرنگون شد و ۱۸۳ سرنشين آن كشته شدند. (۱۹۸۳ میلادی)
• تعيين خطوط مرزی جديد در اروپا و خاورميانه پس از پايان جنگ جهانی اول (۱۹۱۹ میلادی)
• پايان نبرد تانک‌‏ها ميان آلمان و شوروی در جريان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۱ میلادی)
• مرگ «الكساندر دوما» (پسر) نويسنده و اديب معروف فرانسوی (۱۸۹۵ میلادی)