اطلس یک؛ نام پروژه ای مرموز در جنگ سرد

با پرواز بر فراز شهر البوکرکی، واقع در ایالت نیومکزیکو در کشور آمریکا، متوجه یک اسکلت چوبی غول‌پیکر در میان یک گودال بسیار بزرگ در بیابان می‌شوید. نام این سازه ساخته‌شده از چوب، چسب و لمینیت، اطلس یک (آزمایشگاه خط انتقال تسلیحات نیروی هوایی و شبیه‌ساز هواپیما) است. اطلس یک که در بین سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۰ ساخته شد، به دفعات در روزهای آخر جنگ سرد برای آزمایش اینکه چقدر دارایی‌های استراتژیک آمریکا می‌توانند اثرات بمب الکترومغناطیسی را تحمل کنند، مورد استفاده قرار گرفت.

ای‌ام‌پی یا بمب الکترومغناطیسی در حقیقت یک انفجار شدید انرژی الکترومغناطیسی است که می‌توان از آن به‌عنوان سلاح برای ایجاد آسیب به سیستم‍‌های الکتریکی و الکترونیکی استفاده کرد. ای‌ام‌پی با تولید سطوح بالای جریان و موج‌های ولتاژ می‌تواند اجزای حساس سیستم‌های الکتریکی مانند نیمه‌هادی‌ها را بسوزاند و کارکرد آن‌ها را مختل کند.

یک بمب الکترومغناطیسی یا ای بمب اگرچه به‌صورت مستقیم کشنده نیست و تلفات انسانی ندارد، اما می‌تواند با قطع جریان برق و از بین بردن تجهیزات مخابراتی، هر جامعه مدرنی که به الکتریسیته بستگی دارد را کاملا فلج کند.

_{اطلس یک که به نام ترستل (Trestle) نیز مشهور است در نزدیکی پایگاه نیروی هوایی کرتلند (Kirtland) در البوکرکی، نیومکزیکو}

بمب‌های الکترومغناطیسی قدرتمند از روزهای اول آزمایشات سلاح‌های هسته‌ای وجود داشتند. زمانی که ارتش آمریکا برای ترینیتی (Trinity)، آزمایش اولین بمب هسته‌ای خود آماده می‌شد، یک فیزیکدان به نام انریکو فرمی در سال ۱۹۴۵ به ارتش توصیه کرد تا برای تجهیزات الکترونیکی خود، حفاظ بسازند.

ارتش آمریکا پس از آن برای تمامی خطوط سیگنالی خود حفاظ ساخت و در برخی از موارد حتی سپری دو لایه برای آن‌ها ایجاد کرد. به‌رغم محافظت از این خطوط، بسیاری از سوابق به خاطر اقدامات اشتباه در زمان انفجار که تجهیزات ضبط را فلج کرده بود، از بین رفت.

در سال ۱۹۶۲، آمریکا یک آزمایش هسته‌ای در ارتفاعات بالا به نام استارفیش پرایم (Starfish Prime) انجام داد؛ آزمایشی که در آن یک بمب ۱٫۴۴ مگاتنی در ارتفاع ۴۰۰ کیلومتر بالاتر از اقیانوس آرام منفجر شد. ۱۴۰۰ کیلومتر آن طرف‌تر در هاوایی، یک انفجار حاصل از بمب الکترومغناطیسی، چراغ‌های خیابان‌ها و سیستم امنیتی منازل و دزدگیرها را از کار انداخت و به خطوط ارتباطی ریزموج‌ها (طول موج ماکروویو) صدمه رساند.

در ماه‌های پس از آزمایش استارفیش پرایم، حداقل شش ماهواره حاضر در مدارهای پایینی زمین به خاطر صدمات ناشی از تشعشعات از کار افتادند. یکی از آن‌ها کمی زودتر برای آزمایش اندازه‌گیری میزان تخریب حاصل از تشعشعات تولیدشده از انفجار به فضا فرستاده شده بود. درست پس از انجام این تست، اثرات فوق‌العاده ویرانگر بمب الکترومغناطیسی بر همگان آشکار شد.

درست در همان زمان، تحقیقات مشابهی بر روی بمب الکترومغناطیسی در اتحاد جماهیر شوروی در حال انجام بود. در همان سالی که آزمایش استارفیش پرایم صورت می‌گرفت، دانشمندان شوروی یک بمب ۳۰۰ کیلوتنی را در ارتفاع ۲۹۰ کیلومتری بالای قزاقستان، منقجر کردند.

آن‌ها برای اندازه‌گیری اثرات پالس‌های الکترومغناطیسی ایجاد شده از انفجار، یک خط هوایی ۵۷۰ کیلومتری تلفن کشیدند و آن را با فیوزها و محافظ‌های ولتاژ گازی تجهیز کردند. پالس الکترومغناطیسی تولیدشده از انفجار، تمام فیوزها و محافظ‌های ولتاژ را منفجر کرد و تمام خط آزمایش، آتش گرفت. به غیر از این، بمب الکترومغناطیسی، یک نیروگاه تولید برق در شهر قراغندی (Karaganda) را با القای جریان در یک کابل برق ۱۰۰۰ کیلومتری دفن‌شده در عمق کم در زیر خاک به آتش کشید.

علرفم بازدهی کمتر بمب در مقابل آزمایش استار فیش، صدمات بمب الکترومغناطیسی ایجادشده توسط بمب شوروی بسیار بیشتر بود، زیرا آزمایشات در سطح زمین با ابعادی گسترده و مکانی پر از جمعیت انجام شد و میدان مغناطیسی بزرگ‌تر زمین در آن موقعیت به متمرکز کردن آثار پالس‌های الکترومغناطیسی کمک شایانی کرد.

با انجام این آزمایشات مشخص شد که بمب‌های الکترومغناطیسی یک تهدید بسیار بزرگ به‌خصوص برای سخت‌افزارهای ارتش، هستند؛ زیرا ارتش مدرن اتکای بسیاری به تجهیزات الکترونیکی داشت.

کشتی‌های دریایی، هواپیما، قطعات توپخانه، وسایل نقلیه زرهی، رادارها، ارتباطات نظامی و شبکه داده‌ها، مراکز فرماندهی و کنترل، سیستم‌های سلاح‌های دفاع هوایی و غیره، همه دارای اجزای مهم و حیاتی الکترونیکی هستند که در معرض حملات بمب‌های الکترومغناطیسی قرار دارند.

یک بمب الکترومغناطیسی با یک شعاع چندکیلومتری می‌تواند عملیات یک گردان کامل یا عملکرد تعداد زیادی از فرودگاه‌ها و کشتی‌ها را در دریا کاملا مختل کند. اگر یک بمب الکترومغناطیسی به اندازه کافی قدرتمند باشد می‌تواند یک هواپیمای در حال پرواز را نیز از کار بیندازد که بالقوه فاجعه‌آمیز است.

قدرتمندتر کردن سخت‌افزارهای نظامی به‌خصوص در هواپیماها تبدیل به هدف اصلی ارتش آمریکا شد. از دهه ۱۹۶۰ به بعد، حداقل ۱۸ دپارتمان جدا برای آزمایش بمب‌های الکترومغناطیسی در پایگاه‌های نیروی هوایی در سراسر کشور برای آزمایش پارامترهای مختلف یک هواپیما ساخته شد.

تمام آزمایشات از یک اصل ساده یکسان پیروی می‌کردند؛ یک انفجار کوتاه ولی قدرتمند تشعشعات الکترومغناطیسی به سمت یک هواپیمایی که بر روی زمین قرار داشت، ساطع می‌شد و سپس اثرات آن مورد مطالعه قرار می‌گرفت. با این حال، یک نقص اساسی در تمام این آزمایشات وجود داشت؛ هواپیماها در حال پرواز نبودند و بنابراین مورد هدف تقریبا دو برابر حجم تشعشعات قرار می‌گرفتند؛ یکی از ژنراتور پالس الکترومغناطیسی و دیگری از انعکاس زمین.

_{چشم‌انداز ترستل از گوگل ارث}

پروژه اطلس یک طراحی شد تا اثرات پالس الکترومغناطیسی منعکس‌شده از زمین را به حداقل مقدار ممکن برساند و تا جای ممکن در زمان انجام آزمایش، تقلیدی از حالت پرواز هواپیما را برای محققان به نصویر بکشد. برای رسیدن به این هدف، مهندسان یک پلت‌فورم چوبی به نام ترستل را در پایگاه نیروی هوایی کرتلند در البوکرکی با الهام از پل‌های راه‌آهن در قرن نوزدهم بر فراز یک نهر طبیعی خشک‌شده کاسه شکل ساختند.

این پلت‌فورم با مساحت ۶۱ متر و عرض ۱۲۲ متر در ۱۲ طبقه ساخته شد و به اندازه‌ای بلند بود که بتواند یک محیط خنثی الکتریکی را در اطراف هواپیمای مورد آزمایش، شبیه‌سازی کند، درست مانند زمانی که هواپیما در حالت پرواز است.

ترستل به اندازه‌ای مستحکم بود که می‌توانست وزن هواپیمای بی ۵۲ کاملا تجهیزشده را تحمل کند؛ بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین بمب‌افکن استراتژیک در هواپیماهای نظامی آمریکا. این سازه تقریبا بدون استفاده از هیچ فلزی برای حذف تداخلات الکتریکی ساخته شد. حتی پیچ و مهره‌ها نیز چوبی بودند. تخته‌های چوبی برای استحکام کششی بهتر تحت فشار و گرما چسب‌کاری شدند تا اجزای غول‌پیکر ساختمان را شکل دهند. تا به امروز، این بزرگ‌ترین سازه در جهان به شمار می‌آید که کاملا از چوب و لمینیت ساخته شده است.

_{پیچ و مهره‌های چوبی}

در حالی که سازه ترستل بسیار تحسین‌برانگیز است، اما مهم‌ترین جزء اطلس یک، ژنراتورهای آن بودند. دو ژنراتور با حداکثر قدرت و توان تولید ۵ مگاولت پتانسیل الکتریکی در دو سمت پلت‌فورم آزمایش قرار گرفتند. هنگامی که این دو ژنراتور به طور همزمان به کار می‌افتادند، یک انفجار کوتاه با قدرت انرژی ۲۰۰ گیگاواتی، قابل مقایسه با انفجار یک بمب هسته‌ای ایجاد می‌کردند.

بمب‌افکن‌های استراتژیک نیروی هوایی اولین مواردی بودند که در پایگاه هوایی کرتلند مورد آزمایش قرار گرفتند، اما جنگنده‌ها، هواپیماهای مخصوص حمل‌و‌نقل و حتی موشک‌ها نیز برای اندازه‌گیری میزان مقاومت در برابر پالس‌های الکترومغناطیسی در ترستل آزمایش شدند.

در حالی که تکنولوژی تولید بمب الکترومغناطیسی در طول سال‌ها با پیشرفت بینظیری روبه‌رو شد و انرژی تشعشعی آن به تراوات رسید، آزمایشات مخرب ای‌ام‌پی بر روی هواپیماها به تدریج با شبیه‌سازهای کامپیوتری ارزان‌تر عوض شدند و نهایتا در سال ۱۹۹۱، پس از اتمام جنگ سرد، پروژه اطلس یک متوقف شد.

ترستل کماکان در بستر گودال شکل، چند کیلومتر آن طرف‌تر در شرق فرودگاه بین‌المللی البوکرکی قرار دارد. این سازه هم‌اکنون به‌عنوان یک بنای ملی محافظت می‌شود و برای بازدید عموم در دسترس است.

_{یک بمب‌افکن بی ۵۲ در بالای ترستل}