عکس هایی دیده نشده از آلمان در جنگ سرد

جنگ سرد و دیوار برلین، دو نقطه عطف در تاریخ آلمان هستند که بدون شک از ذهن هیچ یک از مردم دنیا به‌خصوص آلمانی‌ها پاک نمی‌شود. آقای هیلستون عکاسی است که توانسته است در سال‌های پیش و بعد  از ساخت دیوار از خیابان‌های برلین عکاسی کند؛ عکس‌هایی که تابه‌حال هیچ جای دیگری دیده نشده‌اند. او مجموعه عکس‌هایش را در کتابی به چاپ رسانده است که در ادامه تعدادی از آن‌ها را به‌همراه توضیحات‌شان می‌بینیم و می‌خوانیم.

برلین

سنگ‌های بسیاری از ویرانی‌های جنگ جهانی دوم در خیابان وجود دارد. سربازان دشمن در منطقه بازرسی در حال گفت‌وگو با هم هستند. کسی از پشت سیم‌های خاردار، از یک تراموا عکس می‌گیرد. اینجا، شهر تسخیرشده و وهم‌آور برلین، در اوج جنگ سرد است که الن هیلستون (Allan Hailstone) عکاس بریتانیایی، در سفر خود به قسمت غربی و شرقی در سال ۱۹۵۹ و ۱۹۶۶، از آن عکس گرفته است. او حالا همه ۱۸۰ عکس خود را در کتابی با عنوان «برلین در جنگ سرد» جمع‌آوری کرده است که در اینجا ۱۰ تا از آن‌ها را می‌بینیم.

آقای هیلستون می‌گوید که در ۱۱ سپتامبر، ۱۹۵۹ این صحنه عالی از میدان Gendarmenmark (میدانی در برلین که بسیاری از ساختمان‌های مهم در این قسمت قرار دارند) را ثبت کرده است. امروزه این میدان یکی از مهم‌ترین بخش‌های توریستی شهر است که درست در جنوب بلوار unter den Linden قرار دارد. کلیسای ویران‌شده، یکی از کلیسای دوقلوی در میدان است. برخلاف برلین غربی که اقدامات بسیاری برای تعمیر و بازسازی ویرانی‌ها کرد، دولت برلین شرقی حتی سنگ‌ها و ویرانه‌های به جا مانده از جنگ را از این میدان جمع نکرد. میدان Gendarmenmarkt در حدود سال ۱۶۸۸ ساخته شد. دو کلیسای شبیه به هم که در این میدان وجود دارند، یکی کلیسای فرانسوی، و دیگری کلیسای آلمانی است. علاوه بر کلیساها، یک سالن کنسرت نیز در این میدان وجود دارد.

این عکس از ایستگاه فردریش‌اشتراسه، در تاریخ ۱۲ سپتامبر ۱۹۵۹ گرفته شده است. این ایستگاه، واقع در غرب شهر، یکی از مهم‌ترین ایستگاه‌های راه‌آهن بود و هست. طی دوران دیوار برلین، این مسیر مهم‌ترین راه ارتباطی به/ از غرب، برای غیرآلمانی‌هایی بود که برای ورود و خروج از غرب باید قوانین سفت‌وسختی را رعایت می‌کردند. در زمانی که این عکس گرفته شد، هیچکس اجازه رفت‌وآمد به دو بخش آلمان را نداشت، چه پیاده و چه با قطار. روی پل راه‌آهن، تبلیغات روزنامه Neues Deutschland، یک نشریه روزانه کمونیستی، و یک شعار سیاسی دیده می‌شود.

در این عکس که در جولای ۱۹۶۰ گرفته شده است، خیابان Friedrichstrasse را نشان می‌دهد که از برلین شرقی به‌سمت برلین غربی کشیده شده است. دوچرخه‌سواری که در عکس دیده می‌شود در حال رد شدن از خیابان Zimmerstrasse است، خیابانی که بعدها دیوار برلین در آن ساخته شد. آقای هیلستون می‌گوید زمانی که او این عکس را گرفت نمی‌دانست که آنجا روزی شهرت جهانی پیدا می‌کند. با اینکه عکس‌های بسیاری از دیوار برلین وجود دارد، اما آن‌ها که این خیابان را قبل از آگوست ۱۹۶۱ نشان دهند کم هستند.

آقای هیلستون

آقای هیلستون ۷۹ ساله، از ۱۰ سالگی عاشق عکاسی از صحنه‌های خیابانی بود. او در سال ۱۹۵۶ پس از دیدار از کتابخانه شهرش کاونتری، تصمیم گرفت به برلین سفر کند. او می‌گوید:

یک کتاب با جلد مشکی برداشتم که روی آن نوشته شده بود «برلین». آن کتاب به‌عنوان یک کتاب راهنما چندان خوب نبود. با وجود این، همین که صفحه‌ها را ورق می‌زدم، مجذوب عکس‌های سیاه و سفیدش از برلین شدم.

آقای هیلستون تا قبل از آن، از خیابان‌های انگلستان و اروپا عکاسی می‌کرد. اما متوجه شد که برلین بسیار متفاوت است. این تفاوت از خاکستر جنگی می‌آمد که پشت دیوار آهنی به دو نیم تقسیم شده بود و هر یک هویت خاص خود را داشت. حتی مردم در بخش روسی پول رایج خود را داشتند. او در سال ۱۹۵۸ از پایتخت آلمان دیدن کرد و مجذوب سوژه‌های خیابانی‌اش شد و از آن به بعد مدام به آن جا سفر می‌کرد.

کتاب او به نام «برلین در زمان جنگ سرد»، شامل عکس‌هایی است که در سال‌های بین ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۶ گرفته است؛ یعنی قبل و بعد از ساخت دیوار برلین. همچنین عکس‌هایی که دزدکی از مکان‌های مهم در برلین غربی گرفته شده‌اند نیز در کتاب وجود دارند.

ویرانه‌های ایستگاه قطار Anhalter Bahnhof، برلین غربی، اوت ۱۹۶۰. آقای هیلستون می‌گوید این یکی از عجیب‌ترین تجربیاتش در ملاقات از برلین بود:

وارد ویرانه‌های این ایستگاه شدم و متوجه یک تونل شدم. زمانی که آن را بررسی کردم فهمیدم که به مرز آلمان شرقی بسیار نزدیک است. این فکر هولناک به سرم زد که سمت دیگر تونل برلین شرقی است. با این حال، پس از مدتی سینه‌خیز رفتن، پی بردم که سمت دیگر تونل بسیار به شرق نزدیک است اما همچنان در غرب قرار دارد. بعدا متوجه شدم که این تونل در سال ۱۹۲۷ ساخته شده بود تا ایستگاه را به زیرزمین هتل Excelsior متصل کند.

پوتسدامر پلاتس در برلین شرقی، اوت ۱۹۶۰، پیش از ساخت دیوار برلین. این عکس مربوط به آن روزهایی است که اتومبیل‌ها به‌راحتی از غرب به شرق تردد می‌کردند. فولکس واگن دارای پلاک آلمان غربی است. در پشت عکس ویرانه‌های Haus Vaterland و Stresemannstrasse (در گوشه سمت چپ) در شرق قرار دارند. پوتسدامار پلاتس و مرز آلمان غربی در سمت راست و خارج از کادر قرار دارند. Haus Vaterland که در سال ۱۹۲۸ ساخته شد، در کنار دیگر جاذبه‌ها، از جمله کافه پیکادیلی (Café Piccadilly)، بزرگ ترین کافه دنیا، یک مرکز تقریحی بود که در سال ۱۹۷۶ خراب شد.

پوتسدامر پلاتس، که از آن  بیشتر در زمان جنگ عکاسی و حالا به یکی جذابه توریستی تبدیل شده است، در سال ۱۹۶۰ یک مکان معمولی بود که کسی از آن عکس نمی‌گرفت. اما آقای هیلستون، با دقت فراوان، از گوشه‌گوشه‌ی آن عکس گرفته و یک سند بی‌همتا برای تاریخ‌نویسان به‌جای گذاشته است.

او در کتابش می‌نویسد:

بازدیدکنندگان امروزی، هرگز طعم تلخ آن روزهای شهر را در زمان جدایی نمی‌چشند. امیدوارم این کتاب بتواند حال‌وهوای آن روزها را به‌خوبی منتقل کند.

زمانی که جنگ سرد آغاز شد، کشور به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد که برلین در بخش شرقی قرار داشت و خودش باز به دو بخش تقسیم شده بود. بخش غربی تحت کنترل آمریکا، انگلستان و فرانسه، و شرق تحت کنترل شوروی بود. در ابتدا مردم به‌راحتی می‌توانستند از غرب به شرق عبور کنند.

خیابان Bernauer Strasse، اوت ۱۹۶۲، که بیشتر به‌خاطر وجود دیوار برلین در آن، و مرگ‌های بسیاری که در اثر فرار از شرق صورت می‌گرفت مشهور است. ساختمان‌ها در برلین شرقی قرار دارند، در حالی که پیاده‌رو جزو برلین غربی محسوب می‌شود. مدت کوتاهی پس از ساخت دیوار برلین، پناهنده‌ها از پنجره‌ها به‌سمت خیابان پایینی می‌پریدند. سپس مقامات، ساکنان ساختمان‌ها را بیرون کردند و پنجره‌ها را شکستند. همان طور که در عکس مشاهده می‌شود، یک فضای خالی برای دیدبانی افسران پلیس نگه داشته شده است تا بتوانند فعالیت‌های داخل خیابان را زیر نظر داشته باشند.

آقای هیلستون توانست این صحنه را در خیابان Chausseestrasse در برلین شرقی، در اوت ۱۹۶۲ بگیرد. او حدود یک متر در خاک برلین غربی بود، به همین خاطر پلیس‌ها با او کاری نداشتند. او می‌گوید:

نگهبانان مرز واقعا از کارشان لذت می‌برند. افسری که در این سمت دیوار ایستاده است بدون شک آدم قابل اطمینانی بود، اما معلوم نبود که اگر بخواهد فرار کند بقیه دستور شکلیک به او را دریافت می‌کردند یا نه.

منظره پتسدامر پلاتس در انتهای خیابان Leipziger Strasse، سال ۱۹۶۲، جایی که تراموای برلین شرقی دیده می‌شود. خارج از کادر، در سمت چپ، انبار هیتلر قرار دارد. با اینکه مردمان غرب می‌توانند تا هر جا که بخواهند به دیوار نزدیک شوند، اما افرادی که در برلین شرقی زندگی می‌کنند فقط تا یک محدوده مشخص، تقریبا نزدیک به تراموا، اجازه تردد دارند. آن سازه‌هایی که شبیه به X هستند موانع عبور تانک هستند. زمانی که این عکس گرفته شد (از برلین غربی)، دیوار برلین هنوز از خشت خام بود و روی آن سیم خاردار گذاشته بودند. بعدها دیوار را از مصالح محکم‌تری ساختند. جایی که عکاس ایستاده است، حالا یک هتل پنج ستاره به نام Ritz Carlton است.

تفاوت‌های میان دو ناحیه کم‌کم بیشتر شد. برلین غربی به سرعت به صحنه‌ای برای نمایش یک زندگی کاپیتالیستی تبدیل شده بود. اما در شرق، وضعیت اقتصادی اصلا خوب نیود و مردم از کمبود غذا، اوضاع بد معیشتی و محدودیت آزادی فردی رنج می‌بردند.

دولت کمونیست در شرق برلین، برای جلوگیری از مهاجرت مردم از شرق به غرب، در سال ۱۹۶۱ تصمیم گرفت یک دیوار بسازد؛ یک مانع فیزیکی برای جلوگیری از فرار. این دیوار را به سیم خاردار مجهز کرده بودند تا کسی نتواند از روی آن بالا رود. طول دیوار به‌طور تقریبی به ۱۴۶ کیلومتر می‌رسید و به‌طور کامل برلین غربی را آلمان شرقی جدا می‌کرد.

آقای هیلستون، زمانی که داشت در Kurfuerstendamm پیاده‌روی می‌کرد، خیلی اتفاقی این کاروان موتور را دید و خیلی سریع از آن‌ها عکس گرفت. آن زمان رابرت کندی در برلین حضور داشت تا سخنرانی معروف اولین سالگرد ریاست جمهوری جان اف کندی، با عنوان «من اهل برلین هستم» را در تاریخ ۲۶ ژوئن ۱۹۶۳ ثبت کند. رابرت کندی در ژوئن ۱۹۶۸ در لوس‌آنجلس ترور شد. ویلی برانت، شهردار وقت برلین غربی، پس از آن صدراعظم آلمان غربی شد.

بلوار Unter den Linden در برلین شرقی، در کریسمس ۱۹۶۴. این عکس قسمت غربی، سمت دروازه براندنبورگ، مکان تقریبی هتل Adlon امروزی را نشان می‌دهد. هتل Adlon پیش از جنگ یکی از بزرگ‌ترین هتل‌های اروپا بود، اما در سال ۱۹۴۵ تخریب شد. در زمان این عکس، بقایای هتل، که همچنان از آن استفاده می‌شود  و  در 'گوشه سمت چپ ساعت، همچنین دورتر از ساعت و خارج از کادر عمارت دیده می‌شود. این عمارت به‌قدری به دیوار برلین نزدیک است که پنجره‌هایی که رو به‌سمت غربی بودند را به‌طور کامل مسدود کردند. خیابان Otto Grotewohl را به افتخار اولین نخست‌وزیر آلمان شرقی نام نهادند، که سه ماه پیش از گرفتن این عکس فوت شده بود.

به سربازان دستور داده شده بود تا از دیوار محافظت کنند، مبادا کسی از آن عبور کند، و اگر کسی قصد فرار داشت می‌توانستند به او شلیک کنند. ۲۶۰ نفر هنگام فرار از شرق به غرب کشته شدند. یکی از آن‌ها یک نوجوان به اسم پیتر فیچر (Peter Fecher) بود که زمانی که داشت از دیوار بالا می‌رفت به لگنش شلیک شد. بدنش در میان سیم‌های خاردار گیر کرد و جلوی چشمان صدها نفر به‌خصوص خبرنگاران آن‌قدر خونریزی کرد تا فوت شد. چون در بخش شوروی قرار داشت، سربازان آمریکایی نمی‌توانستند بروند و او را نجات دهند. سربازان قسمت شرقی هم از ترس کشته شدن به او کمکی نکردند.

به برخی افراد اجازه رفتن به برلین غربی داده می‌شد اما باید بازرسی می‌شدند. مشهورترین ایستگاه، ایستگاه بازرسی چارلی چک‌پوینت نام داشت که امروزه به موزه تبدیل شده است.

دیوار برلین از ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹ برقرار بود، و پس از ماه‌ها ایجاد تنش در آلمان شرقی، دیوار برلین در ۹ نوامبر فروریخت. پس از اینکه دولت کمونیست آلمان شرقی در یک کنفرانس خبری اعلام کرد که سفر به غرب مجاز است، هزاران نفر بدون معطلی به سوی آن‌ طرف مرز هجوم بردند.

تعداد بیشماری از برلینی‌ها در ایستگاه بازرسی جمع شده بودند و خواستار عبور از مرز بودند. نگهبانان می‌دانستند چاره‌ای جز دادن اجازه عبور به آن‌ها را ندارند.

سرانجام آلمان شرقی و غربی ۱۱ ماه بعد در سال ۱۹۹۰ دوباره به هم پیوستند.

این نمایی از برلین امروزی، حدود ۵۰ سال پس از جنگ سرد و ۳۰ سال پس از سقوط دیوار برلین است.