۲۳ سفر ادبی همراه با نویسندگان بزرگ (قسمت دوم)

مطالعه قسمت اول

برخلاف داستان‌ها که معمولا تمام یا بخشی از آن‌ها، زاییده خیال و نتیجه خلاقیت نویسنده‌ است، بسیاری از مکان‌های موجود در صحنه‌های روایت، حضوری صریح و واقعی در خارج از کتاب دارند و روی خانه‌ها، خیابان‌ها، کافه‌ها و در یک کلام هر جایی که در رمان تصویر شده‌ است، ردی از نگاه نویسنده باقی می‌ماند. در این مقاله همراه با نویسندگان بزرگ به چند سفر ادبی می‌رویم و در جست و جوی مکان‌های الهام‌بخش آن‌ها، برخی از شهرها را از چشم نویسندگان تماشا می‌کنیم.

نیویورک در اثر جیمز بالدوین؛ آمریکا

جیمز بالدوین در هارلم، یکی از محله‌های شمالی نیویورک، متولد شد. او در نوجوانی به محله گرینویچ ویلج نقل مکان کرد و برای اولین بار با واقعیت زننده نژادپرستی روبرو شد. برای رهایی از یوغ نژادپرستی، بالدوین آمریکا را به سمت اروپا ترک کرد و  هنگام برگشت دوباره به نیویورک پناه برد. هرچند او کتاب «برو به کوه‌ها بگویش» را در اروپا نوشت؛ اما این کتاب از مسیر زندگی او در محله هارلم می‌گوید:

«جان» جوان که در نیویورک می‌گردد و با خیره شدن به خط افق، بر فراز تپه‌ای در سنترال پارک، قدرت و بی‌عدالتی حاکم بر شهر را با تمام وجود حس می‌کند.

خانه او در محله گرینویچ ویلج با یک پلاک مشخص شده است. اما از آنجا که خانواده‌اش در دوران کودکی او، نقل‌ مکان‌هایی بسیار داشته‌اند، نمی‌توان خانه‌ای مشخص را در محله هارلم به آن‌ها نسبت داد. به‌هرحال به عنوان نشانه‌ای از تغییراتی که این محله در طول این سال‌ها داشته است، نام بالدوین را بر مجتمع آپارتمانی شیکی گذاشته‌اند.

پاریس در آثار ویکتور هوگو؛ فرانسه

پاریس داستان‌های ویکتور هوگو قربانی نوسازی شهری شد؛ نوسازی که در اواسط دهه ۱۸۰۰ توسط بارون اوسمان صورت گرفت. هرچند در این دوران بسیاری از کوچه‌های باریک و قرون وسطایی برای ساخت بلوار‌های مدرن شهری نابود شدند؛ اما هنوز می‌توان بقایایی از پاریس ویکتور هوگو را یافت؛ به‌عنوان مثال خانه گوژپشت را در نوتردام.

«خانه ویکتور هوگو» (Maison de Victor Hugo) امروزه به موزه‌ای رایگان تبدیل شده است که زندگی و آثار او را در معرض نمایش می‌گذارد. در محله لومری، می‌توانید از «کلیسای سنت پل-سنت لوئیس» (Eglise Saint-Paul Saint-Louis) بازدید کنید و این همان کلیسایی است که کوزت و ماریوس در کتاب «بینوایان» در آن ازدواج کردند. باغ‌های لوکزامبورگ نیز مسیر پیاده‌روی ژان والژان و کوزت بوده است. در پایان «سالن نمایش کمدی فرانسز» (Comedie-Francaise) را فراموش نکنید. این سالن که در زمان زندگی هوگو، با نمایش تعدادی از تئاترهای شرم‌آور رمانتیک جنجال و اعتراض مردم را برانگیخت، همیشه محل اجرای نمایشنامه‌های هوگو بوده و همچنان نیز است.

پورت آو اسپاین در اثر وی. اس. نایپل؛ ترینیداد و توباگو

بسیاری از آثار وی. اس. نایپل نیمه‌بیوگرافی به‌شمار می‌روند؛ اما کتاب «خانه‌ای برای آقای بیسواس» صریحا از زندگی او و پدرش نمونه‌برداری شده است. خانه‌ای که در کتاب از آن یاد می‌شود، تا پایان داستان وجود خارجی ندارد. در پایان داستان، زمانی که در نهایت آقای بیسواس به خانه شخصی خودش اسباب‌کشی می‌کند و به نظر می‌رسد که سرانجام هویت‌اش را در کنترل خود دارد، ناگهان می‌میرد. اخیرا این خانه در ترینیداد و توباگو، به افتخار نایپل به موزه‌ای کوچک تبدیل شده و «خانه نایپل و موزه ادبیات» نام گرفته است.

صوفیه در اثر گارت گرین‌ول؛ بلغارستان

کتاب «آنچه مال توست» در «کاخ ملی فرهنگ» (National Palace of Culture) در صوفیه آغاز می‌شود و خواننده را با خود به گشت‌ و گذار در شهر می‌برد؛ گشت و گذاری که جزئیاتش را گارت گرین‌ول با دقت و وسواسی زیاد وصف می‌کند. او در بلوار واسیل لوسکی تا فروشگاه‌های لوازم برقی در خیابان گراف ایگناتیو و سپس تا آپارتمان‌های سوویت در محله ملادوست پایین می‌رود و با عبور از محله‌ها و خیابان‌های گوناگون، مرزهای طبقات اجتماعی را پشت سر می‌گذارد.

سانتیاگو در آثار پابلو نرودا؛ شیلی

پابلو نرودا در اطراف سانتیاگو دارای سه خانه بوده است که امروزه هر سه توسط بنیاد نرودا اداره می‌شوند. از نظر معماری، خانه‌های نرودا که با طراحی خود او ساخته شده‌اند، شکلی عجیب دارند. او خانه شهری‌اش را با نام «لاچاسکونا» (La Chascona) به معنای زنی با گیسوان آشفته به همسر خود، ماتیلده تقدیم کرده است. خانه دیگر او با نام «لاسباستیانا» (La Sebastiana) در والپارایسو و با نمایی خیره‌کننده از اقیانوس آرام، بخشی از کارهای هنری او را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. خانه «ایسلا نگرا» (Casa de Isla Negra) نیز با معماری شبیه کشتی، درست خارج از سانتیاگو واقع شده است و بزرگ‌ترین خانه نرودا به‌شمار می‌رود. او و همسرش در همین خانه دفن شدند و ایسلا نگرا میزبان غنی‌ترین مجموعه وسایل شخصی او است. خانه‌های نرودا علاوه بر موزه، محل برگزاری ورکشاپ‌های ادبیات نیز هستند.

آیمانام در آثار ارونداتی روی؛ هند

روستای آیمانام در ایالت کرالا، که محل رویدادهای داستان «خدای چیزهای کوچک» است، یکی از مسیر‌های گردشگری در هند محسوب می‌شود. برای رفتن به آیمانام، باید با پرواز به کوچی بروید و از آنجا با اتوبوس، خود را به روستا برسانید. با وجود علاقه و شوقی که در سال ۲۰۱۷، با چاپ کتاب دوم ارونداتی روی به نام «وزارت والاترین سعادت» در خوانندگان پدید آمد، همچنان هیچ تور سازمان‌دهی شده‌ای برای گشت و گذار در آیمانام وجود ندارد. البته خانه‌ کودکی روی هنوز در روستا باقی است؛ اما درخت‌های بسیار آن را پوشانده‌اند و کسی در آن زندگی نمی‌کند. علاوه بر این همسایه‌های اطراف چندان تمایلی به حضور طرفدارانی که در پیرامون خانه روی پرسه می‌زنند، ندارند.

گرچه همگام با تغییرات هند، کوچی امروزی دارای فرودگاه شده است؛ اما مسیرهای منتهی به آیمانام مانند گذشته با بوته‌ها و علف‌ها قطع می‌شوند و این روستا همچنان چشم‌اندازی از دوران قدیم هند و چیزهای کوچکی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد که یا تغییر پیدا کرده‌اند یا مانند قبل باقی مانده‌اند.

هراره در آثار دوریس لسینگ؛ زیمباوه

یکی از بهترین راه‌ها برای درک ارزشمندی دوریس لسینگ، بازدید از «کتابخانه شهر هراره» (Harare City Library) است. او پس از مرگ خود، بیش از ۳۰۰۰ جلد از کتاب‌های مجموعه شخصی‌اش را به این کتابخانه بخشید. کتاب‌های لسینگ با تنوعی بی‌نظیر، از «شکارچیان دایناسور» گرفته تا «لئوناردو داوینچی: پرواز‌های ذهن» و «تاخیر طولانی: کتابی درباره کتابخانه‌ها و کتابدارها»، اکنون به‌عنوان مجموعه‌ای ویژه در کتابخانه هراره نگهداری می‌شود.

مکان‌های مستعمراتی که لسینگ در کتاب‌های خود وصف آن‌ها را آورده است، هنوز در هراره دیده می‌شود. «کلاب اسپورتز» که به نظر مارتا کوئست (شخصیت یکی از کتاب‌های لسینگ با همین نام) خسته‌کننده آمده بود، همچنان آماده خدمت‌رسانی به مشتریان و بولینگ‌بازان است. مارتا کوئست این کلاب را انباشته از تنش‌های پنهان نژادپرستان سفیدپوست می‌دانست؛ تنش‌هایی که امروز دیگر اثری از آن‌ها باقی نیست.  

کیپ کوست در اثر یاآ گیاسی؛ غنا

در رمان اول یاآ گیاسی با نام «به خانه رفتن»، نویسنده داستان دو خواهرخوانده‌ای را دنبال می‌کند که به طرز غم‌انگیزی مسیر‌های زندگی‌شان از هم جدا می‌شود: یکی از خواهران به‌صورت برده فروخته می‌شود و دیگری به همسری تاجر انگلیسی تبار برده‌ درمی‌آید. داستان، پژواک بردگی صد ساله‌ای را دنبال می‌کند که در خانواده‌های آن دو ریشه داشته است.

گیاسی، جدایی سرنوشت‌ساز آن‌ها را در «قلعه کیپ کوست» (Cape Coast Castle) نمادینه کرده است، جایی که یکی از آن دو، رنجور در دخمه‌ای منتظر رسیدن به آمریکا است، و دیگری با تاجر برده‌ بریتانیایی و مسئول همان گروه بردگان زندگی می‌کند. این قلعه، بزرگ‌ترین قلعه‌‌ای است که اروپایی‌ها برای تجارت برده در ساحل کیپ کوست غنا، مشهور به «ساحل طلایی»، ساخته بودند. امروزه نیز موزه‌ای تاثیرگذار در بیان رویدادهای وحشت‌انگیزی که روزگاری در این حوالی رخ داده بود، به روی بازدیدکنندگان باز است.

شانگهای در آثار لوشون؛ چین

به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان چین در قرن بیستم، لو شون از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او با وجود عقاید تند چپگرا، هیچ‌وقت به عضویت حزب کمونیست درنیامد و نقدهای او پیرامون استبداد و خودکامگی همچنان اندیشه‌ سیاسی امروز را شکل می‌دهد. از آنجا که لو شون، مورد تمجید حزب کمونیست چین بود، حضور او را در شانگهای بسیار محترم می‌شمردند. شما در شانگهای می‌توانید از «سالن یادبود لو شون» (Lu Xun Memorial Hall Office)، «پارک لو شون» (Lu Xun Park) و «مقبره گرامیداشت لو شون» (Lu Xun Memorial Tomb) بازدید کنید. مجموعه آثار او نیز قابل بازدید است؛ هر چند که در جمع‌آوری آن‌ها دقت زیادی صرف شده تا حاوی هیچ انتقادی به دولت امروزی چین نباشد.

با وجود زیبایی پارک، مکان جالب‌ توجه طرفداران لوشون ساختمانی است که او در آن، اتحادیه نویسندگان چپگرا را بنیاد نهاد. این ساختمان در خیابان دولون قرار گرفته، خیابانی که امروزه به منطقه‌ای توریستی و مکانی برای خرید تبدیل شده است.

استکهلم در اثر استیگ لارسن؛ سوئد

موفقیت جهانی که با چاپ «سه گانه هزاره» و فیلم‌هایی که از آن اقتباس شد، نصیب استیگ لارسن شد، نمایی متفاوت از استکهلم را به طرفداران «دختری با خالکوبی اژدها» به نمایش گذاشت. «موزه شهر استکهلم» (Stockholm City Museum) با برگزاری تور پیاده‌روی در محله شیک سودمالم، طرفداران این کتاب را به دنیای میکائیل بلومکویست و لیزبث سلندر می‌برد و این فرصت را به خوانندگان می‌دهد تا با مکان‌های واقعی که لارسن در تحریر کتاب خیالی خود از آن‌ها سود برده بود، دیدن کنند؛ به‌عنوان مثال از کافه همیشگی بلومکویست روزنامه‌نگار یا مغازه خالکوبی مورد علاقه لیزبث.

بیرمنگام در آثار جی. آر. آر. تالکین؛ انگلستان

فیلم اقتباس شده از کتاب «ارباب حلقه‌ها»، به نیوزلند نقشی ویژه بخشیده است، نقشی که این کشور با آغوشی باز پذیرایش بوده است. به‌عنوان مثال در ویدئو ایمنی خط هوایی ملی نیوزلند، شخصیت‌های داستان ارباب حلقه‌ها بازی می‌کنند. اما در حقیقت نه نیوزلند، بلکه زندگی تالکین در انگلیس او را به نوشتن کتاب‌هایش ترغیب کرد.

تالکین که در آفریقای جنوبی متولد شد، از ۴ سالگی همراه با خانواده‌اش در خارج از بیرمنگام ساکن شدند. دوران کودکی تالکین با زندگی روستایی در دهکده سرهول عجین شد؛ دهکده‌ای که علفزارها، رودها و جنگل‌هایش به‌طور گسترده‌ای الهام‌بخش او در خلق شایر، محل زندگی هابیت‌ها بودند. در نزدیکی این دهکده، «برج‌های پروتز فولی» (Perrott's Folly) قرار دارد، برج‌هایی که یادآور «دو برج» در داستان ارباب حلقه‌ها است. صدای موتور و بخار دستگاه‌های آبرسانی شهر اجباستون در ذهن کودکی تالکین احتمالا صداهای «باراد-دور» یا «برج تاریک» به نظر می‌رسیده است. شهرداری بیرمنگام برای گردشگران مسیر تالکین را برقرار داشته است تا به‌راحتی بتوانند از مکان‌های مربوطه به کتاب او دیدن کنند.