موزه هنر معاصر نیتروی،‌ گلی شکوفا در میان صخره های ریو دو ژانیرو

اسکار نیمایر (به پرتغالی: Oscar Niemeyer) معمار برزیلی (۱۵ دسامبر ۱۹۰۷ - ۵ دسامبر ۲۰۱۲) و طراح بنای مرکز سازمان ملل در نیویورک است. او در شهر ریودوژانیرو زاده شد. در همان شهر در سال ۱۹۳۴ از مدرسه هنرهای زیبا درجه مهندسی معماری دریافت کرد. در ۱۹۴۵ عضو حزب کمونیست برزیل شد. عضویت در این حزب بارها برایش دردسر آفرین بود. در دوره دیکتاتوری نظامی برزیل به دفترش حمله کردند و ناچار به زندگی در اروپا شد.

فیدل کاسترو گفته بود:

من و اسکار نیمایر آخرین کمونیست‌های کره زمین هستیم

نیمایر که خود یکی از اصلی‌ترین و مستعدترین معماران جنبش مدرن بود، از دل نظام آموزشی سست و سیاهی سر بر آورد. با وجود این، توانست به شناختی بسیار آگاهانه و تقریبا حسی از قابلیت‌های بتن مسلح دست یابد. فولاد در برزیل بسیار کمیاب و گران بود اما بتن نه‌تنها قیمت ارزانی داشت بلکه حتی با وجود کارگرانی ناوارد، می‌شد با آن به مرزهایی تصور نکردنی رسید. نیمایر در سازه‌های بتنی، شیوه‌ای از معماری را دید که نه‌تنها مدرن است بلکه می‌تواند گوشه‌هایی از طبیعت برزیل را نیز نشان دهد.

در سال ۱۹۴۷ با طرح بنای مرکز سازمان ملل متحد در نیویورک شهرتی جهانی یافت.

در ۱۹۵۶ رئیس‌جمهوری برزیل از او خواست طرحی برای برازیلیا، پایتخت جدید برزیل بدهد. برازیلیا بزرگ‌ترین طرح معماری او بود و نیمایر در آن بسیاری از اندیشه‌های نوی خود را به کار برد. در ۱۹۸۸ برنده جایزه معماری پریتزکر شد. در سال‌های اخیر او همچنان کار می‌کرد. آخرین کار او مجسمه‌ای به یادبود محاصره اقتصادی کوبا از سوی آمریکا است.

خمیره اصلی کارهای نیمایر آهن و پولاد و بتن است. اما او این مواد سخت و زمخت را در قالبی نرم و ظریف عرضه کرد. نیمایر بارها گفته بود که فرم‌های سخت و زوایای حاد و تیز را دوست ندارد. در طرح‌های او سطوح سخت آهن و بتن با هارمونی نرم و مواج به رقص در می‌آید. او گفته بود که خمیدگی‌ها و انحناهای آثارش را از کوه‌های برزیل، امواج رودها و دریاهای میهن و همچنین پیکر انسان الهام گرفته است. در معماری نیمایر خلاقیت و تخیلی جسورانه دیده می‌شود. او معماری را به گردش آزاد رنگ و نور و فضا نزدیک کرد و حتی بناهای سنتی را با نگاهی تازه و بدیع بازساخت. به‌طور مثال در کلیسای جامع برازیلیا، درون کلیسا به‌جای فضای گرفته و تیره و تار قدیم، فضایی پر روح، زنده و جاندار است که در آن رنگ و نور به پرواز در آمده است. او معتقد بود که در سطوح صاف و تیز، حس و نشانی غیر انسانی وجود دارد. به نظر او سطوح ملایم، خمیده و ظریف به طبع و ذوق انسان نزدیک‌تر است. وی در مقاله‌ای می‌گوید:

پیکر انسان برای ما آشناترین و طبیعی‌ترین فرم خارجی است. در بدن آدم هیچ زاویه‌ای نیست، همه اندام‌ها با نرمی و پیچ‌وخم‌های ظریف به هم گره خورده‌اند.

موزه‌ی هنر معاصر نیتروی، یا همان ام ای سی (MAC) را معمار مشهور برزیلی، اسکار نیمایر طراحی کرد و در سال ۱۹۹۶ به اتمام رسید. این سازه‌ی شمایل گونه‌ی بشقابی شکل، بر کناره‌ای صخره‌ای، در بالای خلیج کوچک گوانا بارا، در شهر نیتِروی واقع شده است و به شکلی بی‌همتا، چشم‌انداز‌های پانورامیک ریودوژانیرو را قاب می‌کند و اثری ساده و همچنان برجسته را متعلق به زیبایی شناسی خاص نیمایر، محفوظ و دست‌نخورده نگاه می‌دارد.

Virtur Panorama (#3of5) in front of the Museum of contemporary art (MAC) in Niterói, Rio de Janeiro

قطر گنبد موزه هنرهای معاصر برزیل یا نیترویِ ۱۶ متری، که ظاهری شبیه به بشقاب پرنده دارد، ۵۰ متر است و از پنجره گالری سه طبقه آن می‌توان ساحل گوانابارا، ریودوژانیرو و قله شوگارلوف را تماشا کرد. پس از آن‌که اسکار نیمایر این بنا را طراحی کرد، با کمک برونو کانتارینی مهندس سازه، طی ۵ سال به اجرا در آمد.

نیمایر در این اثر مخاطبان خود را در طی یک حرکت غیر مستقیم و از طریق پوسته‌ای رامپ مانند به داخل بنا هدایت می‌کند. گردشگران با قرارگیری در جهات مختلف هنگام حرکت متوجه پرسپکتیوها و مناظر اطراف آن می‌شوند. این امر در واقع همان اصل معماری گردشگاهی است که در کارهای معمار معروف لوکوربوزیه نیز دیده می‌شود.

در ارتباط با سایت صخره ای ـ ساحلی اِم اِی سی، نیمایر می‌گوید:

این زمینی باریک و بلند بود که با دریا احاطه شده بود و راه‌حل مناسب به شکلی بومی و طبیعی ظاهر شد. این راه‌حل بومی و حسی، سازه‌ی زیبای منحنی شکلی بود که از حوض آبی سرچشمه می‌گرفت، حس سبکی محدودی را خلق می‌کرد و چشم‌اندازهای پانورامیک خلیج کوچک گوانابارا و کوه سوگار ـ لاف را به نمایش می‌گذاشت.

اگرچه ساختمان اِم اِی سی اغلب شبیه پروژه‌ی یو اِف اُ (بشقاب پرنده) به حساب می‌آید، ولی مفاهیم شاعرانه‌ی نیمایر برای خلق فرمی در جهت «پدیدار شدن از زمین» و «رشدی ممتد و سریع» مثل گلی است که از میان صخره‌ها رشد کرده و بالا آمده است.

فرمِ بی عیب شمایل گونه‌ی ام ی سی«شهر را در جریان این راه» به نشانه‌ی زمانه‌ی خود تبدیل کرده است و در مقیاس کوچک «اثر (موزه گوگنهایم) بیلبائو» ظاهر شد و بازدیدکنندگان را با این معماری فوق‌العاده رویارو کرد.

در جریان زندگی حرفه‌ای ۷۰ ساله‌اش به‌عنوان معمار، نیمایر بیش از ۵۰۰ پروژه در برزیل و به همان اندازه نیز در الجزایر، فرانسه، اسپانیا و فلسطین اشغالی طراحی کرد. اما او خود توضیح می‌دهد که موزه‌اش در نیتروی، همراه با پروژه‌ی مجلس و کلیسای جامع برازیلیا یکی از پروژه‌های موردعلاقه‌اش بودند.

در جریان خرابی‌های سیاسی که برای تصرف زمین موزه نیتروی پیش آمده بود، معمارون شهر نیتروی، زکا موکارزل، صاحب زمین را قانع کرد که ساخت‌وساز در این زمین حق شورای شهری است. بنابراین باید این زمین را در خدمت شهر قرار دهد. اما در کمال تعجب این زمین را با قیمت کمتر از حد معمول از صاحبش خریداری کرد. شهردار وقت، جورج رابرتو بلافاصله بعد از خریداری زمین، طرح موزه را به شورای شهر فرستاد و پس از دو روز موافقت کردند تا در آنجا موزه هنرهای معاصر طراحی و ساخته شود. بعد از اینکه مذاکرات قطعی صورت گرفت، قیمت زمین‌های اطراف به‌صورت چشمگیری افزایش پیدا کرد. هنگامی که ساخت موزه به پایان رسید،‌ از نظر زمانی نزدیک کریسمس بود. به همین مناسبت مردم نیتروی می‌گویند شهردارشان، جورج رابرتو این موزه را به‌عنوان هدیه کریسمس برای مردم شهر آورده است. این موزه بسیار به این شهر ساحلی جلوه بخشیده است و پس از آن بسیاری از مردم، این ناحیه را فقط به‌منظور بازدید از این موزه زیبا انتخاب می‌کنند. البته باید گفت در کل این ناحیه یکی از شگفتی‌های طبیعی کشور بی‌نظیر برزیل است.

نیمایر آثار معروفی را در سطح جهانی با الهام از منحنی‌ها طراحی کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به مقر حزب کمونیست فرانسه در پاریس، مسجد، مرکز مدنی و دانشگاه الجزیره در الجزایر، خانه فرهنگ هاوره فرانسه، دانشگاه قسطنطنیه الجزایر، ساختمان انتشارات موندادوری میلان ایتالیا، مجلس آمریکای لاتین در شهر سائوپائولوی برزیل، مرکز توسعه جهانی زبان پرتغالی در لیسبون پرتغال و مرکز فرهنگی بین‌المللی آولیس اسپانیا اشاره کرد.

ساختمان موزه هنرهای مدرن نیتروی از شاهکارهای نیمایر شناخته می‌شود. او این بنای مدرن را در سال ۱۹۸۹ طراحی کرد، یعنی زمانی که ۸۲ ساله بود. او تمام موزه را به سان گلی شکوفا مجسم ساخت که هنر دوستان را از همه طرف به اندرون خود دعوت می‌کند. از آخرین کارهای او مجسمه‌ای به یادبود محاصره اقتصادی کوبا از سوی آمریکا است.