زرین فام: هنر زندگی بخشیدن به کاشی و سفال (قسمت اول)
زرین‌فام هنری کهن در ایران است که رنگ و لعابی زیبا و هنرمندانه به کاشی و سفال می‌بخشد. با کجارو همراه باشید تا با این هنر ارزشمند بیشتر آشنا شویم.
زرین‌فام لعاب طلایی از شاهکارهای فناوری در تاریخ صنعت و هنر سفالگری است که در سفالینه‌ها و کاشی‌های معروفی به همین نام در دوران مختلف اسلامی مشاهده می‌شود. در این گزارش دو قسمتی با هم به موزه رضا عباسی تهران سری می‌زنیم و تصاویری از زرین‌فام‌های به نمایش درآمده در آن را می‌بینیم. با این توضیح که متن این گزارش برگرفته از توضیحات موزه رضا عباسی درباره هنر زرین‌فام است، شما را به دیدن ادامه این گزارش دعوت می‌کنیم.
نام اصلی سفال‌های زرین‌فام «دو آتشه» بوده و محققان متاخر بر اساس ترجمه عبارت Luster Ware آن‌ها را زرین‌فام نامیده‌اند.
سفالگران ایرانی در حدود قرن هفتم و هشتم هجری (سیزدهم و چهاردهم میلادی) این نوع رورنگی‌ها را لیقه می‌نامیدند. در مورد خاستگاه این ظروف نظریات گوناگونی ارائه شده و کشورهای ایران، مصر و عراق را به‌عنوان مراکز تهیه این نوع لعاب برای پوشاندن سطح سفالینه معرفی کرده‌اند.
در ایران، بنا بر شواهد موجود، ساخت این لعاب از قرن سوم هجری رایج شد و بهترین طبقه‌بندی آن به سه دسته «زرین‌فام قرون اولیه اسلامی در قرن‌های ۳ و ۴ هجری قمری»، «زرین‌فام قرون میانه اسلامی در قرن‌های ۵ تا ۹ هجری قمری» و «زرین‌فام قرون متاخر اسلامی در قرن‌های ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری» تقسیم می‌شود.
مراکز ساخت این ظروف را با استناد به کشف کوره‌های سفالگری و انواع سفالینه‌های زرین‌فام در شهرهای ری و جرجان و همچنین آثار به دست آمده از حفاری‌های علمی گوناگون در نیشابور، استخر، شوش، ساوه و کاشان می‌توان شناخت.
در قرون میانه، هم‌زمان با سلسله‌های سلجوقیان و خوارزمشاهیان، شهرهای ری و کاشان در این زمینه سرآمد بودند و احتمالا کارگاه‌های ری فعال‌ترین کارگاه‌های تولید لعاب زرین‌فام به حساب می‌آمدند.
ولی به‌طور مسلم این شهر در حدود سال ۶۲۰ پس از حمله مغول ویران شد.
بدین ترتیب تولید این نوع سفال در کاشان تداوم یافت.
مراکز ساخت سفال زرین‌فام را از نظر نوع رنگ این لعاب و همچنین نقش‌های تزیینی و نحوه ترکیب نقوش ظروف به پنج دسته زرین‌فام ری و سفالینه زرین‌فام جرجان، زرین‌فام کاشان، سفالینه زرین‌فام ساوه و سفالینه زرین‌فام تخت سلیمان تقسیم کرده‌اند.
در قسمت بعدی این مقاله با هم با هرکدام از این دسته‌بندی‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
در این قسمت از گزارش با هم به تماشای کاشی‌های زرین‌فام نشستیم.
آیا شما هم قبلا نظیر این کاشی‌های زرین‌فام را دیده‌اید؟ نظر خود را درباره این هنر زیبا با کجارو و خوانندگان ما در میان بگذارید.
دیدگاه