زرین فام: هنر زندگی بخشیدن به کاشی و سفال (قسمت دوم)
زرین‌فام، هنر لعاب‌کاری طلا روی کاشی و سفالینه‌ها است. در دومین قسمت این گزارش کجارو، با سبک‌های مختلف این هنر آشنا می‌شویم.
زرین‌فام از زیباترین و با ارزش‌ترین هنرهای ایرانیان از گذشته‌های دور است که چهره‌ای زیبا به کاشی‌ها و سفالینه‌ها می‌بخشد. در اولین قسمت این گزارش با این هنر و بخشی از تاریخچه آن آشنا شدیم. در این قسمت با هم با انواع سبک‌های این هنر در نقاط مختلف ایران آشنا می‌شویم. با کجارو همراه باشید.
زرین‌فام ری
با اطمینان می‌توان گفت که دو نوع از بهترین سفالینه‌های قرون وسطی یعنی زرین‌فام و مینایی به ری تعلق دارد. همچنین بسیاری از محققان قدیمی‌ترین ظرف تاریخ‌دار طلایی به سال ۵۷۵ هجری را متعلق به ری می‌دانند.
این سفالینه‌ها از نظر نقش‌بندی پوپ به دو گروه تاریخی و مینیاتور تقسیم می‌شوند.
در این سفالینه‌ها از به کار بردن نقوش زیاد اجتناب شده است و عمدتا طرح‌های اصلی ظروف به انسان و حیوان تعلق دارد که این نقوش بزرگ و در سطح داخلی ظروف ترسیم می‌شده است.
سفالینه زرین‌فام جرجان
این شهر در حاشیه جنوب شرقی دریای مازندران قرار دارد و ساخت انواع سفالینه‌های اسلامی تا حملات مغول و تیمور در این شهر معمول بوده است.
بررسی و تحقیق روی سفالینه‌های این مرکز اولین بار توسط دکتر بهرامی صورت گرفت. با کاوش‌های سال ۱۳۵۰ به تحقیق مشخص شد که جرجان به‌عنوان یکی از مراکز مهم سفالگری قرون وسطی و ساخت ظروف زرین‌فام در این دوره شناخته شده است.
زرین‌فام کاشان
کاشان دارای سبک خاصی در ساخت ظروف زرین‌فام است.
نقوش عمدتا متراکم و تصاویر انسان با صورت گرد مغولی، چشمان بادامی در رنگ‌هایی چون قهوه‌ای تیره و روشن ساخته شده است.
داخل ظروف عمدتا با نقش استخر، درخت سرو، ماهی و آسمان مشبک نشان داده شده و خارج آن با شاخ و برگ درختان در دوایر متعدد و نقوش شبیه به قلب، آرایش یافته است.
سفالینه زرین‌فام ساوه
طبق بررسی‌های پروفسور پوپ سفالینه‌های زیادی توام با کوره‌های سفالگری در این شهر پیدا شده است.
بسیاری سبک ساوه را ترکیبی از سبک ری و کاشان می‌دانند و معتقدند به‌علت آرایش سیاسی که در هنگام حملات مغول در ساوه و اطراف آن وجود داشت بسیاری از هنرمندان سفالگر کاشان و ری به این مناطق مهاجرت کردند. از نظر نقوش تزیینی سفالگران ساوه به صحنه‌های شکار و نقش حیوانات توجه بیشتری داشته‌اند و از دیگر خصوصیات نقوش ساده طرح‌های شطرنجی و نقش‌های مشبک است.
سفالینه زرین‌فام تخت سلیمان
تخت سلیمان در آذربایجان غربی و محل بزرگ‌ترین آتشکده عصر ساسانی در عصر ایلخانان مورد توجه آباقاخان قرار گرفت. کاوش‌های ۲۰ ساله باستان‌شناسی در تخت سلیمان منجر به کشف سفالینه‌ها و کاشی‌های متعدد از جمله زرین‌فام و کوره‌های سفالگری شده است. ظروف زرین‌فام تخت سلیمان با نوع کاشان قابل مقایسه بوده و از نظر تاریخ‌گذاری متعلق به اواخر قرن هشتم هجری است.
آیا شما قبلا نمونه‌های زرین‌فام را از نزدیک دیده‌اید؟ نظر خود را درباره این هنر با کجارو و خوانندگان ما در میان بگذارید.
دیدگاه