از رویای رونق گردشگری تا واقعیت: آیا لغو روادید راه حل است؟

نگاهی به آمار و ارقام گردشگر ورودی به ایران مشخص می‌کند که وضعیت کنونی به هیچ عنوان مطلوب نیست. پیش از همه‌گیری کرونا آمار گردشگری ورودی به ایران به بیش از ۹ میلیون نفر رسید و جمعیت نسبتا زیادی از کشورهای گردشگرفرست به ایران می‌آمدند؛ اما در سال گذشته میلادی، با وجود پایان همه‌گیری کرونا و شتاب فزاینده ورود گردشگر به منطقه، ایران همچنان نتوانست به آمار قبل از کرونا بازگردد و بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۲ میلادی، کشور فقط کمی بیش ۴ میلیون گردشگر ورودی داشته است.

از سوی دیگر با توجه به تنش‌های سال‌های اخیر ایران با غرب و بروز زنجیره‌ای از حوادث که منجر به صدور هشدارهای مکرر سفر به ایران از سوی کشورهای غربی شد، میزان گردشگران ورودی از اروپا و آمریکا به ایران کاهش محسوسی داشته است. در این شرایط، وزارت گردشگری تمرکز خود برای جذب گردشگر ورودی را بر بازار چین، روسیه، کشورهای همسایه ایران و مشترک المنافع گذاشته و فهرستی از ۶۰ کشور را برای لغو یکطرفه روادید مشخص کرده است.

برنامه ضرغامی بر جذب گردشگر از کشورهای مشترک‌المنافع

با توجه به روابط نه چندان حسنه ایران و غرب و بازداشت برخی افرادی که تحت عنوان توریست از کشورهای غربی به ایران می‌آیند، تمرکز بر بازار گردشگری اروپا و آمریکا برای وزارت گردشگری محلی از اعراب ندارد.

شاید به همین دلیل باشد که وزارت گردشگری هدف خود را جذب گردشگر از کشورهایی گذاشته که به‌لحاظ سیاسی کمترین تعارض را با ایران دارند و در همین راستا در نشست اخیر، دولت فهرستی از ۶۰ کشور را به‌منظور بررسی لغو یک طرفه روادید ارائه کرده است. به بیان دیگر، وزارت گردشگری امیدوار است با تسهیل شرایط سفر اتباع کشورهای هم‌سو با ایران، زمینه برای جذب گردشگر از این کشورها فراهم شود.

گفتنی است پیش‌تر، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز لغو روادید را یکی از فرصت‌های پیش روی صنعت گردشگری کشورمان در راستای ایجاد رونق و توسعه پایدار تلقی کرده بود و نمایندگان روی این موضوع تاکید داشتند.

در همین راستا، هفته گذشته عزت‌الله ضرغامی در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران از موافقت دولت با لغو روادید برخی کشورها خبر داد و اعلام کرد:

در مورد برخی کشورها که ملاحظاتی بود؛ ادامه بررسی به جلسه آینده کمیسیون موکول شد که پس از بررسی در جلسه آینده، اسامی تمامی این کشورها اعلام می‌شود.

اگرچه لیست نهایی ۶۰ کشور مورد نظر وزارت گردشگری برای لغو یک طرفه روادید رسما اعلام نشده است، نگاهی به اظهارات علی اصغر شالبافیان، معاون گردشگری وزات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مشخص می‌کند که کشورهای عضو بریکس و کشورهای همسایه مورد توجه وزارت گردشگری قرار دارند.

کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر عضو بریکس هستند که مردمان این کشورها روی هم رفته حدودا ۴۰ درصد کل جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر و با توجه به روند مثبت مذاکرات با ازبکستان و عربستان، می‌توان گفت که احتمالا این دو کشور نیز در فهرست لغو یک طرفه روادید از سوی ایران حضور دارند.

با وجود جمعیت بالای کشورهای مورد اشاره باید در نظر داشت که بسیاری از کشورهای گردشگرفرست نظیر آمریکا، کشورهای اروپایی و ژاپن در این فهرست قرار نمی‌گیرند و لزوما جمعیت بالای کشورهای بریکس به‌معنای گردشگرفرست بودن آن‌ها نیست.

از سوی دیگر، بر اساس یکی از مطالب وب‌سایت «ساینس دایرکت» (sciencedirect) که مقالات علمی و آماری را در دسترس قرار می‌دهد، سلایق روس‌ها بیشتر معطوف به گردشگری ماجراجویانه، تفریحات شبانه، اقامت در سواحل و ریلکس کردن است. پرواضح است که چنین سبک گردشگری و تفریحاتی در ایران ارائه نمی‌شود و با همین استدلال می‌توان گفت که احتمالا ایران در لیست مقاصد موردعلاقه روس‌ها قرار نمی‌گیرد.

چالش‌های جذب گردشگر از بازار جدید

نگاهی به آمار ورود گردشگران خارجی به ایران مشخص می‌کند که تمرکز اصلی وزارت گردشگری برای جذب گردشگر خارجی بیشتر بر کشور چین است؛ کشوری پرجمعیت که قراردادی ۲۵ ساله را هم با ایران امضا کرده است. 

صحبت‌های علی اصغر شالبافیان، معاون گردشگری کشور، در نشست کمیته فنی همکاری‌های گردشگری ایران و چین، گویای این توجه ویژه ایران به بازار گردشگری چین است.

معاون گردشگری در نشست اعلام کرد:

ایران در چندماه گذشته و به‌خصوص بعد از برطرف شدن کرونا، میزبان گردشگران چینی زیادی بود. در هفت ماهه امسال، حدود ۵۰ هزار گردشگر چینی وارد ایران شدند و با توجه به اینکه تعداد پروازهای ما نصف تعداد سال ۹۸ است، این آمار نشان‌دهنده تقاضای بالای گردشگران چینی برای سفر به ایران است.

شالبافیان ادامه داد:

قطعا قراردادن نام ایران به‌عنوان یک مقصد برتر گردشگری از سوی دولت چین در برنامه‌های گردشگری این کشور، در افزایش این تقاضاها بی‌تاثیر نبوده است؛ ازاین‌رو، از وزارت فرهنگ و گردشگری چین و نیز سفارت چین در ایران تشکر می‌کنم.

با وجود مطرح شدن وعده جذب گردشگران چینی اما باز هم باید اذعان داشت که مشکلات و کمبودهای زیادی برای جذب گردشگران چینی پیش پای ایران قرار دارد که از مشکلات زیرساختی تا نبود راهنمای گردشگری مسلط به زبان چینی و موارد دیگر را شامل می‌شود. 

مصطفی شفیعی شکیب، رئیس جامعه تورگردانان ایران، درخصوص تاثیرات و چالش‌های باز شدن بازارهای دیگر همچون چین و روسیه در حوزه گردشگری کشور، گفت:

برخی از کشورهای مستقل مانند چین و روسیه تحت‌تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار نگرفتند و ایران نیز سعی کرد بازار هدف گردشگری را به‌سمت این کشورها تغییر دهد. گردشگران این کشورها تا حدودی توانسته‌اند جایگزین تورهای اروپایی شوند؛ اما در این حوزه نیز با چالش‌های بزرگ‌تری روبه رو شده‌ایم که از آن جمله می‌توان به کمبود راهنمای گردشگر مسلط به زبان چینی اشاره کرد. به‌دلیل این کمبود با افزایش شدید حقوق راهنمایان چینی زبان روبه رو شده‌ایم. در این میان شاهد بیکار شدن برخی از راهنمایان آلمانی زبان، فرانسه و… نیز هستیم. تمام این افراد سال‌ها در حوزه گردشگری فعال بوده‌اند.

رئیس جامعه تورگردانان ایران ادامه داد:

در تغییر بازار گردشگری از سمت غرب به‌سمت شرق و روسیه، علاوه بر کمبود راهنما با کمبود امکانات حمل‌ونقل نیز روبه‌رو هستیم. هواپیما، اتوبوس، قطار به‌اندازه کافی نداریم. همچنین در حوزه اقامت، هتل مناسب و خوب به‌اندازه کافی نداریم.

او خاطرنشان کرد:

از نظر زیرساخت گردشگری برای جذب توریست انبوه با مشکل اساسی روبه رو هستیم. در حال حاضر زیرساخت‌ها برای پذیرش همین تعداد ۴ تا ۵ میلیون گردشگر جوابگو است؛ البته منظور من از «گردشگر» کسانی است که برای سفر هزینه می‌کنند، در مراکز اقامتی اعم از هتل، هتل آپارتمان و بومگردی و… اقامت دارند و از جاذبه‌های گردشگری دیدن می‌کنند. اگر بخواهیم در آمار گردشگری به تعدادی دست پیدا کنیم که در برنامه توسعه هفتم (۱۵ میلیون گردشگر ورودی در سال) اشاره شده، قطعا زیرساخت‌های فعلی کشور مناسب نیست.

شفیعی شکیب یادآور شد:

اگر روزی برسد که ۲,۰۰۰ گردشگر به‌یک‌باره وارد بزرگترین فرودگاه بین‌المللی کشور که همان فرودگاه امام (ره) است بشوند، کوچک‌ترین بخش رفاهی و حتی چرخ نقاله که چمدان‌های آن‌ها را جابه جا کند، به‌اندازه کافی نداریم؛ اتوبوس و راهنما نداریم؛ هواپیما به تعداد کافی و هتل‌های مناسب برای اقامت این تعداد گردشگر نداریم؛ سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی با مشکلات زیادی روبه رو هستند و مشکلات بسیار دیگری وجود دارد.

با نگاهی به وضعیت امروز گردشگری ورودی به ایران می‌توان گفت که حتی چنانچه تغییر رویکرد ایران برای جذب گردشگر از غرب به شرق اثربخش باشد، بازهم با مشکلات متعددی مواجه هستیم که حل‌آن‌ها برنامه‌ریزی ویژه و دقیقی را طلب می‌کند.

از سوی دیگر باید در نظر داشت که با تحقق لغو روادید کشورهای عضو بریکس و همسایه، برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات متناسب با سلایق گردشگرانی که از این کشورها می‌آیند نیز باید در دستور کار قرار گیرد. در واقع باید با انجام پژوهش‌های متعدد، خدمات مورد نیاز هر گروه از گردشگران احصا و خدمات متناسب هر گروه به آن‌ها ارائه شود.

آنچه که مسلم است تغییر زمین بازی جذب گردشگر از غرب به شرق، الزامات و ملاحظاتی دارد که بدون در نظر گرفتن آن‌ها، تاکید صرف بر لغو یک طرفه روادید یا مذاکره با دولت‌ها کاری از پیش نمی‌برد و در بهترین حالت تاثیرات مقطعی و کوتاه مدت در پی خواهد داشت.