مردم رومانی و علاقه شدیدشان به سیر

وقتی سیر سر سفره باشد، خیلی‌ها قید خوردنش را می‌زنند که مبادا بوی آن در دهان جا خشک کند و هنگام گفتگو با دیگران قصد خروج نماید. در رومانی قصه به شکل دیگری است؛ سیر برای آن‌ها مثل ادویه برای مردم هند است. مقاله‌ی پیش رو توصیه نامه‌ای است، با این وصف که در رومانی «خواهی نشوی رسوا، از سیر مکن حاشا».

قلعه‌ها و برج‌های قرون وسطایی، «ترانسیلوانیا»ی بادخیز و جاده‌های پر مِه چنان صحنه‌‌آرایی کرده‌اند که رومانی به خانه‌ی برخی از تاریک‌ترین افسانه‌های اروپا تبدیل شده است. «کنت دراکولا»، معروف‌ترین آن‌ها را احتمالا می‌شناسید.

داستان شکل‌گیری رمان «دراکولا» بسیار جالب است. «برام استوکر» (Bram Stoker)، خالق شخصیت «کنت دراکولا»، هیچوقت به شهر «ترانسیلوانیا» سفر نکرده بود. یک روز «استوکر» در کتابخانه به کتابی بر‌می‌خورد. در کتاب با «ولاد سوم» (Vlad Tepes) آشنا شد. «ولاد» شاهزاده‌ای از خاندان «دراکولشتی» (Drăculești) و اهل والاچیا (Wallachia)، رومانی کنونی بود که در برابر عثمانی‌ها ایستادگی کرد. او به «ولاد به میخ‌کشنده» معروف بود، چرا که اِعمال مجازات سنگین در دوران فرمان‌روایی او بسیار رایج شده بود. «استوکر» ایده‌ی موجودات خون‌آشام را از شخصیت خون‌خوار «ولاد»‌ الهام گرفت و با استفاده از نام خاندان «ولاد» آن‌ها را «دراکولا»‌ نامید.

ولاد به میخ کشنده

هرچند دراکولای «استوکر»‌ شخصیتی داستانی است، فرهنگ مردم اروپای شرقی مدت‌ها است با افسانه‌های مربوط به نیروهای شیطانی عجین شده‌ و سیر یکی از چیزهایی بوده که برای دفع این موجودات، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در رومانی، هر نسل به نسل بعد از خود آموخته که مصرف سیر، از انسان‌ها و خانه و کاشانه‌شان در برابر ارواح شیطانی محافظت می‌کند. آن‌ها می‌گویند که این جادوگر سفید، پزشک قابلی هم هست و سرماخوردگی و سرفه را مثل آب خوردن از بین می‌برد.

احتمالا «استوکر» ایده‌ی «خون آشام» را از «استریگوی» (strigoi) گرفته است؛ روح پلیدی که شیر مادران و گاوها را می‌مکد. باور به «استریگوی» باعث شده دهقان‌های رومانیایی شاخ احشام خود را با سیر چرب کنند که مبادا طعمه‌ی این روح شیطانی شوند.

جدای کاربردهای متافیزیکی و بهداشتی، سیر در غذاهای رومانیایی نیز نقش پررنگی دارد.

غذای بدون سیر نمی‌خوریم

قزل‌آلا و سوپ ذرت معمولا با سس «موژدی» صرف می‌شود

بگذارید خاطره‌ای از رومانی را برایتان تصویرسازی کنم. در رستوران هستید و می‌بینید شخصی که کنارتان نشسته، قزل‌آلا و سوپ ذرت سفارش داده است. تا اینجا همه‌ چیز عادی به نظر می‌رسد. ناگهان می‌بینید فرد مذکور قزل‌‌آلا را با «موژدی» (mujdei) می‌پوشاند. کمی «موژدی» برای مزه دادن به غذا؟ نه. رسما غذای خود را زیر «موژدی» دفن می‌کند. «موژدی» یک سس رومانیایی است که سیر مهم‌ترین ماده‌ی سازنده‌اش است.

درحالی‌که بیش‌تر مردم از بوی سیر می‌ترسند و در نتیجه از خوردن آن دوری می‌کنند، سیر خوردن در رومانی بخشی از فرهنگ مردم است. یک قانون ساده این فرهنگ را توصیف می‌کند: «هرچه بیش‌تر، بهتر». دلیل این علاقه را از آن‌ها بپرسید و پاسخی بگیرید در مایه‌های «بدون سیر مزه‌اش عوض می‌شه». اگر این سوال را از امثال ما بپرسند، احتمالا می‌گوییم: «با سیر مزه‌اش عوض می‌شه». هرچه باشد، در رومانی غذای بدون سیر غیرعادی است نه آنچه ما فکر می‌کنیم.

اگر هنوز داستانی که از رستوران تعریف کردم را خیالی می‌دانید،‌ بگذارید ادامه‌اش را بگویم. رفیق خوش خوراک‌مان دو ظرف دیگر سفارش داد. قزل‌‌آلا یا سوپ؟ هیچ‌کدام. او دو ظرف دیگر از «موژدی» سفارش داد. گویی با «موژدی»‌ روی ماهی و نان نقاشی می‌کشید. لابد فهیده‌اید که در مصرف رنگ هم صرفه‌جویی نمی‌کرد.

در رومانی فرض بر این است که چاشنی دیگری را نمی‌توان جایگزین سیر کرد و به همین خاطر تقاضا برای این گیاه زیاد است. ۴۰ درصد مردم روستای «کوپالاو»‌ (Copălău) به کشت سیر می‌پردازند. به خاطر کیفیت خاک این منطقه‌ی دورافتاده، سیرهای «کوپالاو» از شهرت جهانی برخوردار هستند. ارزش این موضوع به قدری است که مقامات محلی قصد دارند آن را به عنوان «نماد جغرافیایی حفاظت شده» به ثبت برسانند.

گیاه جادویی

در رومانی انواع مختلف سوپ وجود دارد و همه‌ی آن‌ها مستعد آن هستند که با سیر خورده شوند. «میسی» (mici) یک نوع سوسیس محلی است و نمونه‌ی دیگری از غذاهایی است که مزه‌ی خود را مدیون سیر زیاد هستند.

جدای از پیشینه‌ی طولانی در غذاهای رومانیایی، سیر مدت‌ها گیاهی جادویی به حساب می‌آمده است. ۲۹ نوامبر (اوایل آذر ماه) هر سال در عید «سنت اندرو» (Saint Andrew Eve)، برای دور کردن «استریگوی» و «موروی» (moroi) از سیر استفاده می‌شود؛ منظور از «موروی» روح خبیث مردگانی است که برای دیدن اقوام زنده‌شان به زمین می‌آیند. در این روز روستایی‌ها علاوه بر خوردن سیر، آن را به درزهای در و پنجره می‌مالند تا مبادا این ارواح از در و پنجره وارد خانه‌شان شوند. بعضی از مردم برای محکم‌کاری خوشه‌های سیر را از سقف آویزان می‌کنند. اینجا است که روستایی‌ها می‌توانند با پول دادن به بقال روستا برای خود یک بادیگارد کرایه کنند.

داستان به اینجا ختم نمی‌شود. در رومانی سیر به عنوان دارویی قوی‌تر از آنتی‌بیوتیک‌های رایج شناخته می‌شود. این باور عامیانه پشتوانه‌ی علمی هم دارد. زمانی که سیر بریده یا ریز‌ریز می‌شود، ماده‌ای به نام «آلیسین»‌ آزاد می‌کند. «آلیسین» خواصی مشابه پنی‌سیلین دارد. به همین خاطر است که رومانیایی‌ها در مواجهه با آنفولانزا برای خود سوپ سیر تجویز می‌کنند؛ علاوه بر سیر که بخش اصلی این سوپ است، هویج، سیب‌زمینی، پیاز و هویج وحشی اثر درمانی این داروی طبیعی را افزایش می‌دهند. سال‌ها است که مادربزرگ‌ها این شیوه‌ی درمانی را به نسل بعد خود آموزش داده‌اند.

در راستای این باور ملی که سیر قدرت‌های معجزه‌آسای زیادی دارد، ۵۰ سال است که جشنواره‌ی سیر در ماه سپتامبر (شهریور) برگزار می‌شود. اگر می‌خواهید در این جشنواره شرکت کنید، می‌توانید به تنگه‌ی «تیهوتا» (Tihuţa) در کوه «بارگائو» (Bârgău) بروید. در این جشنواره محلی‌ها غذاهای حاوی سیر می‌پزند، حقله‌های گل سیر می‌بافند و مسلما سحر و جادو با چاشنی سیر هم شامل برنامه‌ها می‌شود.

شاید خون‌آشام قصه‌ای مربوط به رومانی باشد، اما سیر یکی از واقعی‌ترین وجوه فرهنگی مردم این سرزمین است.