لاله واژگون؛ گل افسانه‌ای ایران
لاله واژگون یکی از گونه‌های نادر گیاهی و بومی ایران است که در دامنه‌های زاگرس و برخی دیگر از مناطق کشور می‌روید.
دشت لاله واژگون را کی و در کدام مناطق ایران می‌توان دید؟
لاله واژگون یکی از گل‌های اسطوره‌ای ایران و از جمله گیاهان کمیاب جهان محسوب می‌شود که در دامنه‌های زاگرس و ارتفاعات صخره‌ای به‌صورت خودرو رشد می‌کند. چهارمحال بختیاری، لرستان، اصفهان، ایلام و فارس از جمله مناطقی هستند که دشت‌هایی از لاله واژگون را در خود جای داده‌اند. دشت لاله های واژگون کوهرنگ و دشت لاله های واژگون خوانسار از معروف‌ترین رویشگاه‌های لاله واژگون در ایران است. عمر لاله واژگون کوتاه است و هر ساله از اواسط یا اواخر فروردین ماه تا آخر اردیبهشت فرصتی مناسب برای لذت بردن زیبایی‌های طبیعت و لاله‌های چشم‌نواز است.
در این مقاله به معرفی لاله واژگون می‌پردازیم و شما را با این گل افسانه‌ای و پرآوازه و دشت های لاله واژگون ایران آشنا خواهیم کرد.
لاله واژگون را بیشتر بشناسید:
- معرفی لاله واژگون
- محل رویش لاله واژگون کجاست؟
- لاله واژگون نماد چیست؟
- خواص لاله واژگون
- زمان شکفتن لاله واژگون
- لاله واژگون در معرض خطر انقراض
- عکس لاله واژگون
معرفی لاله واژگون
منبع عکس: خبرگزاری ایانا
لاله واژگون یکی از گل‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای ایران و از گونه‌های گیاهی نادر جهان به شمار می‌رود. این گل یکی از ۱۲ هزار گونه گیاهی شناسایی شده در کشور و از گیاهان بومی به حساب می‌آید که در دامنه‌های زاگرس به فراوانی یافت می‌شود. به‌دلیل اهمیت لاله واژگون و قرارگیری آن در معرض انقراض، پرونده این گل در یونسكو به ثبت موقت رسیده است و در فهرست انتظار برای ثبت نهایی قرار دارد.
لاله واژگون اولین بار در سال ۱۵۷۱ میلادی به‌طور علمی شناسایی و «فریتیلاری» نامیده شد. جالب است بدانید در همین قرن بود که اروپاییان با لاله واژگون آشنا شدند. این گل توسط جهانگردان اروپایی به قسطنطنیه برده شد و سپس «بوس بکیوس»، سفیر امپراتور روم بذر لاله را از قسطنطنیه به وین انتقال داد و بعد از آن در باغ‌های خاندان سلطنتی و ثروتمندان پرورش یافت.
گل لاله واژگون یک نوع گیاه به شمار نمی‌رود؛ بلکه نام خانواده‌ای از گیاهان با ۱۴۰ گونه مختلف است. این گیاهان از خانواده سوسن یا لیلی محسوب می‌شود. لاله واژگون از گیاهان علفی پیازدار و چند ساله به شمار می‌رود و در ارتفاعات بالای ۱۵۰۰ متری و در میان دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای رشد می‌کند. این گل در برابر سرما مقاوم است و تا حدود منفی ۲۰ درجه را تحمل می‌كند؛ البته اين گونه در سايه و آفتاب نيز می‌تواند رشد كند.
لاله واژگون به رنگ‌های قرمز، نارنجی، سفید و زرد یافت می‌شود. گونه زرد کم‌رنگ متمایل به لیمویی این گل در ایران به‌عنوان لاله زاگرسی شناخته می‌شود. گلبرگ‌های لاله واژگون از انتهای ساقه برگشته و به‌سمت پایین خم می‌شود به همین دلیل به لاله واژگون شهره است. داشتن پنج صدف براق و صیقلی درشت از ویژگی‌های این گل است. حداکثر ارتفاع لاله واژگون به ۱۲۰ سانتی‌متر می‌رسد.
وجه تسمیه لاله واژگون
منبع عکس: خبرگزاری ایمنا
لاله واژگون با نام‌های متعددی همچون اشک مریم، اشک سیاوش، گل اشک، لاله اندوهگین، لاله نگونسار، گل سر به زیر و تاج قیصر شناخته می‌شود.
نام‌گذاری گل لاله واژگون بی ارتباط با داستان سیاوش در شاهنامه نیست. گفته می‌شود این گل شاهد مرگ سیاوش بوده است و از غصه این اتفاق سربه زیر انداخته و گریه می‌کند. علاوه بر این، چون لاله واژگون برخلاف سایر گونه‌های لاله و گل‌ها از ساقه به‌سمت زمین برگشته به لاله واژگون نامیده شده و به‌دلیل اینکه در میان گلبرگ‌هایش همواره قطره آبی وجود دارد، گل اشک نیز به آن گفته می‌شود.
در مناطق مختلف کشور نیز لاله واژگون نام‌های خاص خود را دارد. در زبان ترکی آذری به این گل زیبا «آغلارگولر» یا «آقلار گولر» گفته می‌شود. به لری گل «قاقاچه» و در چهارمحال بختیاری «گل بگریو» یا گل گریان نام دارد. در منطقه اورامانات نیز با نام گل «حسن و حسین» شناخته می‌شود.
لاله واژگون در منابع تاریخی
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)
در نوشته‌های ادبی و تاریخی اشاراتی به گل لاله واژگون دیده می‌شود. در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در بیان داستان سیاوش از گلی نام برده شده است که با دیدن مرگ سیاوش اندوهگین و سر به زیر می‌شود.
چو سرو سیاوش نگونسار دید سرا | پرده و دشت خونسار دید
بیفکند سر را ز اندوه نگون | بشد زان سپس لاله واژگون
«محمد مؤمن حسینی دیلمی تنکابنی»، طبیب شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۸۰ هجری قمری در کتاب خود به نام «تحفه حکیم» یا «تحفه‌المومنین»، به بیان خواص دارویی لاله واژگون پرداخته و از آن به با نام لاله واژگون و سرنگون یاد کرده است.
جالب است بدانید تصویر گل لاله واژگون در دوران باستان و روی سرستون‌های به‌جای مانده از دوران ساسانی در بیستون کرمانشاه حک شده است. نقش این گل در دو سر ستون متعلق به خسرو دوم در کنار نقوشی از گل و گیاه، نقش ایزد بهرام، خسرو دوم و الهه آناهیتا دیده می‌شود.
محل رویش لاله واژگون کجاست؟
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)
لاله واژگون گیاه بومی مناطقی از آناتولی، فلات ایران و کوه‌پایه‌های هیمالیا است و در کشورهایی چون ترکیه، عراق، لبنان، سوریه و ایران یافت می‌شود. ترکیه با ۳۹ گونه و ایران با ۱۵ گونه از مراکز اصلی رشد لاله‌های واژگون به شمار می‌روند.
در ایران لاله واژگون ایرانی، لاله واژگون کردی، لاله واژگون ترکی و لاله واژگون اشک مریم یافت می‌شود و دامنه‌های زاگرس محل مناسبی برای رویش این گل است. در مناطقی از جمله اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کردستان، لرستان، ایلام و زنجان می‌توان این گل زیبا و افسانه‌ای را تماشا کرد.
استان لرستان
منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: بهنام یوسفی)
در استان لرستان سراغ لاله های سحرانگیز واژگون را می‌توان در شهرستان الیگودرز گرفت. لاله های واژگون الیگودرز در مناطقی از جمله دالانی، دورک، مور زرین، دره دایی، آب باریک، خلیل‌آباد، چغاگرگ، مورخشک، خاک بتیه، هندیله، تاپله، گلک، گیلان، ارژنک و گله مویه پراکنده است که از این میان دشت دالانی شهرت فراوانی دارد.
دشت لاله های واژگون الیگودرز یا دالانی یکی از مخازن ژنتیکی لاله واژگون کشور است که در ارتفاعات منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه و میان کوه‌های مور زرین، قالی کوه، شاه کول و نسارتخت دشت جای گرفته است. این دشت در حدود دو هزار و ۹۰۰ هکتار مساحت دارد و با شماره ۶۸۰ در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت رسیده است.
استان اصفهان
منبع عکس: خبرگزاری ایرنا
در استان اصفهان برای حضور در مهمانی لاله های واژگون باید به غرب این استان سفر کنید و در شهرستان‌های فریدن، فریدونشهر و خوانسار نام و نشانی دشت لاله های واژگون را جست‌وکنید. دشت لاله های واژگون فریدون شهر، دشت لاله های واژگون دهاقان، دشت لاله های واژگون هنده گلپایگان، دشت لاله های واژگون افوس در در بوئین و میاندشت، دشت لاله های واژگون دره بید و دشت لاله های واژگون گلستان کوه از رویشگاه‌های این گل است.
استان کهکیلویه و بویر احمد
منبع عکس: خبرگزاری ایانا
این گیاه در بیش از یک هزار هکتار از دشت‌های استان کهکیلویه و بویر احمد رشد می‌کند. مناطقی چون دامنه‌های کوه دنا، طسوج، سرگچینه، شبلیز، کوه دمه، جلیل بابکان، سرچنا، مداب، ساورز، مارگون، گُرگو، کاکان، سی‌سخت، کوه گل و نرم آب لاله واژگون دیده می‌شود. دشت لاله های واژگون کوهرنگ این استان از معروف‌ترین دشت‌های لاله ایران است.
استان فارس
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما
دشت لاله های واژگون سپیدان، مشکان و دشت لاله های واژگون سمیرم از رویشگاه‌های گل افسانه‌ای ایران در اقلیم فارس است. در شهرستان سمیرم در مناطقی چون حنا، وردشت، ونک ، پادنا، مهرگرد لاله واژگون رشد می‌کند.
خراسان شمالی
منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا
لاله واژگون در استان خراسان شمالی به رنگ‌های زرد و بنفش کم‌رنگ یافت می‌شود. منطقه خمبی، قسمت‌های غربی کوه آلاداغ، منطقه جوزک، کوه پلنگ و بزداغی در مانه و سملقان، کوه بهار و سالوک در جاجرم، قسمت‌هایی از کوه اسدلی در بجنورد و کوه تکل قز در نوار مرزی راز و جرگلان رویشگاه لاله های واژگون است.
جالب است بدانید که رنگ لاله واژگون استان‌های غربی و جنوبی کشور با خراسان شمالی تفاوت دارد. طوری که لاله‌های خراسان شمالی به رنگ زرد و بنفش و لاله های دامنه‌های استان‌های جنوبی و غربی به رنگ قرمز است.
استان کرمانشاه
منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: امیر برنجکار)
یکی دیگر از نقاطی که رویشگاه گل لاله واژگون به شمار می‌رود، استان کرمانشاه است. در شهرستان دالاهو و در مناطقی چون نواکوه، ورمنجنه، منطقه حفاظت‌شده بیستون، امروله و دالاخانی، بوزین و مره‌خیل و ارتفاعات شاهو در اورامانات لاله واژگون می‌روید.
استان زنجان
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما
شهرستان ماهنِشان استان زنجان از دیگر شهرهای کشور است که دشتی زیبا از لاله های واژگون را در خود جای داده است. در برخی ارتفاعات ماهنشان از جمله روستای خورجهان لاله های واژگون به رنگ سرخ و سفید دیده می‌شوند. مردمان محلی این منطقه به این گل آقلار گولر می‌گویند.
استان آذربایجان شرقی
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما
رویشگاه لاله های واژگون در شمال غرب ایران دامنه‌های سرسبز سهند است. دشت لاله های واژگون سهند در منطقه چورخ ۲۰۰ هکتار وسعت دارد. در این دشت این گل به رنگ‌های قرمز، نارنجی و زرد دیده می‌شود.
استان خوزستان
منبع عکس: میراث فرهنگی استان خوزستان
در میان ارتفاعات کوه‌های منگشت شهر صیدون از توابع شهرستان باغملک استان خوزستان دشت سرسبز و پوشیده از لاله های قرمز و نارنجی آرام گرفته است.
دشت لاله های واژگون مهاباد در استان کردستان، دشت لاله های واژگون مانشت ایلام و آبدانان و دشت لاله های واژگون خمین، دشت لاله های واژگون ملایر، از دیگر رویشگاه‌های این گل است.
لاله واژگون نماد چیست؟
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)
از آنجایی که لاله واژگون در ارتفاعات و مکان‌های صخره‌ای رشد می‌کند و در برابر سرما مقاوم است، نماد مقاومت و ایستادگی به شمار می‌رود.
نقش لاله واژگون در حجاری‌های مربوط به دوره ساسانی در کنار درخت زندگی دیده می‌شود و ازاین‌رو، احتمالا این گل در ایران باستان نماد جاودانگی و حیات بوده است.
خواص لاله واژگون
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)
لاله واژگون خواص دارویی دارد. پیاز این گل با وجود سمی بودن به‌دلیل داشتن موادی به نام آلكالوئيدهای ايمپريسين و فرتیسین مسكن درد است و برای تسکین درد مفاصل، بهبود سرفه، سرماخوردگی، گلودرد، آسم و برونشیت مفید به شمار می‌رود. البته گفته می‌شود خواص درمانی این گیاه به‌طور کامل بررسی نشده و مورد تایید قرار نگرفته است.
زمان شکفتن لاله واژگون
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)
عمر لاله واژگون کوتاه است و زمان رویش و شکوفایی آن فصل بهار است. هر ساله از اواسط یا اواخر فروردین ماه تا آخر اردیبهشت دشت‌های سرسبز ایران میزبان لاله های زیبارو و دل‌انگیز واژگون می‌شود. برای گردشگران و طبیعت‌دوستان این هنگامی فرصتی مناسب برای لذت بردن زیبایی‌های طبیعت و لاله‌های چشم‌نواز است.
لاله واژگون در معرض انقراض
منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: رضا کامران)
با وجود ارزشمند بودن لاله واژگون، متأسفانه این گل در معرض خطر انقراض قرار دارد و عوامل متعدد انسانی حیات این گل باازرش را تهدید می‌کند:
- حضور بیش از اندازه گردشگران بومی و غیربومی
- چیده شدن گل‌ها و خارج کردن غده و پیاز لاله‌ها از داخل (تکثیر لاله واژگون از طريق پياز و بذر صورت می‌گیرد و برای رسیدن به مرحله گلدهی بيشتر از ۶ سال زمان لازم است. بنابراین چيدن گل آن باعث می‌شود كه اين گل تا سه سال گل ندهد)
- کندن ریشه گل‌ها توسط گردشگران برای کاشت در منازل و استفاده دارویی
- شکستن ساقه گل‌ها در اثر پهن کردن زیرانداز
- لگدمال کردن لاله‌ها در اثر ترددهای غیر اصولی و غیرضروری بازدیدکنندگان در دشت و عدم کنترل فرزندان و جلوگیری از آسیب‌رساندن آن‌ها به گل‌ها
- چرای بیش از حد دام و ورود دام به دشت به‌ویژه در اواخر اردیبهشت‌ماه و خردادماه و در در مرحله بذردهی گل‌ها
- آفات و بیماری ناشی از ضعف بیولوژیکی لاله‌ها به دلیل عوامل انسانی
- تغییرات آب‌وهوایی و خشكسالی
عکس لاله واژگون
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: علی جعفری)، خبرگزاری ایرنا و خبرگزای میراث آریا
اگر تجربه سفر به رویشگاه‌های لاله واژگون و مشاهده آن را داشته‌اید، در بخش دیدگاه‌ها با ما و سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.
پرسش‌های متداول
معروف‌ترین رویشگاه‌های لاله واژگون در ایران کجاست؟
نام دیگر لاله واژگون چیست؟
لاله واژگون نماد چیست؟
زمان رویش لاله واژگون کدام فصل است؟
منبع عکس کاور: خبرگزاری صدا و سیما
دیدگاه