مجموعه کاخ نیاوران

کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی معروف در شهر تهران است. بخش‌های مختلف کاخ نیاوران امروزه به موزه‌هایی مملو از آثار تاریخی ارزشمند، تبدیل شده‌اند. اگر به بررسی تاریخ و فرهنگ معاصر ایران علاقه دارید، حتما به دیدن مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران و به‌خصوص کاخ اختصاصی نیاوران بروید.

در این مقاله کجارو به معرفی کاخ نیاوران تهران می‌پردازیم و اطلاعات کاملی در خصوص بخش‌های مختلف مجموعه نیاوران، ساعات بازدید و دسترسی به این مجموعه در اختیارتان می‌گذاریم. با ما همراه شوید.

هرآنچه می‌خواهید درباره کاخ نیاوران بدانید:

• معرفی کاخ نیاوران
• تاریخچه کاخ نیاوران
• کاخ نیاوران کجاست؟
• معماری کاخ نیاوران
• موزه ها و بخش های دیگر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران

معرفی کاخ نیاوران

_{منبع عکس: iranhotelonline.com؛ عکاس: نامشخص}

کاخ نیاوران از دیدنی‌های معروف شهر تهران در باغ نیاوران منطقه شمیرانات است. این کاخ در شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد و از آخرین اقامتگاه‌های پادشاهی در ایران به شمار می‌رود. کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی شهر تهران است و در منطقه‌ای خوش آب و هوا در باغی با مساحت نزدیک به ۱۱ هکتار در جوار کوه‌های البرز قرار دارد. کاخ نیاوران ییلاق خانواده محمد رضا شاه پهلوی بود. پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، کاربری کاخ نیاوران تغییر کرد و به موزه‌ای تاریخی تبدیل و بازدید از آن برای عموم مردم میسر شد.

کاخ نیاوران در مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران با نام کاخ اختصاصی نیاوران شناخته می‌شود و بخش‌های مختلفی دارد. تا سال ۱۳۷۸ کاخ نیاوران به‌صورت مشترک با کاخ سعد آباد اداره می‌شد؛ اما پس از آن مجموعه‌ای مستقل شده است. در این مجموعه اطلاعات تاریخی مستندی از دوره‌های تاریخی پهلوی و قاجار موجود است.

_{منبع عکس: niavaranmu.ir؛ عکاس: نامشخص}

باغ نیاوران در اطراف کاخ اختصاصی نیاوران و دیگر کاخ‌ها و ساختمان‌های این مجموعه، طبیعتی بسیار چشم‌نواز دارد. درختان قطور باغ نیاوران، سربه‌فلک‌کشیده‌اند و هوای باغ را نسبت به محله‌های اطراف به‌طرز محسوسی بهتر کرده‌اند.

کاخ نیاوران تهران در تاریخ ۶ خرداد سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر این مجموعه فرهنگی-تاریخی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود. 

کاخ نیاوران معماری ساده و در عین حال مدرنی دارد. در این ساختمان گچبری‌های زیبا، آینه‌کاری و کاشی‌کاری‌های برجسته به چشم می‌خورند. در این کاخ تابلوهای نفیس اثر نقاشان معروف داخلی و خارجی به یادگار مانده است. فرش‌های دستباف ارزشمند و ظروف و وسایل تزیینی گران‌بها، از دیگر اشیای دیدنی در کاخ نیاوران است.

تاریخچه کاخ نیاوران

_{منبع عکس: niavaranmu.ir؛ عکاس: نامشخص}

قدمت کاخ نیاوران به دوران پهلوی می‌رسد و پیش از سکونت خاندان پهلوی در این کاخ و باغ نیاوران، پادشاهان قاجار از این باغ به‌عنوان ییلاق تابستانی استفاده می‌کردند. در گذشته منطقه نیاوران در شمیرانات تهران بسیار کوچک‌تر از امروز بود و بافت شهری نداشت. در حقیقت شمیران و مناطق اطراف آن خارج از تهران و روستایی بودند. به‌دلیل نزدیکی به کوه و آب و هوای عالی در این محدوده از شمال تهران، فتحعلی شاه دستور داد تا باغ و عمارتی برای ییلاق در تابستان در این محدوده برایش بسازند.

در آن زمان اطراف محدوده امروزی نیاوران روستایی بود. معروف‌ترین روستا در آن ناحیه روستای «گرده وی» نام داشت و نیزاری وسیع در همسایگی این روستا قرار گرفته بود. به دستور فتحعلی شاه در محل نیزارها باغ و کاخ ییلاقی را ساختند. به همین دلیل باغ ییلاقی فتحعلی شاه با نام «نی آوران» شناخته می‌شد که به مرور زمان، به «نیاوران» تبدیل شد.

پس از فتحعلی شاه، دیگر پادشاهان قاجار نیز در باغ نیاوران کاخ‌های اختصاصی خود را بر پا کردند. محمد شاه قاجار بنایی کوچک در باغ نیاوران ساخت و به‌دنبال آن ناصرالدین شاه قاجار دستور به ساخت عمارتی داد که نام آن را کاخ صاحبقرانیه گذاشت. آخرین عمارت ساخته شده در این باغ در زمان قاجاریه، کوشک احمد شاهی بود.

_{منبع عکس: fa.tripyar.com؛ عکاس: نامشخص}

تا زمان محمد رضا شاه پهلوی باغ نیاوران و کاخ‌های آن تغییر قابل‌توجهی نکرده بودند؛ اما در سال ۱۳۳۷، به دستور محمد رضا شاه پهلوی کاخ فتحعلی شاه قاجار را ویران کردند و کاخ نیاوران امروزی را ساختند. در ابتدا ساختمان اختصاصی کاخ نیاوران به‌منظور پذیرایی از مهمانان خارجی طراحی شده بود؛ اما پس از اتمام ساخت، محل سکونت خانواده محمد رضا پهلوی شد. کاخ نیاوران در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسید.

امروزه فضای باغ نیاوران را کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحب‌قرانیه و موزه حوض‌خانه، کوشک احمد شاهی، موزه جهان‌نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی و باغ کتیبه‌ها تشکیل می‌دهند.

_{منابع عکس‌ها: ishoghl.com, fa.tripyar.com, cafesour.ir, intoday.ir؛ عکاسان: نامشخص}

پس از انقلاب در سال ۱۳۶۰ نگهداری از کاخ و مجموعه نیاوران به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شد و به مرور زمان کاربری کاخ‌های این مجموعه به موزه تغییر کرد. برای اولین بار در سال ۱۳۶۵ از کاخ نیاوران با عنوان کاخ-موزه رونمایی و با گذشت زمان، امکان بازدید از قسمت‌های مختلف مجموعه نیاوران برای عموم مردم مهیا شد. بازدید از موزه جهان‌نما در سال ۱۳۷۶، کاخ صاحب‌قرانیه و موزه حوض‌خانه در سال ۱۳۷۷، کوشک احمد شاهی در سال ۱۳۷۹، کتابخانه سلطنتی در سال ۱۳۸۳ و موزه خودروهای اختصاصی در سال ۱۳۹۱ آزاد شد.

از دی ماه سال ۱۳۸۲ تا ۶ سال بعد، کاخ نیاوران به‌منظور مرمت و بازسازی تعطیل شد و در این مدت نقاشی بنا، گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها، سیستم تهویه هوا، سقف متحرک، آسانسور، کفپوش‌ها، مبلمان، پرده و اشیای تزیینی مرمت شدند و سیستم دوربین مدار بسته نیز در این عمارت راه‌اندازی شد. اسفند ماه سال ۱۳۸۸، کاخ نیاوران بازگشایی شد و در معرض دید عموم قرار گرفت.

کاخ نیاوران کجاست؟

کاخ نیاوران در شمال شرقی باغ نیاوران و شمال شهر تهران است. این کاخ در قسمت جنوبی خیابان باهنر و دارآباد قرار دارد. دسترسی به این باغ از طریق خیابان باهنر (نیاوران) صورت می‌گیرد. میدان و پارک نیاوران نیز در قسمت جنوبی کاخ نیاوران قرار گرفته‌اند.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم؛ عکاس: نامشخص}

برای رسیدن به مجموعه نیاوران باید به اتوبان صدر بروید و از خروجی کامرانیه به‌سمت نیاوران ادامه دهید. با رسیدن به خیابان باهنر و ادامه مسیر در جهت شرق به میدان نیاوران خواهید رسید. کاخ نیاوران در شمال این میدان در امتداد مسیر خیابان باهنر، قرار دارد. دسترسی دیگر به کاخ نیاوران از طریق بزرگراه امام علی است. در این مسیر می‌توانید در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) وارد شوید، در ادامه به خیابان موحد دانش خواهید رسید. سپس در انتهای خیابان موحد دانش وارد خیابان پاسداران شوید و در جهت شمال خیابان مسیرتان را ادامه دهید تا به میدان نیاوران برسید.

اگر با وسایل نقلیه عمومی قصد رفتن به کاخ نیاوران را دارید، می‌توانید با مترو یا اتوبوس نیز به کاخ نیاوران بروید. برای تردد با مترو، در مسیر خط یک تا آخرین ایستگاه یعنی ایستگاه تجریش ادامه دهید. ایستگاه تجریش در میدان قدس قرار دارد و در میدان قدس با استفاده از تاکسی‌های خط تجریش-دزاشیب یا تجریش-نیاوران به ورودی اول موزه نیاوران می‌رسید. از نقاط مختلف تهران نیز اتوبوس‌ها به میدان تجریش تردد می‌کنند، اما بهترین راه، خط بی‌آرتی در مسیر راه‌آهن تا تجریش است. مسافت تجریش تا کاخ نیاوران را می‌توانید با اتوبوس هم طی کنید. کافی است یکی از اتوبوس‌های ازگل یا دارآباد یا میدان رسالت در میدان تجریش را سوار شوید. همه این خطوط روبه‌روی ورودی اول موزه نیاوران ایستگاه دارند.

مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران در تمام روزهای هفته آماده پذیرش گردشگران است. در محوطه باغ نیاوران کافی شاپ کارزین برای استراحت و صرف غذا و نوشیدنی بسیار مناسب است و این کافه صبحانه نیز سرو می‌کند. به خاطر داشته باشید مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران در روزهای تعطیل رسمی به مناسبت عزاداری‌ها تعطیل می‌شود.

• آدرس: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۰۲۱۲۲۲۸۲۰۲۰
• ساعت بازدید از مجموعه نیاوران: بهار و تابستان ۹ تا ۱۹ و پاییز و زمستان ۸ تا ۱۷
• هزینه ورودی باغ: ۳۰۰۰۰ تومان (گردشگران داخلی)
• هزینه بلیط کاخ اختصاصی نیاوران: ۳۰۰۰۰ تومان (گردشگران داخلی)
• هزینه بلیط موزه جهان نما: ۲۰۰۰۰ تومان (گردشگران داخلی)
• هزینه بلیط کوشک احمد شاهی: ۲۰۰۰۰ تومان (گردشگران داخلی)
• هزینه بلیط کتابخانه اختصاصی: ۲۰۰۰۰ تومان (گردشگران داخلی)
• کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه در حال حاضر (بهار ۱۴۰۳) تعطیل هستند و امکان بازدید از این بناها وجود ندارد.

معماری کاخ نیاوران

_{منبع عکس: fa.tripyar.com؛ عکاس: نامشخص}

معماری بنای کاخ اختصاصی نیاوران در عین سادگی بسیار مدرن و پیشرفته است. این کاخ در دو طبقه و نیم حدود ۹,۰۰۰ متر مربع مساحت و سقفی متحرک دارد. جنس سقف کاخ نیاوران از آلومینیوم است و آثاری ارزشمند از هنرمندان سراسر جهان در آن نگهداری می‌شوند. سقف کاخ نیاوران در بعضی از روزها برای مشاهده بازدیدکنندگان باز می‌شود. داخل کاخ نیاوران هنوز تمام وسایل قدیمی وجود دارند و مبلمان، پرده‌ها، وسایل تزیینی و آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی و خارجی که در زمان محمد رضا شاه پهلوی در این ساختمان وجود داشتند، در کاخ نیاوران باقی مانده‌اند.

طراحی معماری بنای کاخ نیاوران توسط محسن فروغی، استاد معماری و رئیس وقت دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران انجام شده است. گچبری کاخ نیاوران را استاد عبداللهی و آینه‌کاری‌ها را استاد علی اصغر انجام داده‌اند. در نمای کاخ نیاوران کاشی‌کاری‌هایی به چشم می‌خورند که اثر دست ابراهیم کاظم پور است.

در طراحی و ساخت کاخ نیاوران، معماری سنتی ایرانی و مدرن اروپایی به هم آمیخته‌اند. این کاخ تنها بنای سلطنتی با سقف بازشو است. در هر طبقه از کاخ نیاوران طراحی منحصربه‌فردی انجام شده است که در این بخش به بررسی این قسمت‌ها می‌پردازیم.

طبقه اول کاخ نیاوران

_{منبع عکس: chamedanmag.com؛ عکاس: نامشخص}

این طبقه اتاق پذیرایی اصلی و سالن سینمای اختصاصی را شامل می‌شود. محمد رضا شاه پهلوی در سالن پذیرایی این کاخ از مهم‌ترین مهمانان خارجی پذیرایی می‌کرد. در این سالن مجلل مبلمان‌هایی مدرن و زیبا، ساخت کشورهای آلمان و فرانسه به چشم می‌خورند که طراحی آن‌ها را گروه معماران داخلی فرانسوی انجام داده‌اند. هماهنگی رنگ و طرح تزیینات، در همه قسمت‌های سالن دیده می‌شود.

طراحی سینمای اختصاصی کاخ نیاوران بسیار جالب‌توجه است. این سالن ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد و امکانات کامل پخش فیلم در آن تعبیه شده‌اند. امکان بازدید از این سالن از سال ۱۳۹۵، پس از بازسازی برای عموم فراهم شد.

 _{عکاس: علیرضا کیخا}

ظروف چینی غذاخوری، مربوط به سده ۱۹ فرانسه با نقش‌هایی از ناپلئون بناپارت و خانواده سلطنتی در راهروی طبقه اول در معرض دید عموم قرار دارند. فرش‌های موجود در این طبقه نیز از بهترین فرش‌ های دستباف ایران و هنر دست هنرمندان اصفهان و کرمان هستند. مشهورترین قالی ایرانی در این اتاق پذیرایی (با طراحی ۱۰۹ تن از پادشاهان ایران، ۵۶ تن از مشاهیر جهان و ۱۶ تصویر از حجاری‌های مربوط به دوره‌ ساسانی و هخامنشی) قرار دارد. این اثر ارزشمند، هنر دست هنرمند ایرانی، استاد علی کرمانی است. در طرح بیضی وسط فرش نقش پادشاهان و در حاشیه آن نقش و نگارهایی از ایران باستان دیده می‌شود. مساحت این فرش ۱۸ متر مربع است و در تاریخ ۱۲۹۹ خورشیدی توسط حسن خان شاهرخی، طراحی و به دست استاد علی کرمانی بافته شده است. حاشیه‌ این فرش اقتباس از کتاب «عجم» تالیف فرصت‌الدوله شیرازی است و همچنین در متن فرش هم نمونه‌هایی از این کتاب سود برده و نام افراد هم در کنار آن قید شده است. در قسمت تحتانی متن فرش هم عکسی از شاه قاجار احمد شاه نقش بسته است.

از دیگر فرش‌های زیبای کرمانی در این سالن می‌توان به فرش شیخ صنعان و دختر ترسا برگرفته از «منطق‌‌الطیر عطار نیشابوری» از جنس نخ و پشم در ابعاد ۲٫۰۱ در ۱٫۵۸ متر اشاره کرد.

کلیه ظروف تزیینی در این سالن ارزش تاریخی دارند و در میان آن‌ها سفالینه‌های باستان‌شناسی مارلیک و املش خودنمایی می‌کنند. بسیاری از ظروف و اشیای گران‌بها در این سالن، هدیه دولت‌های خارجی به دولت ایران بوده‌اند که در میان آن‌ها ظرف زیبایی از نقره دیده می‌شود که هدیه کشور رومانی به پادشاه ایران بوده است.

_{عکاس: علیرضا کیخا}

در گوشه اتاق پذیرایی، پیانوی اهدایی از طرف سفارت آلمان به محمد رضا شاه پهلوی به چشم می‌خورد. در قسمتی دیگر از این سالن نماد سقاخانه، اثر هنرمند برجسته پرویز تناولی دیده می‌شود. بر دیوارهای این اتاق برجسته‌ترین آثار نقاشی هنرمندان داخلی و خارجی نصب شده‌اند که از بین آن‌ها می‌توان نقاشی بی جان طبیعت اثر محسن فروغی و اثری از بهمن محصص را نام برد.

اسامی دیگر تابلوهای ارزشمند هنرمندان خارجی در این سالن به شرح زیر است:

• تابلوی سه زن اثر ماری لورنسن
• تصویری از فرح دیبا اثر ویدال کورداس
• تابلوی منظره اثر آلفرد سیسلی
• چهره دو زن اثر جی گلدرن
• موتمارتر پاریس اثر اوتریلو
• تصویری از محمد رضا پهلوی اثر وی اف دراپر
• موتمارتر پاریس اثر الیز مالکت
• تابلوی جنگل اثر مارویک کرلا مینگل

نیم طبقه دوم

این بخش از کاخ نیاوران متعلق به کوچک‌ترین عضو خانواده پهلوی بوده است و از آن با عنوان اتاق لیلا پهلوی یاد می‌شود. اتاق کار فرح دیبا و مجموعه لباس‌های نظامی و شخصی محمد رضا شاه پهلوی نیز در این طبقه وجود داشتند که هم‌اکنون نیز دیده می‌شوند. در این طبقه آثاری ارزشمند و تاریخی از کشور هند مانند حجاری‌های باستانی از مجسمه بودا و آثار عاج هندی وجود دارند. در پله‌های طبقه دوم تصویری نقاشی شده از دربار کریمخان زند مربوط به سال ۱۱۹۲ هجری قمری، به چشم می‌خورد.

طبقه دوم کاخ نیاوران

_{عکاس: علیرضا کیخا}

در این طبقه اتاق‌های خواب، اتاق‌های شخصی و اتاق استراحت نیمروزی قرار گرفته‌اند. اتاق خواب شاه و فرح به اتاق آرایش فرح و اتاق لباس‌‌های شخصی فرح که در میان آن‌ها لباس‌ های محلی ایرانی و سوزن‌دوزی بلوچستان به چشم می‌خورند، راه دارند.

اتاق مطالعه و استراحت و نشیمن فرحناز پهلوی و علیرضا پهلوی نیز در این طبقه قرار دارند. برای هرکدام از این اتاق‌ها امکانات بهداشتی مجزا تعبیه شده است. در اتاق علیرضا پهلوی مجموعه‌ای از نشان‌های ناوگان دریایی دیده می‌شوند.

در اتاق نشیمن طبقه دوم میز تحریری به سبک لویی شانزدهم قرار گرفته است که ارزش تاریخی دارد و در اتاق استراحت نیمروزی نیز تابلو فرش‌هایی از چهره تاج الملوک و رضاخان قرار دارند.

موزه ها و بخش های دیگر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران

به‌جز ساختمان کاخ اختصاصی نیاوران، بخش‌ها و موزه‌های دیگری در مجموعه نیاوران وجود دارند که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. بیشتر این قسمت‌ها در حال حاضر موزه‌هایی برجسته با آثار شاخص فرهنگی و تاریخی هستند. در این قسمت به معرفی این قسمت‌ها می‌پردازیم.

تالار آبی کاخ نیاوران

این تالار در ضلع شمالی کاخ اختصاصی نیاوران قرار گرفته است و گرداگرد آن را تابلوهای کاشی‌کاری هفت رنگ پوشانده‌اند. در طول زمان به‌دلیل بارش باران، کاشی‌های این تالار آسیب‌های جدی دیده‌اند.

_{منبع عکس: ایرنا؛ عکاس: نامشخص}

تالار آبی در حدود ۳۵۰ متر مربع وسعت دارد و در محوطه باغ نیاوران قرار گرفته است. کاشی‌کاری‌های آبی و آب‌نمای زیبای روبه‌روی آن دلیل نام‌گذاری تالار به این نام هستند. در این تالار دو تابلوی کوبلن قدیمی فرانسوی مربوط به قرن‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی قرار دارند. در تالار آبی در سال ۱۹۷۸ میلادی، جشن سال نو با حضور جیمی کارتر، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، برگزار شده است. امروزه در این تالار نمایشگاه‌های لباس برگزار می‌کنند.

کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه

_{منبع عکس: ویکی‌مدیا؛ عکاس: نامشخص}

کاخ صاحبقرانیه از زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار باقی مانده است. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری ناصرالدین شاه به مناسبت آغاز سی و یکمین سال حکومتش، خود را سلطان صاحبقران نامید و دستور به ساخت عمارتی به همین نام در باغ نیاوران را صادر کرد.

در این عمارت قسمت‌های مختلفی مانند خوابگاه، اندرونی و حرم‌سرا، توسط حاجب الدوله طراحی و تعبیه شدند، اما مظفرالدین شاه و احمد شاه بخش حرم‌سرای کاخ را کوچک‌تر کردند.

پس از سقوط قاجار، عمارت صاحبقرانیه برای مدت طولانی خالی از سکنه بود و به آن توجهی نمی‌شد. در آغاز پادشاهی رضاخان، کاخ سعدآباد در مرکز توجه شاه قرار داشت و تا زمان ازدواج محمد رضا پهلوی با فوزیه، عمارت صاحبقرانیه متروک مانده بود.

پس از آن رضاخان به‌منظور میزبانی از مهمانان خود برای برگزاری جشن عروسی محمد رضا شاه، دستور به تخریب بخش‌هایی از داخل این کاخ و نوسازی عمارت صاحبقرانیه داد. بازسازی و تزیین داخل عمارت هشت ماه به طول انجامید، اما در نهایت جشن در این کاخ برگزار نشد. در زمان پادشاهی محمد رضا شاه پهلوی نیز، معماری داخلی این کاخ تغییرات زیادی کرد. پس از انقلاب، کاخ صاحبقرانیه به‌طور کامل مرمت شد و کاربری آن به موزه تغییر کرد. این کاخ در فاصله ۹۰۰ متری کاخ اختصاصی نیاوران قرار دارد.

از برجسته‌ترین آثار تاریخی موجود در این کاخ می‌توان به تابلوهایی از شاهزادگان قاجار، عکس‌هایی از ناصرالدین شاه، فرمان مشروطیت که در سال ۱۳۲۴ در همین کاخ توسط مظفرالدین شاه امضا شد و تصاویری از بزرگان مشروطه، اشاره کرد. تالار جهان نما یا تالار آینه نیز در این کاخ قرار گرفته‌اند. در قسمت شمالی کاخ صاحبقرانیه، میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد و در دیوارهای این بخش از کاخ، تصویر مجلس شیخ صنعان دیوان عطار، حک شده بر نقره، خودنمایی می‌کند.

_{منابع عکس‌ها:  توییتر، پینترست، ویکی‌مدیا؛ عکاسان: نامشخص}

در بخش‌هایی از اتاق اصلی این کاخ، سلاح‌های قدیمی سرد و گرم مربوط به دوران زندیه و قاجار نصب شده‌اند و کف تالارها را فرش‌های تبریز و کرمان زینت بخشیده‌اند. در این عمارت مجموعه‌ای از عکس‌های سران کشورهای خارجی و هدایای دولت‌های آن‌ها به نمایش در آمده‌اند.

در قسمت زیرزمین کاخ صاحبقرانیه موزه حوضخانه قرار گرفته است که در اتاق‌هایش بافت‌های دوران قاجار، قلمدان‌ها و آثار خوشنویسی و نقاشی هنرمندان ایرانی در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند. تزیینات زیبای معماری داخلی حوضخانه و تابلوهای برجسته نقاشی از جمله تابلوی حوضخانه کمال الملک، این قسمت از کاخ را به یکی از تماشایی‌ترین بخش های مجموعه نیاوران تبدیل کرده‌اند، اما متاسفانه به‌دلیل مطالعات آسیب شناسی روی بنای این کاخ، امکان بازدید از آن وجود ندارد.

کوشک احمد شاهی

_{عکاس: محمدرضا قاسم شیرازی}

کوشک احمدشاهی به دستور احمد شاه قاجار برای استراحتگاه ییلاقی شاه ساخته و در زمان رضا شاه پهلوی بازسازی شد و به‌عنوان دفتر کار رضا شاه مورد استفاده قرار گرفت. در طبقه دوم این عمارت، سالن مرکزی با ایوان سراسری در چهار گوشه دیده می‌شوند. این طبقه در گذشته اتاق موسیقی عمارت بوده است و در ایوان ضلع شمالی آن نقش گچبری زیبایی از شیر و خورشید دیده می‌شود.

_{منبع عکس: ایرنا؛ عکاس: نامشخص}

عمارت کوشک احمد شاهی در حدود ۸۰۰ متر مربع مساحت دارد و در اواخر حکومت قاجار ساخته شده است. این کاخ را در دو طبقه با سقف شیروانی ساخته‌اند و نمای آن آجری و نخودی رنگ است. در قسمت ورودی پله‌هایی در کنار حوض کاشی طراحی کرده‌اند که به کوشک می‌رسد و این ورودی در جنوب عمارت قرار دارد. کوشک احمد شاهی در فاصله کوتاهی در شمال کاخ اختصاصی نیاوران قرار گرفته است.  

موزه جهان نما

_{منبع عکس: shabestan.ir؛ عکاس: نامشخص}

موزه جهان نما در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه در سال ۱۳۵۵ برای نگهداری از آثار هنری و هدایای اهدایی به فرح دیبا شکل گرفت. این موزه چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین دارد. در موزه جهان نما آثاری با گستردگی بالای فرهنگ و تمدن به چشم می‌خورند. روی سقف تالار میانی موزه، نقاشی‌های روی چوب با نقش‌های گل و مرغ شیراز نصب شده‌اند.

در میان آثار موجود در این موزه می‌توان به آثاری برجسته از هنرمندان ایرانی مانند پرویز تناولی، حسین زنده رودی، سهراب سپهری و بهمن محصص اشاره کرد. از میان آثار ارزنده فرهنگ و هنر جهان نیز می‌توان به آثاری از پیکاسو، دالی، رنوار، گوگن و براک، اشاره کرد.

ظرف‌های سفالین و پیکره‌های مفرغی هزاره‌های پیش از میلاد و آثار کشف شده از تمدن‌های جهانی نیز بخشی دیگر از اشیای تاریخی این موزه را تشکیل می‌دهند. ظرف‌های سفالین حاوی خاکستر افراد عالی رتبه و بزرگان کشورهایی که رسم سوزاندن مردگان را دارند نیز در موزه جهان نما نگهداری می‌شوند. موزه جهان نما از ارزشمندترین موزه‌های ایران با گنجینه‌های ماندگار است.

موزه کتابخانه اختصاصی

_{منبع عکس: tnews.ir؛ عکاس: نامشخص}

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران نیز در سال ۱۳۵۵ در ضلع شمال شرقی و هم جوار کاخ اختصاصی نیاوران راه‌اندازی شده است. این کتابخانه ۷۷۰ متر مربع وسعت، دو طبقه در ساختمان و یک زیرزمین دارد.کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران برای استفاده شخصی طراحی شده بوده و در معماری داخلی آن از تزیینات آینه و شیشه استفاده شده است. در سقف کتابخانه، استوانه‌های شفاف برای تامین روشنایی تعبیه کرده‌اند.

در این ساختمان نیز آثار متعدد و ارزشمند تاریخی از هنرمندان داخلی و خارجی مانند مجسمه‌ها و نقاشی‌ها به چشم می‌خورند. آلات موسیقی نیز در این کتابخانه وجود دارند که نشان از کاربری متفاوت این ساختمان در گذشته دارند.

در موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران در حدود ۲۳ هزار نسخه چاپی و ۱۶ هزار عنوان موجود است که بسیاری از کتاب‌های چاپ اول، کتب تخصصی هنر، دانشنامه‌های معتبر و مجموعه کامل انتشارات دانشگاه تهران و بنیاد فرهنگ ایران در میان آن‌ها دیده می‌شوند. کلکسیون برجسته‌ای از تابلوهای نقاشی هنرمندان مشهور و نسخه‌های خطی با ارزش نیز در این کتابخانه وجود دارند.

بیشترین حجم کتاب‌ها را در این کتابخانه کتب تاریخ ایران، ادبیات فرانسه و هنر نقاشی تشکیل می‌دهند. در میان کتاب‌ها، آثار اهدایی سران کشورها و نویسندگان برجسته ایران و جهان نیز به چشم می‌خورند. از میان این افراد می‌توان، پروین اعتصامی، علی نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی و جواهر لعل نهرو را نام برد.

در سال ۱۳۸۱ کتاب‌های موجود در این کتابخانه توسط تیم متخصص طبقه‌بندی شدند. بازدید از کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در حال حاضر در قالب موزه امکان‌پذیر است و این ساختمان کاربری کتابخانه‌ای ندارد.

موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران

_{منبع عکس: tabnakmarkazi.ir؛ عکاس: نامشخص}

موزه خودرو کاخ نیاوران در شمال غربی مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران و در فاصله ۵۰۰ متری از کاخ اختصاصی نیاوران قرار گرفته است. مساحت این بخش از مجموعه نیاوران در حدود ۲۰۰ متر مربع است و در گاراژ قدیمی کاخ نیاوران در سال ۱۳۹۱ افتتاح شد.

در این موزه، ماشین‌های متعلق به خاندان پهلوی، موتور سیکلت‌های فرزندان پهلوی و ماکت خودروها در معرض نمایش عموم قرار گرفته‌اند. این موزه به‌منظور حفاظت از خودروهای باقی مانده از دوران پهلوی و نمایش ماشین‌های موجود ایجاد شده است و کاربرد تخصصی در این زمینه ندارد.

باغ موزه کتیبه ها

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم؛ عکاس: نامشخص}

باغ موزه کتیبه‌های نیاوران در قسمت شرقی باغ نیاوران قرار دارد و نمایشگاهی دائمی از کتیبه‌های سنگی ایران باستان در محوطه باغ نیاوران است. این نمایشگاه در سال ۱۳۸۷ به همت مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران و با همکاری پژوهشکده زبان و گویش و سازمان میراث فرهنگی بر پا شده است.

در این نمایشگاه ۴۳ کتیبه از دوره‌های تاریخی مختلف از زمان مادها، آشوریان، سومری‌ها، عیلامی‌ها و ساسانی، وجود دارند. از معروف‌ترین این کتیبه‌ها می‌توان به کتیبه‌های شاپور و اردشیر در نقش رستم، کتیبه شاپور یکم در نقش رجب و کتیبه کرتیر در نقش رجب اشاره کرد. بازدید از این موزه برای علاقه‌مندان و دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی جذابیت بالایی دارد.