آبی که به زاینده رود بازنگشت

از دهه هشتاد شمسی مردم اصفهان و گردشگری این شهر به سبب قطعی‌های مکرر و طولانی آب زاینده‌رود با مشکل مواجه شده‌اند. کارشناسان یکی از دلایل اصلی خشکی زاینده‌رود را طرح‌های انتقال آب به یزد و کاشان پیش از اجرای طرح‌های مطالعاتی و دقیق می‌دانند. 

اواخر آبان ماه امسال رئیس‌جمهوری با افتتاح طرح انتقال آب بن-بروجن، امیدها برای احیای زاینده‌رود و گردشگری اصفهان را از بین برد و در نتیجه این اقدام، تلاش‌های مردمی برای توقف پروژه و احیای گردشگری اصفهان نقش بر آب شد.

بر اساس این طرح انتقال آب قرار است سالانه بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب آب از حوضه آبریز زاینده‌رود با طی مسافتی به طول ۱۲۸ کیلومتر به حوضه آبریز رود کارون انتقال داده شود؛ اما اجرای این طرح به‌دلیل مخالفت‌های بسیار و پیگیری نمایندگان وقت اصفهان بارها به تعویق افتاد و حتی مغایر با قانون تشخیص داده شد.

از سوی دیگر، پروژه بن-بروجن در حالیافتتاح شده که مردم اصفهان و فعالان حوزه گردشگری امیدوار بودند با لغو این پروژه، اقدامات بعدی برای جاری شدن دائمی آب در زاینده‌رود و اوج گرفتن دوباره گردشگری در این شهر کلید بخورد.

بی‌نتیجه ماندن کارزارهای مردمی

در کارزاری مردمی که آبان ماه امسال (۱۴۰۲) شکل گرفت «درخواست توقف فوری پروژه غیرقانونی بن-بروجن تا تعیین تکلیف احیای زاینده رود» از رئیس‌جمهوری درخواست شد.

در متن این کارزار خطاب به رئیس‌جمهوری آمده بود:

همانگونه که مستحضرید، زاینده‌رود رگ حیاتی فلات مرکزی ایران و سرچشمه حیات و تمدن اصفهان است و متأسفانه سالیانی است به‌دلیل سوءمدیریت منابع آبی کشور، دچار خشکی‌های پی‌درپی شده و آثار منفی آن بیش از پیش در موضوعاتی همچون فرونشست زمین آشکار و نگرانی مردم نسبت به آینده را روز افزون کرده است.

شنیده‌ها از حضور حضرتعالی برای افتتاح پروژه غیرقانونی بن-بروجن حکایت دارد.

آقای رئیس‌جمهوری! آیا می‌دانید این پروژه خلاف قانون توزیع عادلانه آب، عدم رعایت حقوق حقابه‌داران با انتقال آب بین حوضه‌ای (آن هم از یک حوضه فقیر آبی به یک حوضه غنی) و مصوبات ۹ ماده‌ای شورای عالی آب که هرگونه بارگذاری جدید بر زاینده‌رود را ممنوع اعلام کرده، اتفاق افتاده است؟!

امضاکنندگان این کارزار درخواست اکید داشتند که رئیس‌جمهوری به‌عنوان مجری قانون، تا تعیین تکلیف عملیاتی، از افتتاح پروژه خودداری و دستور توقف فوری آن را صادر کند.

با افتتاح پروژه بن-بروجن اما این کارزار و سایر کارزارهای مربوط در عمل بی‌نتیجه ماند؛ از جمله کارزار «درخواست توقف پروژه بن بروجن و نجات اکوسیستم زاینده‌رود» که خطاب به محمدباقر قالی‌باف، رئیس مجلس نوشته شده بود 

تبعات افتتاح پروژه بن-بروجن

 پیش از این، کارشناسان و نمایندگان مجلس مخالفت‌های بسیاری با پروژه بن-بروجن داشته‌اند و حتی اعلام شد که این طرح، برخلاف مصوبات ۹‌ماده‌ای است. از سوی دیگر بر اساس مصوبات شورای عالی آب، از ۱۳۹۲ هرگونه بارگذاری جدید بر حوضه آبی زاینده‌رود ممنوع اعلام شد و اجرای این پروژه تبعات ناخوشایندی برای گردشگری اصفهان نیز در پی دارد.

 محمد مهدی کلانتری، مدرس دانشگاه و فعال میراث فرهنگی، در خصوص پیامدها و تبعات افتتاح بن-بروجن بر اصفهان به خبرنگار «کجارو» گفت:

زاینده‌رود از زمانی که بحث انتقال آب آن مطرح شد رو به خشکی رفت. در آن مقطع که قرار بود آب زاینده رود منتقل شود بحث تونل‌های کوهرنگ نیز مطرح بود؛ اینکه آب از جلگه خوزستان هم به سرچشمه‌های زاینده‌رود بریزد. یعنی قرار بر این بود وقتی آب زاینده رود منتقل شد، از طریقی دیگر این مسئله جبران شود. انتقال آب زاینده‌رود صورت گرفت؛ اما جبران آن هیچ‌وقت عملیاتی نشد. 

وی ادامه داد:

اگر آن انتقال آب صورت می‌گرفت خود خوزستان هم دچار مشکل کمبود آب نمی‌شد؛ چون آن‌قدر آب در این استان زیاد است که مازادی که قرار بود به دریا بریزد به‌سمت سرچشمه‌های زاینده‌رود رفته و آن را تقویت می‌کرد.

کلانتری خاطر نشان ساخت:

مسئولان در طول سالیان قبل انتقال آب زاینده‌رود را انجام داده‌اند و روزبه‌روز نیز این طرح‌ها بیشتر می‌شود و پروژه بن-بروجن هم یکی از همین طرح‌های خطرناک است که زاینده‌رود را بیش از این دچار خطر کرده و احتمال دارد حتی تامین آب آشامیدنی اصفهان را نیز دچار مشکل کند. به نظرم در چنین شرایطی اجرایی نشدن پروژه‌های جایگزینی مثل پروژه کوهرنگ مشکلات تامین آب زاینده‌رود را بیشتر می‌کند.

دبیر پویش نجات بافت‌های تاریخی ایران در خصوص آسیب‌های نبود آب در زاینده‌رود بر گردشگری و میراث فرهنگی اصفهان نیز گفت:

معتقدم نبود آب در زاینده رود از سه جنبه برای اصفهان آسیب‌زا است؛ نخست سازه پل‌های تاریخی اصفهان تخریب می‌شود؛ به سبب آنکه ملاتشان ساروج و آب دوست است و باید در آب غرق باشند؛ از جنبه دیگر مسئله فرونشست در اصفهان را تشدید کرده و در نهایت، اثر منفی روی گردشگری اصفهان دارد.

خشک شدن زاینده‌رود برای اصفهانی‌ها در حکم گرفتن تخت جمشید از شیرازی‌ها یا گرفتن برج آزادی از تهرانی‌ها است. این رود ورای اهمیت زیست محیطی‌اش، جزیی از هویت شهری اصفهان محسوب می‌شود که در طول سال‌ها تبدیل به نماد گردشگری اصفهان شده است.

بر همین اساس، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در اصفهان بر پایه گردشگری تعریف شده‌اند و چشم امید فعالان این حوزه و تولید‌کنندگان و فروشندگان صنایع دستی همه و همه به جاری بودن دائمی آب در زاینده‌رود است؛ با خشک بودن این رود در بیشتر ایام سال، عملا گردشگری اصفهان به بن‌بست می‌خورد.

در چنین شرایطی انتظار می‌رود مسئولان امر با کلید زدن فوری طرح‌های جبرانی انتقال آب به اصفهان، دست مردم و گردشگری این شهر را گرفته و مانع ورود آسیب بیشتر به این نماد گردشگری فلات مرکزی ایران شوند.