احتمال خروج بازار تبریز از فهرست آثار یونسکو

مرتفع‌سازی در حریم منظر بازار تاریخی تبریز و تهدید گازکشی در این بازار، خطر خروج این بازار تاریخی از فهرست آثار یونسکو را موجب شده و مخاطراتی از این دست باعث استعفای اعضای شورای فنی میراث فرهنگی تبریز شده است.

در خصوص اهمیت بازار تبریز باید گفت که این بازار یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان است و در عین حال یکی از زنده‌ترین بازارهای تاریخی ایران نیز به حساب می‌آید. بازار تاریخی تبریز همچنین یکی از ۲۶ اثری است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و همین امر به‌خوبی اهمیت آن را هویدا می‌کند.

با وجود این اهمیت و جایگاه شاخص، بی‌توجهی به ساخت‌وسازهای اطراف آن و شکل‌گیری فشارهایی برای ایجاد لوله‌کشی گاز در بازار، نه‌تنها خطر خروج این اثر از فهرست آثار ثبت شده در یونسکو را باعث شده، بلکه خطر آتش‌سوزی و مخدوش شدن حریم منظر بازار را نیز تشدید کرده است.

یافته‌های «کجارو» نشان می‌دهد میل فزاینده به ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حریم منظر بازار تبریز یکی از مخاطرات اصلی امروز این بازار تاریخی بوده که با مخالفت‌های جدی دوستداران میراث همراه شده است.

محمد مهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، در خصوص وضعیت بازار تاریخی تبریز به خبرنگار ما گفت:

در تبریز یک اثر ثبت جهانی به نام «بازار تبریز» وجود دارد. این بازار افزون بر اینکه عرصه‌ای دارد که در مسیر خود بازار است دارای یک حریم نیز هست و مرتفع‌سازی در حریم منظر این بازار تاریخی امروز تبدیل به معضلی جدی شده است.

وی ضمن تشریح اعتراضات شکل گرفته به این روند و بی‌تفاوتی وزارت میراث فرهنگی به موضوع گفت:

آن‌طور که من شنیده‌ام شورای فنی میراث فرهنگی تبریز، همه با هم (در اعتراض به وضعیت کنونی) استعفا داده‌اند و صدایی هم از میراث فرهنگی برنخاسته که چرا همگی این افراد با یکدیگر استعفا داده‌اند.

دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در پاسخ به این پرسش که علت این استعفای گروهی چه بوده، گفت:

علت استعفا دقیقا کارشکنی‌هایی است که انجام می‌شود؛ یعنی یک سری مجوزهایی در حریم بازار داده می‌شود که ساختمان‌های هفت یا هشت طبقه ساخته شود.

وی در توضیح مخاطرات مخدوش شدن حریم منظر بازار تبریز گفت:

توجه داشته باشید که اگر حریم بازار تاریخی تبریز شکسته شود، این احتمال وجود دارد که بازار تاریخی تبریز از فهرست آثار ثبت جهانی خارج شود. دقیقا یک چنین اتفاقی را در اصفهان نیز شاهد بودیم که برج «جهان‌نما» در حریم «نقش جهان» ارتفاع گرفته و از داخل میدان دیده می‌شد و یونسکو تهدید کرد که اگر این پروژه تعطیل نشود ما میدان نقش جهان را از فهرست یونسکو حذف می‌کنیم. در حال حاضر نظیر این اتفاق دارد در حریم بازار تبریز نیز روی می‌دهد.

اگرچه در بافت‌های تاریخی جهان همواره ملاحظات ویژه و مسائل مرتبط با ایمنی در نظر گرفته می‌شود، اما وضعیت در تبریز سمت و سوی دیگری پیدا کرده است. با وجودآنکه بازار تاریخی تبریز یکی از ۲۶ اثر ثبت شده در فهرست آثار یونسکو است، اما در اقدامی تامل برانگیز، تحرکاتی برای ایجاد لوله‌کشی گاز در این بازار تاریخی صورت گرفته است که در صورت بروز کوچکترین اشتباه، می‌تواند تمام بازار را طعمه حریق کند.

مسئله تامین گرمایش بازار تبریز از حدود ۲۰ سال قبل مطرح بوده و حتی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرح مطالعاتی آن را نیز به انجام رساند که بنا به دلایلی بازاریان از اجرای آن جلوگیری کردند. آن‌طور که در خبرگزاری دولت (ایرنا) مطرح شده هزینه‌های بالای طرح مذکور نسبت به گازکشی شهری از دلایل اصلی اجرایی نشدن آن و مخالفت بازاریان بوده است.

در هفته‌های گذشته اما موضوع تامین گرمایش بازار بزرگ تبریز از راه گازرسانی شهری بار دیگر مطرح شده است و مسئولان نیز با تاکید بر تعیین تکلیف نهایی در این زمینه به‌طور تلویحی بهره‌مندی بازاریان از گاز شهری را مورد تایید قرار داده‌اند!

همین امر، واکنش صاحب نظران، کارشناسان و استادان حوزه میراث فرهنگی را در پی داشته است.

کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، در خصوص مخاطرات گازکشی در بازار تاریخی تبریز گفت:

یک سری موافقت‌هایی شده که بازار تبریز گازکشی شود. این در حالی است که می‌دانیم در بناهای تاریخی عموما گازکشی انجام نشده یا نهایتا در بخش‌های محدودی انجام می‌شود؛ علت نیز آن است که اگر اتفاقی بیفتد، کل اثر نابود نشود.

وی ادامه داد:

توجه داشته باشید که در بازارهای تاریخی، گازکشی به‌هیچ‌وجه انجام نمی‌شود و برای تامین گرمایش از راه‌های دیگری استفاده می‌کنند که استفاده از وسایل گرمایشی برقی از آن جمله هستند. باید در نظرداشت که گازکشی در بازار تبریز می‌تواند آسیب‌زننده باشد. افزون براین، لوله‌کشی گاز در درجه اول می‌تواند باعث مخدوش شدن منظر بصری بازار شود و در درجه دوم بحث ایمنی بازار نیز به خطر می‌افتد.

کلانتری در خاتمه، ضمن انتقاد از جریانی که خواستار ایجاد لوله‌کشی گاز در بازار تبریز است، گفت:

با وجود تمام نکات و مخاطراتی که ذکر شد باز هم یک عده به‌دنبال این مسئله هستند که در بازار تبریز لوله‌کشی گاز انجام دهند و به نظرم این مسئله گازکشی در بازار تبریز یکی از خطرهای جدی است که میراث فرهنگی این شهر تاریخی را تهدید می‌کند و باید جلوی آن گرفته شود.

در تازه‌ترین اظهار نظر در این خصوص اما ناصر زواری، مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز ، گفته است:

نباید چنین فرض شود که این مکان تنها به عده ای که در آنجا فعالیت اقتصادی دارند، تعلق دارد و اگر چنین بود نیازی به استقرار پایگاه جهانی در بازار وجود نداشت، بنابراین هرگونه اقدام برای انجام کارهای عمرانی، مرمتی، خدماتی و تامین گرمایش و سرمایش نیازمند رعایت قوانین خاص پایگاه‌های جهانی است.

مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز، گازکشی به بازار را خطرآفرین ارزیابی کرد و با تاکید بر اینکه برای این منظور تصمیم‌گیری باید بر اساس خرد جمعی انجام شود، گفت:

بنده به‌عنوان مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز به هیچ عنوان پای مصوبه‌ای را که در آن ضوابط میراث، نظام مهندسی و سایر ارگان‌های مربوطه زیرپا گذاشته شود، امضا نمی‌کنم.

با توجه به اهمیت بازار تاریخی تبریز و جایگاه آن به‌عنوان اثری تاریخی و ارزشمند در آذربایجان و ایران، انتظار می‌رود مسئولان امر با حساسیت ویژه موضوع را دنبال کرده و مانع شکل‌گیری اقدامات مخاطره‌آمیز در این بازار تاریخی شوند.

نظر شما در خصوص وضعیت کنونی حفاظت و نگهداری از بازار تاریخی تبریز چیست؟ فکر می‌کنید برای حفظ این اثر ارزشمند فرهنگی و تاریخی چه اقداماتی باید صورت گیرد؟