گلی که فقط در ایران می‌روید

سوسن یا لیلیوم (Lilium)، گلی نادر از سرده گیاهان گلدار چند ساله و از تیره سوسنیان است که بیش از ۶۰ نوع دارد. سوسن چراغ، سوسن چلچراغ یا سوسن سفید با نام علمی «Lilium ledebourii»، از گونه‌های منحصربه‌فرد سوسن به شمار می‌رود که تنها در ایران و استان گیلان یافت می‌شود. روستای داماش، خاستگاه اصلی این گیاه است؛ اما به‌صورت پراکنده، در نقاط دیگری از گیلان و مازندران چون روستاهای اطراف رستم‌آباد، ارتفاعات پلهم‌جان رامسر، تیلاکنار، خرماچال و ارتفاعات منطقه بندپی شرقی و نیز بخش‌هایی از مناطق شمال غربی ایران چون شهرستان نمین در اردبیل و همچنین، بخش کوچکی از جمهوری آذربایجان (شهرستان لنکران) به چشم می‌خورد.

سوسن چلچراغ از گونه‌های رو به انقراض سوسن است که به دوره چهارم زمین‌شناسی تعلق دارد. گفته می‌شود که نام چراغ یا چلچراغ را از این جهت بر آن نهاده‌اند که شب هنگام، نورافشانی می‌کند. مدعیان این نظریه بر این عقیده‌اند که پرچم‌های گیاه به‌دلیل وجود مواد فلورسانس (خاصیت نورتابی یا شب‌تابی)، قابلیت بازتابش نور دارند. عده‌ای دیگر معتقدند که وجه تسمیه سوسن چلچراغ به‌شکل گلبرگ‌های رو به پایین و پرچم‌های آویزان آن بر می‌گردد؛ در واقع، ظاهر این گل، بیننده را به یاد چلچراغ می‌اندازد.

نخستین بار در سال ۱۳۵۴ خورشیدی، یک گیاه شناس آلمانی به نام «کارل فردريش فون لدبور» (Carl Friedrich von Ledebour)، سوسن چلچراغ را در ارتفاعات رودبار، شناسایی و به دولت ایران معرفی کرد. به پاس این خدمت، نام علمی گیاه را ليليوم لدبوری (Lilium ledebourii) گذاشتند و در سال ۱۳۵۵ خورشیدی، در فهرست آثار ملی ایران (در گروه آثار زیست‌ محیطی ملی کشور) به ثبت رساندند. بر این اساس، سوسن چلچراغ، تنها گونه‌ای از گل‌های اندمیک به حساب می‌آید که به‌عنوان اثر ملی ثبت شده است.

گل سوسن چلچراغ، معمولا بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و بین چهار تا ۱۰ گل در هر بوته آن دیده می‌شود؛ اما نمونه‌هایی از آن نیز وجود دارد که بیش از ۱۵ گل می‌دهد. مدت گل دهی این گیاه نیز بسیار کوتاه و حدود دو ماه است؛ اواخر بهار و اوایل تابستان، یعنی در فاصله خرداد تا اواسط تیر، شاهد گل‌دهی سوسن چلچراغ خواهید بود. هفته اول تیر ماه را بهترین زمان برای تماشای گل سوسن چلچراغ می‌دانند؛ هرچند که این زمان نسبی است و بر اساس شرایط آب و هوایی، می‌تواند کمی تغییر کند. این گل بومی خاص، اغلب در ارتفاعات بالای ۲,۰۰۰ متر می‌روید و فرم واژگون و گلبرگ‌های سفید و زیبای آن، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

رنگ گلبرگ‌های سوسن چراغ معمولا سفید است و هرچه به‌سمت پایه پیش می‌رود، رگه‌هایی از رنگ سبز نیز به سفید اضافه می‌شود. دانه‌های بنفش رنگ روی گلبرگ‌ها نیز عطر متمایز گیاه را در فضا منتشر می‌کنند.

زیستگاه اصلی گل سوسن چلچراغ، در ارتفاعات البرز و روستای داماش از توابع شهرستان رودبار گیلان واقع شده است. محدوده وسیعی از این منطقه، به بستر پرورش گل سوسن سفید ایرانی تعلق دارد؛ وسعتی در حدود چهار هکتار که به‌عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی گل سوسن چراغ شناخته می‌شود؛ با این حال، خطر انقراض در کمین سوسن چراغ است و علل گوناگونی از عوامل انسانی تا فيزيولوژی گياه، زندگی سوسن منحصربه‌فرد ایرانی را به‌شدت تهدید می‌کند. چرای بی‌رویه دام را از جمله مهم‌ترین عوامل انقراض سوسن چلچراغ می‌دانند. از سوی دیگر، سوسن سفید به‌شدت «تکثیر گریز» است و این امر، حفظ این گیاه را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

سوسن ایرانی زیبا و نادر، گیاه بسیار حساسی است که تنها یک بار در سال، گل می‌دهد و این موضوع، علاقه‌مندان به محیط زیست و گردشگران بسیاری را برای تماشای این گل منحصربه‌فرد، راهی داماش گیلان می‌کند. در واقع، هر ساله جشنواره‌ای به مناسبت رویش گل سوسن چلچراغ در منطقه داماش برگزار می‌شود و مردم بومی، باپوشیدن لباس سنتی، اجرای موسیقی محلی، رقص و آواز و انواع بازی‌های بومی و محلی، ضمن پذیرایی از مهمانان، به گل نشستن سوسن ایرانی را جشن می‌گیرند.

_{منبع عکس: Wikimedia؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ساعد نیوز؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ساعدنیوز؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: plantarium؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: persia explorer؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: hipersia؛ نام عکاس: محمد امانی‌پور}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: surfiran؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: surfiran؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}

چنانچه از اهالی داماش هستید یا سفری به این منطقه داشتید و سوسن چلچراغ را از نزدیک دیده‌اید، از شما دعوت می‌کنیم تا نگاه، نظر، اطلاعات یا تجربیات خود را با کجارو و کاربران آن به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: ایرنا؛ نام عکاس: ابوذر حمیدی جیرنده}