گرجستان ایران را بشناسید

فاطمه حکمت شعار یکشنبه، ۱۰ دی ۱۴۰۲ ساعت ۲۲:۰۳

فریدون شهر را شهر گرجی‌ها می‌نامند؛ چراکه ۴۰۰ سال پیش و در دوره صفویه، اولین گروه اسرای تبعیدی گرجی در این شهر ساکن شدند.

فریدون شهر، مرکز شهرستانی به همین نام در استان اصفهان است که با ارتفاع ۲,۵۳۰ متر از سطح دریا، از مرتفع‌ترین شهرهای ایران به حساب می‌آید.

فریدون شهر را با نا‌م‌های دیگر چون «مارتقپی»، «سپلی» و «آخوره» نیز می‌شناسند؛ چراکه این شهر را گرجی‌های ساکن در ایران بنیان گذاشتند و نام گرجی بر آن نهادند. شهر گرجی نشین ایران حدود ۴۰۰ سال پیش در عصر صفویان و پس از تبعید گرجی‌ها به ایران تاسیس شد و حال، بیش از ۹۰ درصد ساکنان آن را گرجی زبان‌ها تشکیل می‌دهند.

شاه عباس اول در فاصله سال‌های ۱۰۱۳ تا ۱۰۳۴ هجری قمری، بیش از ۱۰ بار به گرجستان حمله کرد و در پی این حملات، اهالی این منطقه را به اجبار به ایران فرستاد. به گواه منابع تاریخی فارسی، سپاه ایران در طول این جنگ‌ها، بیش از ۱۸۰,۰۰۰ نفر گرجی را به اسارت گرفتند و سپس، به ایران تبعید کردند.

به دستور شاه عباس، این اسیران را به جایی فرستادند که از نظر شرایط آب و هوایی، مشابه وطن اصلی آنان باشد. از این جهت و در ابتدا، اسرای تبعیدی را راهی مازندران کردند؛ اما آب و هوای نامساعد آن منطقه برای گرجی‌ها باعث شد که آن‌ها به مناطق مرکزی ایران روانه شوند. حدود نیمی از گرجیان، به اصفهان رفتند و پس از تاسیس نجف‌آباد توسط شیخ بهایی، در این شهر ساکن شدند.

شاه عباس دستور داد تا جنگاوران گرجی به جهت حفظ منطقه فریدن و شهر اصفهان از حملات اقوام کرد و لر، به فریدن بیایند. آب و هوای مساعد، مزارع و شکارگاه‌های مناسب فریدن، باعث مهاجرت سایر گرجی‌ها به این منطقه شد و آن‌ها پس از رسیدن به فریدن، در ابتدا شهر افوس را بنا نهادند. پس از آن نیز دو شهر فریدون‌شهر و میان‌دشت، توسط عده‌ای دیگر از آن‌ها تاسیس شد.

_{عکس قدیمی از احداث اولین مدرسه فریدونشهر؛ منبع عکس: instagram/azam.aspanani؛ عکاس: نامشخص}

پیترو دلاواله (Pietro Della Valle)، شرق‌شناس و جهانگرد ایتالیایی که در زمان شاه عباس به ایران سفر کرده بود نیز درباره این اتفاق چنین می‌نویسد:

شاه عباس هنگامی كه در سال ۱۰۱۳ هـجری قمری، هزاران خانوار گرجی و ارمنی و شروانی را به خاک ايران كوچانيد؛ مخصوصا دستور داد كه هر يک از اين اقوام را به ولايتی كه در آن آب و هوا و مقتضيات زندگانی با وطن اصلی ايشان شبيه و نزديک باشد، انتقال دهند. به همين خاطر در ابتدای ورود گرجی‌ها به ايران، آن‌ها را در مازندران كه گمان می‌رفت از لحاظ آب و هوايی همانند گرجستان است، سكونت دادند؛ ولی با نامساعد بودن آب و هوا، تلفات زيادی داده و سپس به شهرستان‌های داخلی ايران روانه شدند.
گرجی‌هايی كه به فريدون‌شهر و فريدن مهاجرت داده شدند، در زمان شاه عباس، ابتدا در محله عباس‌آباد اصفهان و بعد، مدتی در نجف آباد زندگی كردند و چون در نزاعی، چهار نفر از اهالی نجف آباد كشته شدند، با دشمنی اهالی روبه‌رو شدند و پيوسته در نزاع بودند. در نتيجه، شاه عباس برای خاتمه دادن به اين نزاع‌ها و همچنين، جلوگيری از حملات پی‌درپی عشاير به دهات فريدن و از طرفی، آباد كردن زمين‌های باير، دستور كوچاندن گرجی‌ها را به فريدون‌شهر می‌دهد. البته خود گرجی‌ها نيز علاقه زيادی به آمدن به نواحی غربی فريدن داشتند؛ زيرا با اين كار، اولا تا اندازه‌ای از پرداخت ماليات فرار می‌كردند و ثانيا از شكارگاه‌های منطقه، در تغذيه خود استفاده می‌کردند.

برخی از منابع معتقدند که اولین ساکنان گرجی‌تبار اسکان یافته در فریدون‌شهر، ۱۹ خانوار بودند. در واقع، گفته می‌شود که فریدون‌شهر در ابتدا شامل ۱۹ محله می‌شد و هر محله به خانواده و فامیل خاصی تعلق داشت. در طول دوره حکومت‌‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه، تعداد اتباع گرجی در کشور افزایش یافت. چنانچه حدود ۲۲۵,۰۰۰ گرجی در عصر صفویه، ۳۰,۰۰۰ گرجی در دوره افشاریه و ۱۵,۰۰۰ گرجی در زمان قاجار، ساکن کشور ایران شدند.

در دوره زندیه و پس از حمله کریم‌خان به گرجی‌های فریدون‌شهر، بعضی از ساکنان این شهر که از حمله سپاه زندیه جان سالم به در برده بودند، به روستاهای اطراف مهاجرت کردند. با این حال، فریدون‌شهر همچنان مرکزیت خود را حفظ کرد و تا به امروز، میراث‌دار زبان و فرهنگ گرجی در ایران باقی ماند.

_{عکس قدیمی ۱۰۰ سال پیش از فریدون‌شهر؛ منبع عکس: wikimedia؛ عکاس: نامشخص}

جان ریچارد پری (John Richard Perry) در کتابی تحت عنوان «کریم‌خان» دراین‌باره نوشته است:

کریم خان آشکار ساخت که آرزومند تسلط بر سرزمین کوهستانی بختیاری است. پس از پیروزی، بلافاصله خراجی از تمام افراد مقیم و همسایه بختیاری طلب کرد. گرجی‌های ساکن روستای «آخره» (فریدون‌شهر قدیم) از دادن خراج خودداری کردند و به اتفاق مردمان روستاهای ارمنی‌نشین مجاورشان، به مقاومت مسلحانه پرداختند. کریم خان نیز با قوای نظامی‌اش به آنان حمله کرد. بسیاری از دهقانان کشته و اسیر گردیدند و رهبران گرجی‌ها، تیرباران شدند و خان زند با تعداد زیادی اسیر آنجا را ترک کرد.

گرجی‌های ایرانی ساکن فریدون‌شهر، چون نیاکان خود و به‌واسطه دگرگونی زبانی حاصل از تبعید، به زبان گرجی و گویش پریدنولی (گرجی فریدنی) صحبت می‌کنند که با زبان رسمی جمهوری گرجستان متفاوت است. عده‌ای از گرجی‌های تبعیدی نیز در نواحی دیگر ایران چون یزد، شیراز، مناطق ساحلی شمال و... پراکنده شدند. گفته می‌شود که زبان گرجی در میان بسیاری از آن‌ها فراموش شده است و از المان‌های دیگر قابل شناسایی هستند. برای مثال، گرجی‌های مناطق شمالی با حفظ عناصر فرهنگی خود چون لباس، رقص، موسیقی، آشپزی و معماری، شناخته می‌شوند.

از این جهت، فریدون شهر را بزرگ‌ترین شهر گرجی‌نشین ایران می‌دانند که علاوه بر گرجی‌ها، اقوام فارس، بختیاری، ترک و ارمنی را نیز در خود جای داده است.