این مطلب را با یک جمله از بیل شنکلی، اسطوره‌ی باشگاه لیورپول و یکی از بزرگ‌ترین مربیان تاریخ فوتبال شروع می‌کنم:
برخی فکر می‌کنند که فوتبال یک موضوع ساده درباره مرگ یا زندگی است؛ اگر از من بپرسید می‌گویم نه؛ فوتبال فراتر از این چیزها است!
اگر بخواهم پدیده‌های قرن ۲۱ را فهرست بکنم، بدون شک نام فوتبال را در یکی از پنج مورد اول خواهم نوشت. نام فوتبال با کلمات زیادی مترادف است؛ فوتبال برای خیلی‌ها به معنی زندگی است. برخی به‌واسطه‌ی فوتبال کلی پول به جیب می‌زنند و برخی دیگر هم آن را صرفا درگیری کسالت‌بار ۲۲ نفر بر سر یک توپ گرد می‌دانند. شاید برای همه ما که ورزش برایمان با جمله «یک سری حرکت و فعالیت برای تضمین سلامتی» معنی می‌شود، این روزها فوتبال معنی دیگری بدهد؛ به‌هرحال فوتبالی که این روزها بازی می‌شود، پول‌هایی که به‌واسطه‌ی آن جابه‌جا می‌شود و کلی اتفاقات غیرورزشی دیگر، آن را از یک ورزش، به یک صنعت تبدیل کرده است. با تمامی این مسائل، هنوز هم عده‌ای هستند که با شنیدن نام فوتبالیست محبوب خود، با دیدن یک عکس از او یا دیدن ویدیو گل زدنش، قند در دلشان آب می‌شود و بغض می‌کنند.
بگذریم؛ تابه‌حال با خودتان فکر کرده‌اید که این ورزش دیوانه‌کننده از کدام کشور آمده است؟ اوایل پیدایش خود، به چه شکلی بازی می‌شده یا چطور به گستردگی امروزش درآمده است؟
در ادامه به سراغ فوتبال رفته‌ایم که ورزش ملی کشور انگلستان است و از قضا، محبوب‌ترین ورزش عصر حاضر محسوب می‌شود.
تاریخچه پیدایش، شکل اولیه و فوتبال در بریتانیا
با توجه به اسنادی که فیفا به‌اشتراک گذاشته است، در سال ۱۸۶۳ و با تشکیل اتحادیه‌ی فوتبال انگلستان، ورزش فوتبال به‌طور رسمی متولد و بازی شد. البته این بدین معنی نیست که فوتبال دقیقا در همین روز شکل گرفته و پیش از آن، موجودیت رسمی نداشته است.
فوتبال از قرن ۱۴ تا ۱۹ میلادی (قبل از اینکه به‌طور رسمی نامش مطرح شود) میان مردم انگلستان جایگاهی خاص داشته است؛ به‌طوری که قدیمی‌ترین اشارات تاریخی به ورزش فوتبال، در سال ۱۳۱۴ میلادی انجام شده است و این نشان می‌دهد که فوتبال با قدمت‌تر از چیزی است که فکرش را می‌کنیم!
در آن زمان‌ها، فوتبال در زمین مشخصی بازی نمی‌شد. کوچه‌ها، خیابان‌ها و درکل، زمین‌ها و فضاهای بزرگ و مناسب می‌توانست به یک زمین فوتبال تبدیل شود. در انگلستان قرن ۱۴ تا ۱۹، آخرهفته‌ها به بازی کردن فوتبال اختصاص داشت؛ البته همین الان هم دارد! با توجه به اینکه در آن زمان هنوز قوانین فوتبال به‌صورت کاملا نظام‌دار و رسمی تنظیم نشده بودند، اتفاقاتی گاه عجیب و ترسناک حین بازی فوتبال رخ می‌داد؛ فرض کنید که در یک مکان و یک زمان، صدها مرد به‌دنبال یک توپ می‌دوند و می‌خواهد آن را به یک دروازه برسانند. در نیمه‌های قرن ۱۷ میلادی بود که اتفاقاتی عجیب که در جریان بازی فوتبال رخ می‌داد، مقامات شهر منچستر را به ممنوعیت انجام این ورزش مجبور کرد. در آن زمان حتی شوت کردن پای دیگر بازیکنانی که پا به توپ نبودند هم خطا به‌حساب نمی‌آمد!
فوتبال از قرن ۱۴ تا به امروز، ورزش محبوب مردم انگلستان بوده و آن را بازی می‌کردند
فرم اجرای فوتبال آن دوره که به آن «فوتبال مردمی (Folk Footbal)» می‌گفتند، خیلی با چیزی که امروز از فوتبال می‌دانیم فرق می‌کرد. حضور صدها نفر در زمین، استفاده از دست و پا برای حمل توپ و عدم وجود قوانین درست و حسابی چه در ثبت امتیازات و چه در ثبت خطاها و موارد این‌چنینی، فوتبال اولیه را به یک ورزش عجیب، خطرناک و شاید جذاب تبدیل کرده بود. وجود ورزش راگبی در کنار فوتبال، باعث شده بود تا فوتبالیست‌ها، بخش‌هایی از قوانین راگبی را در فوتبال استفاده کنند؛ حمل توپ با دست یکی از همین قوانین خودساخته توسط بازیکنان بود!
از سال ۱۸۳۹، برخی از مربیان ورزش راگبی با تاسیس مدارس مختلف سعی کردند تا فوتبال را به‌صورت قانون‌مندتر دربیاورند و برای آن یک سری قوانین هم نوشتند. مثلا مشخص کردند که در فوتبال، از دست فقط در کنترل توپ می‌توان کمک گرفت و حمل و ضربه زدن به آن فقط باید با پا انجام شود و اشخاصی با نام داور هم در زمین حاضر شدند.
درسال ۱۸۴۸، دانشجویانی از دانشگاه کمبریج که با دیدن قوانین مختلف و عجیب و غریب فوتبال در مدرسه‌های مختلف آن کم‌کم داشتند از رشد این ورزش محبوب ناامید می‌شدند، تصمیم گرفتند یک سری قانون اساسی برای این ورزش تعیین کنند و در ابتدا، تمام تلاش خود را کردند تا از دخالت «دست» در حمل و کنترل توپ جلوگیری کنند. پس از این اتفاق بود که فوتبال امروزی، خیلی جدی‌تر از قبل شروع به‌شکل‌گرفتن کرد و باشگاه شفیلد، اولین باشگاه رسمی فوتبال، در سال ۱۸۵۷ تاسیس شد. تا سال ۱۸۶۳ اصلاحات و قوانین جدیدی برای فوتبال وضع شد؛ اما هنوز مدت زمان دو نیمه، خط‌کشی زمین‌های بازی، ابعاد دروازه‌ها مشخص نبود و حتی بازیکنی بنام «دروازه‌بان» در بازی تعریف نشده بودند.
برخی از مردم انگلستان، شنبه و یک‌شنبه که در آن بازی‌های لیگ برتر انگلستان برگزار می‌شود را روز فوتبال می‌نامند
سال‌ها گذشت و قوانین تغییر کرد و فوتبالی که امروزه می‌شناسیم شکل گرفت. در سال ۱۸۷۱، رقابت‌های FA Cup در انگلستان آغاز و یک سال بعد، اولین دیدار ملی رسمی بین انگلستان و اسکاتلند در شهر گلاسکو برگزار شد. در ادامه، باشگاه‌های مختلف تاسیس و لیگ ملی انگلستان شروع شد. شفیلد یونایتد، لیدز یونایتد، نیوکاسل، لیورپول، اورتون، منچستر یونایتد، منچستر سیتی، چلسی، تاتنهام، آرسنال، ناتینگهام فارست و بیشتر، از تیم‌های مطرحی هستند که در فوتبال انگلستان متولد شدند؛ نام آن‌ها را زیاد شنیده‌ایم و همچنان می‌شنویم. شاید خیلی‌ها فکر کنند که ماهی و سیب‌زمینی، عمومی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین چیز ممکن در بریتانیا باشد: اما باید به شما بگویم هیچ چیز برای عموم مردم بریتانیا نمی‌تواند به‌اندازه‌ی فوتبال مهم، عمومی و همه‌گیر باشد!
گسترش و شکل‌گیری رقابت‌های مهم
پس از شکل‌گیری کامل فوتبال در انگلستان و برگزاری مسابقات مختلف، این ورزش محبوب از روش‌هایی گوناگون به سراسر جهان صادر شد. البته این را هم بگویم که حتی در سال ۱۸۰۰ میلادی که فوتبال و قوانینش هنوز کامل نشده بود، بازی شدنش در قاره‌ی آفریقا مشاهده شده بود.
سال‌ها بعد از ماجراهای قوانین فوتبال و دانشگاه کمبریج، فدراسیون جهانی فوتبال (FIFA) در سال ۱۹۰۴ و در شهر پاریس تاسیس شد. در آن زمان تنها کشورهای فرانسه،بلژیک، دانمارک، هلند، اسپانیا، سوئد و سوئیس عضو این فدراسیون بودند و انگلستان هم از عضویت در آن سرباز می‌زد! تا سال ۱۹۳۰، اعضای فیفا به ۵۱ و در سال ۱۹۵۰ یعنی پس از جنگ جهانی دوم، تعداد کشورهای عضو فیفا به عدد ۷۳ رسیدند.
با اینکه انگلیسی‌ها به فوتبال رسمیت بخشیدند؛ اما این بدین معنی نیست که آن‌ها برترین تیم‌های فوتبال جهان را دارا هستند و امروزه می‌بینیم که تیم‌های ملی و باشگاهی کشورهایی مثل اسپانیا و آلمان، از تیم‌های انگلیسی پیشی گرفته‌اند
گسترش فوتبال به قاره‌های مختلف، شرایط را برای برگزاری مسابقات مختلف فراهم کرد. لیگ‌های محلی و بازی‌های دوستانه‌ی ملی، اولین بازی‌های فوتبال در کشورهای مختلف را رقم زدند. رفته رفته و با موافقیت کنفدراسیون قاره‌های مختلف، تورنمنت‌هایی جذاب در مقیاس‌های بزرگ باشگاهی و ملی برگزار شد. جام جهانی، جام ملت‌های اروپا/آسیا/آفریقا/آمریکا، جام باشگاه‌های اروپا/آسیا/آفریقا/آمریکا، جام‌های باشگاهی بین قاره‌ای، لیگ اروپا و بیشتر، از جمله مهم‌ترین مسابقات فوتبالی هستند که همه‌ساله برگزار می‌شود.
کشورهای اروپایی معمولا وضعیت بهتری در مسابقات فوتبال دارند و در این ورزش پرافتخارتر هستند. اسپانیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هلند و بیشتر، از کشورهایی هستند که هم در رده‌ی ملی و هم باشگاهی، از جایگاه والایی در ورزش فوتبال برخوردار هستند و لیگ‌هایی که در این کشورها برگزار می‌شود، از جذاب‌ترین و تماشایی‌ترین بازی‌های سالانه‌ی فوتبال است.
تصویری از تیم ملی انگلستان در جریان بازی‌های دوستانه سال ۲۰۱۳
فوتبال در ایران
کشور ما هم وضعیت جالبی در فوتبال دارد. ایران و ژاپن در حال حاضر از در صدر جدول بهترین تیم‌های قاره‌ی آسیا قرار دارند و برگزاری دیدار پایانی جام باشگاه‌های آسیای فصل گذشته میان نمایندگان ایران و ژاپن، نشان‌دهنده‌ی قدرت بالای این دو کشور در قاره‌ی کهن و صدالتبه در دنیا است.
فوتبال در سال ۱۲۸۶ شمسی توسط انگلیسی‌های ساکن ایران، به کشورمان وارد و در آن بازی شد. در آن زمان تنها سه تیم وجود داشت؛ این تیم‌ها انگلیسی بودند و ایرانی‌ها تا سال‌ها اجازه نداشتند تیم تشکیل بدهند و فوتبال بازی کنند. محدود بودن لوازمی مثل توپ فوتبال، از دیگر دلایلی بود که بازی شدن این ورزش را به یک قشر خاص محدود کرده بود.
تصویری از بازیکناان تیم ملی ایران در جریان رقابت‌های جام جهانی ۲۰۱۸؛ تیم ایران در رقابت‌ها بهترین عملکردش را در تمامی ادوار جام جهانی که در آن‌ها حضور داشت، به‌نمایش گذاشت
با گذشت زمان، فوتبال در ایران هم مثل دیگر کشورهای دنیا، به یکی از مردمی‌ترین و اجتماعی‌ترین پدیده‌ها تبدیل شد؛ تیم‌های مختلفی در کشورمان تشکیل شد و شاهد برگزاری مسابقاتی گوناگون و جذاب بودیم. فوتبال به‌قدری در ایران جایگاه پیدا کرد که رفته رفته، ایران در مسیر رسیدن به موفقیت‌های جهانی قدم برداشت. سه قهرمانی در جام ملت‌های آسیا، حضور در چهار دوره از مسابقات جام جهانی، قهرمانی در مسابقات غرب آسیا، المپیک‌ها و المپیاد‌های مختلف، نام ایران را در کنار ژاپن و استرالیا، در بالاترین رده‌های جدول برترین تیم‌های آسیا قرار داده است.