بهبود وضعیت اوزون، ۳۲ سال پس از تصویب پروتکل مونترال

بشر طی ۳۲ سال گذشته در راستای توقف تخریب لایه‌ی اوزون، پیشرفت‌هایی به دست آورده است که از آن جمله می‌توان به کنترل استفاده از برخی ترکیب‌های شیمیایی اشاره کرد؛ با این حال برای حفاظت و ترمیم این سپر جوی که در فاصله‌ی ۱۵ تا ۳۰ کیلومتری سطح زمین قرار دارد، باید اقدامات ضروری دیگری انجام شود.

اوزون، اشعه‌ی فرابنفش خورشید به‌ویژه اشعه‌ی مضر نوع UVB را جذب می‌کند. قرارگرفتن در معرض اشعه UVB با افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست و آب مروارید و همچنین آسیب‌دیدن اکوسیستم گیاهی و دریایی مرتبط است. اوزون که گاهی اوقات به‌دلیل نقش حفاظتی‌اش، به آن «اوزون خوب» می‌گویند، با اوزون تروپوسفریک (اوزون سطح زمین) یا «اوزون بد» تفاوت دارد که عامل اصلی آلودگی هوا به شمار می‌رود و با بیماری تنفسی مرتبط است.

اوزون، گازی به شدت واکنشی است که مولکول‌های آن از سه اتم اکسیژن تشکیل می‌شود. به‌طور طبیعی غلظت آن در اتمسفر با نوسان همراه است که این موضوع به دو عامل فصل و ارتفاع بستگی دارد؛ هرچند از زمان شروع اندازه‌گیری‌های جهانی در سال ۱۹۵۷ ثابت بوده‌ است. در سال ۱۹۷۴ دو پژوهشگر آمریکایی، تهدیدهایی را که در اثر واردشدن گازهای کلروفلوئوروکربن (CFC) به جو، برای لایه اوزون ایجاد می‌شود، در مقاله‌ای مورد بررسی قرار دادند. در آن زمان، این نوع گاز در اسپری آئروسل و به‌عنوان ماده‌ی خنک‌کننده در بسیاری از یخچال‌ها کاربرد داشت. زمانی که این گازها به لایه‌ی استراتوسفر می‌رسند، اشعه‌ی فرابنفش خورشید، گازهای CFC را به موادی از جمله کلر تجزیه می‌کند. یک اتم کلر می‌تواند بیش از ۱۰۰ هزار مولکول اوزون را از بین ببرد و اوزون را سریع‌تر از آنچه بتواند جایگزین شود، ریشه‌کن کند. در سال ۱۹۸۵ نیز تیمی از پژوهشگران انگلیسی در منطقه‌ی جنوبگان، شکافی در لایه‌ی اوزون پیدا کردند که بعدها ارتباط آن با گاز CFC تایید شد. 

تشخیص و تأیید تاثیرات مضر گاز CFC و دیگر ترکیب‌های تخریب‌کننده‌ی اوزون، باعث تصویب پروتکل مونترال در سال ۱۹۸۷ برای حفاظت از اوزون شد. بر اساس این توافق مهم، تمامی ۱۹۷ کشور عضو سازمان ملل بر سر مقابله با این مواد به توافق رسیدند. اگر این توافق انجام نمی‌شد، ۲۸۰ میلیون مورد بیشتر، ابتلا به سرطان پوست در آمریکا اتفاق می‌افتاد و جهان حداقل ۲۵ درصد گرم‌تر می‌شد.

با گذشت بیش از ۳۲ سال از تصویب پروتکل مونترال، پژوهشگران ناسا به اولین شواهد از بهبود وضعیت لایه‌ی اوزون در منطقه‌ی جنوبگان دست یافته‌اند که علت آن به کاهش گازهای CFC برمی‌گردد. میزان تخریب لایه‌ی اوزون در این منطقه از سال ۲۰۰۵ حدود ۲۰ درصد کاهش داشته است و سازمان ملل در پایان سال ۲۰۱۸ تأیید کرد که وضعیت آن رو به بهبود است. این سازمان همچنین پیش‌بینی کرد که وضعیت آن تا دهه‌ی ۲۰۳۰ در نیم‌کره‌ی شمالی، تا دهه‌ی ۲۰۵۰ در نیم‌کره‌ی جنوبی و تا سال ۲۰۶۰ در منطقه‌ی قطب بهبود پیدا می‌کند.

طبق اعلام نشریه‌ی تخصصی نشنال جئوگرافی، جهان در رابطه با گازهای مضر ناشی از خنک‌کننده‌ها، به وضعیت شفافی دست نیافته است. برخی از هیدروکلروفلوئوروکربن‌ها (HCFC) به‌عنوان جایگزین‌هایی استفاده می‌شوند که همچنان به اوزون آسیب می‌زنند. کشورهای درحالِ‌توسعه، برای حذف پرمصرف‌ترین گازهای HCFC، به بودجه‌ی صندوق سرمایه‌ی چندجانبه پروتکل مونترال نیاز دارند. با اینکه نسل بعدی خنک‌کننده‌ها، اوزون را از بین نمی‌برند، اما همچنان گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شوند که گرما را محبوس کرده و به تشدید اثرات تغییرات اقلیمی کمک می‌کنند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، می‌گوید:

با اینکه تمام توان خود را برای مقابله با تغییرات اقلیمی متمرکز کرده‌ایم، اما نباید از لایه‌ی اوزون غافل شویم و ضروری است که به استفاده‌ی غیرقانونی از گازهای مخرب اوزون توجه داشته باشیم.