شوک نوروزی به میراث | از تعرض به تپه حسنلو تا قطع درختان هیرکانی
نوروز سال ۱۴۰۳ با موجی از اتفاقات تلخ در حوزه میراث فرهنگی آغاز شد.
میراث فرهنگی ایران از چهارشنبه سوری سال گذشته سیبل اقدامات تخریبی قرار گرفته و این روند در نوروز ۱۴۰۳ هم ادامه دارد. چهارشنبه سوری‌ای که گذشت با موجی از نارنجک‌پراکنی به بناها و آثار تاریخی همراه بود و ده‌ها تصویر از اقدامات تخریبی ناشی از این نارنجک‌های در بناهای تاریخی منتشر شد.
هنوز زخم‌های نارنجک‌های چهارشنبه‌سوری مرمت نشده که نوروز با حضور گردشگران و خلوتی‌اش شرایط تخریبی را برای بناها و محوطه‌های تاریخی ایران ایجاد کرد. دوستداران میراث فرهنگی همواره نگران تعطیلات طولانی در طی سال هستند، تعطیلاتی که شرایط برای سواستفاده تخریبگران میراث فرهنگی ایجاد می‌کند تا با استفاده از خلوتی به اقدامات تخریبی در حوزه میراث فرهنگی دست بزنند. در کنار این اتفاقات اما بخشی از تخریب‌ها حاصل سومدیریت نهادهای مسئول از جمله وزارت میراث فرهنگی است.
نوروز امسال اما با اتفاقات متفاوتی آغاز شد، هنوز مرهمی برای نارنجک‌های چهارشنبه سوری پیدا نشده بود که مراسم‌های سال نو در برخی از محوطه‌های باستانی حاشیه‌ساز شد. هر چند بنا به تجربه سال‌ها قبل، بسیاری نگران برگزاری مراسم در حافظیه و تخت جمشید بودند؛ اما این برنامه‌ها با همکاری گردشگران و بدون گزارش مشکلی برگزار شد. این‌بار برگزاری مراسم روی تپه باستانی ارزشمند حسنلو، موجی از انتقادات را به‌همراه داشت.
هفت هزار سال تاریخ زیر پای مردم
برگزاری مراسم نوروزگاه روزهای ابتدایی فروردین در تپه باستانی حسنلو با اتفاقات عجیبی همراه بوده است. با وجود ده‌ها هکتار زمین بایر در اطراف این محوطه، مراسم نوروزگاه روی تپه باستانی و آثار به دست آمده از معماری آن برگزار شده است. تصاویر منتشر شده از این مراسم نشان می‌دهد حاضران در این مراسم بدون در نظر گرفتن اهمیت محوطه، به روی آثار آن رفته‌اند. محوطه ارزشمند حسنلو با کشف جام باستانی منحصربه‌فرد حسنلو و اسکلت‌های عشاق معروف است. محوطه‌ای که قدمت آثار در آن به بیش از ۷۰۰۰ سال می‌رسد؛ اما به‌دلیل ناآگاهی مدیران منطقه‌ای میراث این‌چنین در معرض تخریب قرار می‌گیرد. این اتفاقات عجیب روی محوطه باستانی حسنلو در حالی رخ داده که وزارت میراث فرهنگی تاکنون درباره آن واکنشی نشان نداده است.
قطع ۴۰۰۰ درخت در جنگل هیرکانی
یک شرکت خصوصی گردشگری در شهرستان نور استان مازندران در همین روزها ۴۰۰۰ درخت از جنگل‌ها ارزشمند و ثبت جهانی هیرکانی و بیش از ۳۰ هزار تن خاک این جنگل را نابود کرده تا برای مجتمع خود پارکینگ بسازد. اتفاقی که به سرعت با واکنش افکار عمومی روبه‌رو شد، ماجرای تکراری تقالب توسعه نابه‌هنجار با حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی است. این چندمین بار است که یک مجتمع گردشگری با هدف کسب درآمد و جذب گردشگر اقدام به تخریب و تعرض به میراث فرهنگی و طبیعی کرده است. پاک‌تراشی جنگل ارزشمند هیرکانی که در نوروز امسال خبرساز شد که نشان از کم‌کاری و اهمال‌کاری نهادها نظارتی مختلف دارد. با این وجود پس از خبری شدن موضوع، دادستان مازندران قاطعانه به ماجرا ورود کرده و محوطه مورد اشاره پلمب شده است. همچنین دادستان شهرستان نور هم خبر داده که با مدیران و مسئولانی که در جریان این پرونده قصور یا کم‌کاری داشتند، برخورد خواهد شد. جنگل هیرکانی به‌عنوان یکی از آثار طبیعی ارزشمند کشور چند سال پیش در فهرست میراث طبیعی یونسکو به ثبت رسیده و قوائد حفاظتی آن باید مانع چنین اتفاقاتی شود اما به نظر می‌رسد که نهادهای مختلف با کوتاهی راه را برای سودجویان باز گذاشته‌اند.
یک تخریب بی‌صدا
وزرات میراث فرهنگی امسال به‌دلیل گران کردن بلیط موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی، با افتخار تصاویر هجوم گردشگران به محوطه‌های مختلف را منتشر می‌کند. اتفاقی که مسبوق سابقه است و مدیران این وزارت از صف‌های شلوغ بازدید نوروزی همواره دستاوردسازی می‌کردند اما امسال این وزارت در پی توجیه افزایش پنهانی و ناگهانی قیمت بلیط‌هاست. محوطه جهانی تخت جمشید هر ساله یکی از پربازدیدترین مکان‌ها نوروزی به شمار می‌رود، بازدیدی که البته از لحاظ آماری جذاب است اما خیر و برکتی برای این محوطه ندارد و حتی درآمد ناشی از آن به جیب دولت می‌رود تا بعدتر کارشناسان و محافظان این میراث بشری برای دریافت معوقات و حقوق خود مجبور به صبر و نهایت اعتراض باشند.
وزارت میراث فرهنگی در حالی با افتخار صف ورود به تخت جمشید را منتشر می‌کند که این حجم از بازدید با در نظر گرفتن امکانات ضعیف نظارتی در تخت جمشید و محدودیت‌های مرمتی آن، تخریب بی سر و صدای این محوطه ارزشمند است. سال‌ها که کارشناسان نسبت هجوم ناگهانی گردشگران در ایام خاص به موزه‌ها و محوطه‌ها هشدار می‌دهند و خواهان ایجاد محدودیت برای برخی از محوطه‌ها و موزه‌ها هستند، با این وجود دست خالی مدیران آمار دوست وزارت میراث فرهنگی مانع این اتفاق بوده است.
حجم بالا گردشگران در تخت جمشید با وجود نیروهای حفاظتی غیر قابل کنترل است و همواره نگرانی‌هایی درباره راه رفتن گردشگران روی دیوارهای خشتی گوشه شمال شرقی و جنوب شرقی و بخش موسوم به پادگان وجود دارد. اتفاقی که پیش از این سابقه داشته است. بر اساس نظر کارشناسان بخش‌های مهمی از دیوارهای خشتی تاسیسات تخت جمشید همیشه با موضوع لگدکوب شدن توسط گردشگران روبه‌رو بوده است. نتایج این‌چنین حضورهای گسترده در اماکن باستانی نشان می‌دهد که باید برای آن‌ها ظرفیت بازدید در نظر گرفته شود، اقدامی که حالا با افزایش قیمت و درآمدی که مستقیم به جیب دولت می‌رود، دور از انتظار است. موضوعی که همیشه درباره برخی از بناهای دیگر به‌ویژه کاخ عالی‌قاپو اصفهان و برخی موزه‌های کاخ سعدآباد تهران مطرح می‌شود اما هر ساله شاهد تکرار هجوم گسترده و بی‌دستاورد گردشگران به این بناها هستیم.
دیدگاه