چله شو، شب زنانه مازندران چگونه می‌گذرد؟

این روزها در هر مکان عمومی در مازندران، نام چله شو شنیده می‌شود. کارشناسان فرهنگی علت دست‌نخورده ماندن نام چله شو در مازندران را با وجود گرایش شدید جوانان و نوجوانان این خطه به فارسی گویی، در ماهیت زنانه و مادرانه بودن این سنت می‌دانند. چله شو در مازندران، بدون ایفای درست نقش مادران بی‌معنا و بی‌محتوا می‌شود و شاید به این دلیل است که نام چله شو از زبان‌ها نیفتاده است.

خوراکی‌های محلی چله شو

خوراکی‌های محلی، شب‌نشین سفره‌های چله شو مازندران هستند. این خوراکی‌ها با ظرافت زنانه آمیخته به مهر مادرانه و صبوری و دیگرخواهی مادرانه در عصر غلبه فست‌فودها و نمایش تمکن مالی بر سفره‌ها، گردآوری می‌شوند. اگرچه وجود نعمت‌ها و میوه‌های فراوان در بازار، زحمت مادران را کم کرده است، اما دیگر غذاهای محلی از ماه‌ها قبل با مهر مادرانه برای این منظور آماده می‌شوند.

مادران مازندرانی، هندوانه را از تابستان در داخل آویزهای حصیری، قرار می‌دادند و در مکان‌های سرد آویزان می‌کردند تا برای شب یلدا سالم بماند. برای نگهداری انار هم از چنین روش مشابهی استفاده می‌کردند. در این شب، زنان مازندرانی از برنج سفید برای پختن بادانه استفاده می‌کردند. یکی از جذاب‌ترین و مهم‌ترن مناسک این شب در مازندران، چیدن میوه‌های وحشی فصب و نگهداری آن‌ها برای شب‌نشینی طولانی‌ترین شب سال که همچنان متداول است، بود.

پاییز مازندران میوه‌های جنگلی زیادی دارد که به سفارش مادران، توسط فرزندان جمع‌آوری شده و در شب یلدا مورد استفاده قرار می‌گیرند. شیره خرمالوی وحشی و بلوبری وحشی یا ولیک از میوه‌های کاربردی در این شب هستند. ازگیل وحشی، گردو، کنجد و شکر قرمز از دیگر محصولات بومی مازندران برای استفاده در این شب است.

در این شب، نوعی شیرینی با نام پیسه کنده با آرد، آب، گردو و شکر سفید یا قرمز درست می‌شود این مواد را با هم مخلوط می‌کنند و خمیری درست می‌کنند که به‌شکل شیرینی درآورده و به‌صورت خام خورده می‌شد. برخی زرده تخم‌مرغ را نیز به آن اضافه می‌کردند که در اصطلاح مازندرانی به آن، آغوزنون یا نان گردو می‌گفتند. این نان را با کنجد و شکر و گاهی عسل درست می‌کنند که به آن، پشتیزیک هم می‌گویند که معادل همان نان کنجدی است.

نقش زنان در چله شو

زنان، نقش موثری در هرچه باشکوه‌تر کردن سفره‌های شب‌نشینی چله شو مازنی دارند. مردم مازندران مثل دیگر اقوام ایرانی اهمیت ویژه‌ای برای چله‌شو قائل هستند و هر سال این جشن را باشکوه‌تر برگزار می‌کنند. فریده یوسفی در این زمینه می‌گوید:

زنان مازندرانی میراث‌دار فرهنگی، به‌خصوص در حوزه میراث ناملموس هستند. بنابراین انتقال آموزه‌های فرهنگی توسط زنان مازندرانی به نسل جوان از همین طریق صورت می‌گیرد.

وی در این زمینه اضافه کرد که زنان مازندرانی از روز پیشتر برای تدارکات سور و سات شب یلدا در تکاپو هستند تا در جمع خانواده خوش باشند و این آیین همان‌گونه که از پیشینیان بر جای مانده است تداوم پیدا کند.

وی در این زمینه گفت:

قصه‌گویی مادربزرگ‌ها پای ثابت شب چله در مازندران است و شاید به همین دلیل هم شب یلدا به شب فرهنگی زنان در این استان تبدیل شده است.

این پژوهشگر فرهنگی با صفر تا صد دانستن تدراکات شب یلدا توسط زنان، یکی از بهترین مناسک شب یلدا را مادرانه دانستن آن و مهیا کردن ته چین مازندرانی توسط مادران دانست.

این جشن‌ها، داشته‌های فرهنگی غنی ما هستند که باید در پاس‌داشت آن‌ها کوشا باشیم.