روزشمار: ۲۱ مرداد؛ جنگ ترموپیل و پیروزی ایرانیان بر یونانیان

خشایارشا از پادشاهان هخامنشی است. پدرش داریوش بزرگ و مادرش آتوسا دختر کوروش بزرگ بود. داریوش بزرگ پسران بسیاری داشت که بزرگ‌ترین آن‌ها آرتابرزن بود که از دختر گئوبروو، همسر نخست داریوش بود، ولی خشایارشا را که بزرگ‌ترین فرزند آتوسا دختر کورش بود به جانشینی برگزید.

داریوش بزرگ در سال‌های پایانی عمر خود به قصد تنبیه آتنی‌ها در تحریک ایونی‌های آسیای صغیر به شورش علیه ایرانیان، دستور حمله به یونان را صادر کرد. اما هنگامی که سپاهیان ایرانی به نزدیکی آتن رسیدند، مردم مقاومت کردند و توانستند از سقوط شهرشان جلوگیری کنند. داریوش قصد داشت سال بعد دوباره به یونان لشگرکشی کند، اما اجل مهلتش نداد و این وظیفه به پسرش خشایارشا محول شد. ده سال پس از مازاتن یعنی در بهار سال ۴۸۰ پیش از میلاد، خشایارشا در راس لشگر بزرگی که تدارک آن سه سال به طول انجامید، از مسیر دریا و خشکی وارد ساردیس شد. عرب‌ها، هندی‌ها، پارس‌ها، مادها، سکاها، فنیقی‌ها، مصری‌ها و حتی ساکنان جزایر خلیج فارس نیز در این لشگرکشی حضور داشتند. البته لازم به ذکر است که مورخان یونانی در مورد تعداد افراد قشون ایران در این لشگرکشی راه مبالغه کرده‌اند و گاه تا پنج میلیون نفر نیز ذکر کرده‌اند اما بنا به نوشته سایر مورخان تعداد افراد سپاه خشایارشا پانصدهزار نفر بوده که البته همه آن‌ها سرباز نبوده و بسیاری آشپز و ملوان و … در این ارتش خدمت می‌کردند.

خشایارشا پیش از حمله، نمایندگانی به آتن فرستاد و بابت غرامت، از آن‌ها آب و خاک (به نشانه اطاعت) طلب کرد، اما آتنی‌ها با پیشنهاد او موافقت نکردند و به این ترتیب آتش جنگ شعله‌ور شد. آتنی‌ها که حمله ایرانیان را قریب‌الوقوع می دانستند، به سرعت نمایندگانی به شهرهای همسایه فرستادند و از آن‌ها تقاضای کمک کردند. این بار اسپارتی‌ها که در نبرد پیشین حضور نداشتند، برای کسب افتخار و قدرت‌نمایی سربازان خود به تقاضای آتنی‌ها جواب مثبت دادند و پیشنهاد کردند به‌عنوان نخستین گروه رو در روی سپاه ایران قرار گیرند. فرماندهی گروه اسپارتی‌ها را فردی به نام لئونیداس (پادشاه اسپارت) بر عهده داشت. او برای دفاع، گذرگاه ترموپیل را انتخاب کرد و سپس همراه گروه ۳۰۰ نفره خود و نیز ۶۷۰۰ سرباز که از شهرهای همسایه به یاری آن‌ها آمده بودند، در بلندی‌های تنگه مستقر شدند و به انتظار لشگر ایران نشستند. تنگه ترموپیل بین کوه بلند و دریا (باتلاق‌ها) واقع بود و عرض آن به‌قدری بود که تنها یک عرابه می‌توانست از آن بگذرد.

سپاهیان خشایارشا با ساختن پلی از قایق‌های به هم چسبیده از تنگه داردانل گذشتند و وارد سرزمین تراکیا و تسالی در شمال یونان شدند. در طول راه علاوه بر پل‌هایی که در چند جا ساخته بودند در سمت کوه اَتُس (Athos) کانالی حفر شد تا مانند لشکرکشی اول ایران به یونان، کشتی‌های ایرانی دچار طوفان نشوند. در این زمان بسیاری از شهرهای منطقه به اطاعت ایرانیان در آمدند اما به هنگام عبور از تنگه ترموپیل سپاه ایران با مقاومت عجیب اسپارتی‌ها مواجه شد.

طبق نوشته‌های هرودوت، اسپارتی‌ها چندین روز با تمام قوا در برابر حملات سپاه چند میلیونی ایران ایستادند تا آتنی‌ها فرصت کافی برای تخلیه شهر و فرار به‌سمت جنوب را پیدا کنند. اسپارتی‌ها چهار روز مانع پیشروی ایرانیان شدند و حملات مداوم سربازان مادی، کیسی‌ها و حتی پارسی‌های موسوم به جاویدان را نیز دفع کردند. در این میان یک یونانی به نام افیالت به طمع پاداش نزد خشایارشا رفت و گفت راهی را می‌شناسد که از آن طریق می‌توان تنگه کوه ترموپیل را دور زد. خشایارشا پیشنهاد افیالت را پذیرفت و گروهی را مامور کرد تا شب‌هنگام از آن راه بگذرند و از پشت سر به اسپارتی‌ها حمله کنند. پارسی‌ها تمام شب را در کوره راه حرکت کردند و در طلیعه صبح به قله کوه رسیدند. در بالای کوه، هزار تن از سربازان یونانی در حال محافظت بودند و چون ایرانیان به آن‌ها رسیدند، نبردی میان آن‌ها درگرفت، سرانجام یونانی‌ها شکست خوردند و فرار را بر قرار ترجیح دادند. پس از آن ایرانیان از قله کوه سرازیر شدند و به مدافعین تنگه حمله بردند. لئونیداس چون دید که مرگ نزدیک است، تنها با ۳۰۰ یار وفادار خود ماند و به دیگر یونانیان فرمان داد که به هرکجا که می‌توانند فرار کنند. آن روز حمله ایرانیان از دو طرف آغاز شد و عاقبت لئونیداس با همه سپاهیانش کشته شدند.

چون لشکر اسپارت شکست خورد، سپاهیان ایران به‌سمت آتن حرکت کردند ولی هنگامی که به شهر رسیدند، آنجا را خالی از سکنه یافتند در حالی که تنها عده اندکی از مردم که موفق به فرار نشده بودند، به معبد آکروپولیس شهر پناهنده شده بودند و تلاش می‌کردند با انداختن سنگ‌های بزرگ، خود را از خطر حمله‌کنندگان حفظ کنند. سرانجام سپاه ایران از پشت تپه آکروپولیس بالا رفتند و پس از تسخیر آنجا و به دستور خشایارشا، کاخ‌ها و معابدش را آتش زدند و ویران کردند، ولی به دستور شاه آسیبی به خانه‌های شهر وارد نشد.

در همین روز:

• قرارداد جدید اقتصادی ایران و شوروی در مسکو امضا و مبادله شد. (۱۳۵۱ شمسی)
• دمای هوا در اهواز به ۵۱ درجه بالای صفر رسید و ۱۱ نفر در اهواز، ۳ نفر در آبادان و یک نفر در دزفول بر اثر گرما درگذشتند. (۱۳۵۲ شمسی)
• طی اعلامیه سازمان هواپیمایی کشوری، فرودگاه اصفهان از ساعت ۸ شب تا ۶ صبح به روی تمام پروازهای داخلی و خارجی بسته شد. (۱۳۵۷ شمسی)
• اعلام عزای عمومی توسط مسلمانان شیراز و تعطیلی مغازه‌ها (۱۳۵۷ شمسی)
• تعطیلی بازار تبریز در اعتراض به اقدامات رژیم و کشتار بی‌رحمانه‌اش (۱۳۵۷ شمسی)
• درگذشت «شيخ فخرالدين ابراهيم بن شهريار عراقی همدانی»؛ شاعر بزرگ ايرانی (۶۸۸ قمری)
• تأسيس رسمی مذهب «پروتستان» توسط «مارتين لوتر» (۱۵۲۹ میلادی)
• امضای «قرارداد سيفِر» (سور) ميان عثمانی و متفقين (۱۹۲۰ میلادی)
• روز ملی و روز استقلال كشور آفريقایی «چاد» از استعمار فرانسه (۱۹۶۰ میلادی)