روزشمار: ۱۱ مهر؛ زادروز «ماهاتما گاندی» رهبر بزرگ و بانی استقلال هندوستان

«مهانداس کارامچاند گاندی» متولد ۲ اکتبر ۱۸۶۹ میلادی در یک خانواده هندو در گجرات هند متولد شد. او رهبر سیاسی و معنوی هندی‌ها بود که ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیا رهبری کرد. او در طول زندگیش استفاده از هر نوع ترور و خشونت برای رسیدن به مقاصد را رد می‌کرد. فلسفه بی‌خشونتی گاندی که خود نام ساتیاگراها را روی آن گذاشته است، روی بسیاری از جنبش‌های مقاومت بدون خشونت در سراسر جهان و تا امروز تاثیر گذارده است.

او از همان سنین کودکی با مرام آسیب نرساندن به موجودات زنده خو گرفت و به گیاه‌خواری، روزه‌داری برای خودسازی و خالص نمودن خویش و زندگی توأم با گذشت اعضای فرق و مذاهب مختلف کوشش ورزید. خانواده او از طبقه «وایشا» یا تجار هندی بودند.

به انجمن خام‌خواران پیوست و حتی به‌عنوان عضو کمیته آن درآمد و یک مقر محلی نیز برای آن انجمن دایر کرد. بعدها این تجربیات گران‌بهای خود را در امر سازماندهی مؤسسات به کار گرفت. برخی از هم‌قطاران گیاه‌خوار و خام خوار او عضو انجمن فلاسفه الهیات بودند که در سال ۱۸۷۵ تاسیس شده بود و هدف ترویج برادری جهانی را دنبال می‌کرد و به مطالعه بوداگرایی و ادبیات هندو برهمنی می‌پرداخت. آنان گاندی را تشویق کردند تا به مطالعه «باگاوادگیتا» بپردازد. وقتی به هند بازگشت، در امر وکالت در بمبئی موفقیت چندانی نداشت و لذا به شغل پاره‌وقت تدریس در یک دبیرستان روی آورد. پس از مدتی به راجکوت بازگشت و به عریضه‌نویسی برای شاکیان مشغول شد؛ ولی مجوز این کار را به او ندادند و مجبور شد کارش را تعطیل کند.

از زمانی که وی مسئولیت رهبری نبرد برای آزادی و کنگره ملی هند در سال ۱۹۱۸ میلادی را به عهده گرفت، به‌عنوان نمادی ملی شناخته شد و میلیون‌ها نفر از مردم او را با لقب ماهاتما یا روح بزرگ یاد می‌کردند. هر چند که او از القاب افتخارآمیز بیزار بود ولی امروز هم همگی او را با نام ماهاتما گاندی می‌شناسند. سوای اینکه بسیاری او را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رهبران تاریخ تلقی می‌کنند، مردم هند از او با عنوان «پدر ملت» یا باپو (در هندی به‌معنای پدر) یاد می‌کنند. زادروز وی در هند به‌عنوان یک روز تعطیل ملی است و گاندی جایانتی نام دارد.

گاندی توانست با استفاده از شیوه ضدخشونت نافرمانی مدنی استقلال هند را از بریتانیا بگیرد و در نهایت دست امپراتوری بریتانیا را از هند کوتاه کند. شیوه مقاومت آرام وی به مستعمرات دیگر هم نفوذ کرده و آن‌ها را در راه استقلال میهن خود تشویق می‌کرد. اصل ساتیاگراهای گاندی روی بسیاری از فعالان آزادی‌خواه نظیر دکتر «مارتین لوترکینگ»، «تنزین گیاتسو»، «لخ والسا»، «استفان بیکو»، «آنگ سان سو کی» و «نلسون ماندلا» تاثیر گذاشت. البته همه این رهبران نتوانستند کاملا به اصل سخت ضدخشونت و ضدمقاومت وی وفادار بمانند.

گاندی همیشه می‌گفت که اصول او ساده هستند و از باورهای سنتی هندو به نام‌های ساتیا (حقیقت) و آهیمسا (ضدخشونت) گرفته شده‌اند. او می‌گفت:

من چیز جدیدی ندارم که به دنیا یاد بدهم. حقیقت و ضدخشونت بودن هم‌سن کوه‌ها هستند.

گاندی برای وحدت میان مسلمانان و هندوهای کشورش یک ماه روزه گرفت و در رژه نمک از ۱۲ مارس تا ۶ آوریل ۱۹۳۰ به‌همراه چند صد هزار نفر هندی ۴۰۰ کیلومتر از احمدآباد تا ساحل داندی راه پیمود تا از آب دریا نمک بگیرد و با این عمل قانون مالیات نمک را بی‌اعتبار کرد. این مبارزه با دعوت هندی‌ها برای تحریم کالاهای انگلیسی بود و با بازتاب جهانی روبه‌رو شد و در نهایت انگلیسی‌ها مجبور به مذاکره شدند. هندی‌ها با کمک روح بزرگ (ماهاتما) در سال ۱۹۴۷ توانستند استقلال کشورشان را به دست آورند.

گاندی چندین بار هدف سو قصد قرار گرفت که آخرین مورد آن موفق بود. در ۳۰ ژانویه ۱۹۴۸ «ناتورام قادسی» وی را که در سن هفتاد و نه سالگی و میان جمعیت عازم محل عبادت بود، هدف گلوله قرار داد و از پای درآورد.

خبر مرگ گاندی دنیا را متعجب و متاثر کرد، آسیایی‌ها مرگ کسی را که منادی استقلال آسیا بود باور نمی‌کردند. در لندن تمام شخصیت‌های بریتانیا پیام‌های تسلیتی روانه هند کردند. حتی چرچیل، دشمن دیرین گاندی هم پیامی به هند فرستاد. پاپ پیوس دوازدهم در تجلیل از گاندی اعلام کرد او «پیامبر صلح و دوست مسیحیت» بوده است.

«هری ترومن» رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنانی گفت:

همه دنیا در عزای هند شریک است.

نخست وزیر فرانسه «ژرژ بیدون بیان کرد که «همه کسانی که به برادری انسان معتقدند، در مرگ گاندی عزادارند.» اما در سفارت هند در مسکو کسی برای ذکر تسلیت نیامد.

«برنارد شاو» در تجلیلی کوتاه از گاندی نوشت:

قتل او نشان می‌دهد که خوب بودن چقدر خطرناک است.

بزرگ‌ترین رقیب سیاسی گاندی، محمد علی جناح در پیام تسلیتی نوشت که با مرگ جدل نتوان کرد. او یکی از بزرگ‌ترین مردان پرورده جامعه هندو بود. در این میان جامعه هند، خود بزرگ‌ترین تجلیل‌ها از مهاتما را ترتیب دادند. روزنامه هندوستان استاندارد تنها یک پاراگراف با حروف سیاه درشت در میانه صفحه اولش که کادر سیاهی به دورش کشیده بود قرار داد و نوشت:

گاندی جی به دست ملت خودش که به‌خاطر رستگاریشان زیست، کشته شد. این دومین تصلیب تاریخ دنیا، روز جمعه اتفاق افتاد. همان روزی که مسیح در یک‌هزار و نهصد و پانزده سال پیش، به مرگ محکوم شد. پدر، ما را ببخش.

در همین روز:

• شروع به كار تلويزيون در ايران (۱۳۳۷ شمسی)
• آغاز سال هجری قمری
• آزادسازی بيت‌المقدس توسط «صلاح‌الدين ايوبی» فرمانده مبارزان مسلمان (۱۱۸۷ میلادی)
• «ژاک کارتیه» دریانورد فرانسوی مونترال در کبک کانادا را کشف کرد. (۱۵۳۵ میلادی)
•  (۱۸۶۹ میلادی)
• روز ملی و استقلال كشور افريقایی «گينه» از استعمار فرانسه (۱۹۵۸ میلادی)