روزشمار: ۲۰ دی؛ درگذشت «ماركو پولو» سياح و جهانگرد مشهور ايتاليایی

مارکو پولو یک تاجر و جهانگرد ونیزی در قرن سیزدهم میلادی بود که سفرهایش را در کتابی به نام سفرهای مارکو پولو ثبت کرده است، امروزه این کتاب با نام‌های کتاب شگفتی‌های جهان یا توصیفی بر جهان شناخته می‌شود.

ماركو پولو در ۱۵ سپتامبر سال ۱۲۵۴ میلادی در ونيز در ايتاليا به دنيا آمد. پدر مارکو، «نیکلاس پولو» تاجر بود که بیشتر با خاورمیانه در تجارت بود و از این راه به اعتبار و ثروت زیادی رسیده بود. پیش از تولد مارکو، نیکلاس و برادرش مافئو به یک سفر تجاری رفته بودند. بر پایه کتاب سفرهای مارکوپولو، پدر و عموی مارکو از بیشتر منطقه‌های آسیا گذر کردند و با قوبلای‌خان هم دیدار داشتند. در این میان مادر مارکو نیز از دنیا می‌رود و او به ناچار پیش عمو و عمه اش بزرگ می‌شود. مارکو به‌خوبی آموزش می‌بیند و راه و رسم تجارت، پول خارجی، ارزیابی شرایط و چگونگی نگهداری و در دست‌گیری کشتی‌های باری را به‌خوبی فرا می‌گیرد. در سال ۱۲۶۹ پدر و عموی مارکو به ونیز بازگشتند و مارکو را برای نخستین بار دیدند. پس از آن پدر و عمو به‌همراه مارکو برای سفر به آسیا به‌وسیله کشتی، دوباره آماده شدند و مارکو که از کودکی عاشق سفر و ماجراجویی بود، سفر تاريخی خود را در ۲۴ آوريل سال ۱۲۷۱ میلادی شروع کرد. ماركو پولو در آن زمان هفده ساله بود.

سفر مارکو در سرزمین‌هایی مانند فلسطین، ایران، ترکستان و سرانجام چین ادامه یافت و بازگشت وی نیز در سال ۱۲۹۲ میلادی (۶۹۲ قمری) از طریق سوماترا، جاوه، سیلان، سواحل هندوستان، ایران و بالاخره سواحل دریای سیاه، قسطنطنیه صورت گرفت و سرانجام به ونیز رسید. او در چين مورد عنايت و توجه قوبيلای خان مغول قرار گرفت و از جانب خان مغول برای برخی از امور، مأموريت يافت.

ماركوپولو در سال ۱۲۹۵ میلادی پس از ۲۴ سال سفر تاریخی در حالی که مقدار زیادی پول و گنجینه همراه خود داشتند، به زادگاهش ونيز بازگشت.

با اين حال طولی نكشيد كه ماركو پولو در جريان یک جنگ دريايى به اسارت درآمد و زندانی شد. در زمان اسارت مارکو پولو در زندان، داستان سفرهایش برای هم‌بندی‌اش «روستیکلو دا پیزا» تعریف کرد و او داستان‌های پولو را مکتوب کرد و مشخص نیست از خودش اطلاعاتی به آن افزوده است یا خیر. متن این کتاب با نام سفرهای مارکوپولو خیلی زود در سراسر اروپا پخش شد و همين اثر موجب شهرت جهانی مارکو شد. این کتاب در شناساندن آسیای مرکزی و چین به اروپاییان نقش کلیدی داشت.

ماركو پولو در اين كتاب مشاهداتش را از دربار امپراتور سرزمين‌‏های آسيايى به تفصيل شرح داده است. اين كتاب بعدها مورد استفاده بسياری از مورخان قرار گرفت و در دوره رنسانس منبع اصلی اطلاعات درباره مشرق زمين بود. ماركو پولو در اين كتاب اخباری از واقعيات مشرق زمين به ويژه چين را نگاشته بود و مسائلی از قبيل پول كاغذی، پل‌‏های بلند، نيروهای امنيتی، پست، نظافت و بهداشت و حكومت را مطرح كرد. حتی گفته می‌شود مارکو پاستا را از چین به ونیز آورده است.

او این زیرکی را به خرج داده بود تا از بخش‌هایی که گمان می‌کند شنونده اروپایی ممکن است جامعه چین را به ریشخند بگیرد سخنی به میان نیاورد. اما اين نكات برای اروپائيان نيمه‌وحشی و نادان قرن سيزدهم، باوركردنی نبود. از اين رو، ونيزيان، مردان خانواده پولو را مورد تمسخر قرار دادند و دروغ‌گو و گزافه‌‏گو خواندند.

پولو در سال ۱۲۹۹ از زندان آزاد شد و به سرزمین مادری‌اش ونیز بازگشت. در آنجا، پدر و عمویش یک خانه بزرگ در بخش مرکزی شهر به نام کنترادا سن جیوانی کریسوستومو برای خود فراهم کرده بودند. کار تجاری آن‌ها ادامه یافت و رونق گرفت و مارکو خیلی زود یک تاجر ثروتمند شد. مارکو کاروان‌های تجاری دیگری را عازم سفر کرد اما خودش دیگر ونیز را ترک نکرد. در سال ۱۳۰۰ با دوناتا بدوئر دختر ویتاله بدوئر که خود یک تاجر بود ازدواج کرد و دارای سه دختر به نام‌های فانتینا، بللا و مورتا شد.

ایران در سفرنامه مارکو پولو

در سفرنامه مارکو پولو، صفحات بسیار کمی به ایران اختصاص دارد، اما همین توصیف‌های کوتاهش از ایران، نکات بسیاری از حیات اجتماعی ایران را روشن می‌کند.

او در مورد تبریز، قلعه آتش‌پرستان، یزد، کرمان، هرمز و قنات‌های ایران در سفرنامه‌اش صحبت کرده است. او تبریز را با نام قدیم آن یعنی «توریز» خوانده است. او کرمان را مرکز سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه و سنگهای صنعتی مانند آهن می‌داند.

مارکو پولو هنگام گذشتن از دشت کویر برای اولین‌بار با قنات مواجه می‌شود و از آن به‌عنوان رودی یاد می‌کند که در مسیر آن غارهایی کنده شده و آب، گاه در بستری زمینی و گاه زیرزمینی جاری می‌شود.

پایان زندگی مارکو پولو

در سال ۱۳۲۳ پولو را به‌دلیل بیماری بستری کردند. ماركو پولو سرانجام در ۹ ژانویه سال ۱۳۲۴ میلادی و در سن ۷۰ سالگی درگذشت. وی در کلیسای «سن لورنزو» به خاک سپرده شد.

 سفرها و ماجراجویی‌های مارکوپولو، الهام‌بخش کسانی چون کریستف کلمب بود. فرودگاه ونیز مارکو پولو و کشتی مارکوپولو برای یادبود او، چنین نامگذاری شده‌اند. همچنین چندین فیلم و کتاب هم در رابطه با او ساخته و نوشته شده است.

در همین روز:

• سالروز قتل امیرکبیر به دستور ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۳۰ شمسی)
• درگذشت «رضا قلی خان هدايت» رئيس مدرسه دارالفنون (۱۲۸۸ قمری)