گردشگری روستایی چیست؟
گردشگری روستایی از جدیدترین شاخه‌های گردشگری است که در آن گردشگران امکان تجربه سفری سرشار از آرامش در روستاهای بکر و آشنایی با فرهنگ بومی نقاط مختلف جهان را خواهند داشت.
امروزه گردشگری به صنعتی پیشرو در جهان تبدیل شده است و کشورهای مختلف رقابتی تنگاتنگ برای جذب گردشگران از سراسر جهان را دنبال می‌کنند. گردشگری روستایی زیرمجموعه‌ای از صنعت گردشگری به شمار می‌رود که نسبت به سایر شاخه‌های آن قدمت کمتری دارد. این سبک از گردشگری امروزه مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و ماجراجویی قرار گرفته است.
گرچه با توسعه گردشگری روستایی احتمال آسیب به منابع طبیعی و محیط زیست بیشتر می‌شود، با افزایش دانش، فرهنگ و آگاهی در این زمینه، صنعت گردشگری جهان شکوفایی دوچندان خواهد داشت. کشور ایران نیز با تنوع بالایی از روستاها در اقلیم چهار فصل خود، از بهترین مقاصد گردشگری روستایی در جهان است و روستاهای گردشگری ایران در طول سال طبیعت‌گردان بسیاری از داخل و خارج کشور را میزبانی می‌کنند.
در این مقاله قصد داریم به گردشگری روستایی و بایدها و نبایدهای آن بپردازیم. اگر به طبیعت‌گردی و گردش در نواحی بکر و بومی علاقه دارید، با ما همراه باشید.
گردشگری روستایی چیست و چه چالش ها و مزایایی دارد:
- گردشگری روستایی چیست؟
- تاریخچه گردشگری روستایی در ایران
- انواع گردشگری روستایی
- مزایای گردشگری روستایی
- چالش‌های گردشگری روستایی
- فعالیت‌های گردشگری روستایی
- نکات مهم در گردشگری روستایی
گردشگری روستایی چیست؟
گردشگری روستایی شاخه‌ای جدید در صنعت گردشگری در جهان است که توجه گردشگران را به طبیعت‌گردی، بازدید از مناطق بومی جهان و آشنایی با فرهنگ مردم روستایی دعوت می‌کند. در این سبک سفر، گردشگران امکان بازدید از دیدنی‌های طبیعی روستاها و طبیعت اطراف آن‌ها و آشنایی با هنر، صنایع دستی بومی و فرهنگ غذایی روستاهای مختلف جهان را خواهند داشت.
روستای خفر سمیرم؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
در بسیاری از کشورهای جهان، سفر به دهکده‌ها، مزارع و همچنین انجام هر کاری در طول سفر مبتنی بر فعالیت‌های رایج در روستا را گردشگری روستایی می‌نامند. این فعالیت‌ها با توجه به ساختار روستای گردشگری و اقلیم آن متفاوت است؛ اما در همه آن‌ها، نشانه‌هایی از میراث فرهنگی روستای مورد نظر به چشم می‌خورد. گاهی از گردشگری روستایی با عنوان بومگردی نیز یاد می‌کنند.
در گردشگری روستایی رابطه مستقیمی بین گردشگران با فرهنگ‌های متنوع از سراسر جهان و مردم بومی نواحی روستایی برقرار می‌شود که تاثیر بالایی بر افزایش فرهنگ هر دو دسته دارد. امروزه بسیاری از علاقه‌مندان به گردشگری از جهانگردان تا گردشگران داخلی، سفر به روستاها و مناطق بکر طبیعی و اقامت در خانه‌های روستایی و اقامتگاه‌های بومگردی را جایگزین سفرهای لوکس و اقامت در هتل‌های پنج ستاره می‌کنند.
در واقع سلیقه گردشگران در نقاط مختلف جهان در حال حاضر تغییر کرده است و تجربه زیست در محیطی سنتی، برای دوری از زندگی مدرن و پرچالش امروزی ضروری به نظر می‌رسد. گردشگری روستایی در حال رشد مداوم است و اشکال مختلفی از گردشگری را شامل می‌شود که هرکدام به‌نوعی با منابع روستایی در ارتباط هستند.
اقامتگاه بومگردی ناخدا یوسف در بندر سیراف؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: ناخدا یوسف
اهمیت گردشگری روستایی زمانی مشخص می‌شود که روند صعودی مهاجرت روستاییان به شهرها را بررسی کنیم. با افزایش جمعیت شهرنشین و گستردگی بیشتر شهرها، نیاز به محیط‌های طبیعی نیز دوچندان خواهد شد. از طرفی گردشگری در نقاط روستایی، رونق اقتصادی در مناطق بکر و کم برخوردار را نیز به دنبال دارد.
در ایران نیز با تنوع بالای روستاها و اقوام ساکن در آن‌ها، گردشگران گزینه‌های متنوعی برای گردشگری روستایی پیش رو دارند و امکان اقامت در بهترین اقامتگاه های بومگردی ایران را نیز خواهند داشت. از مهم‌ترین ویژگی‌های گردشگری روستایی می‌توان به فردی بودن آن اشاره کرد؛ به این معنی که برگزاری آن به‌صورت تورهای گروهی و دسته‌جمعی، روستاگردی را از حالت سنتی آن خارج می‌کند.
از دیگر ویژگی‌های موردنظر گردشگران در این شاخه می‌توان، اجرای فعالیت‌های روستایی در حالت سنتی آن را نام برد. برای مثال می‌توان به پخت غذا در روستاها به روش سنتی یا اجرای مراسم و جشن‌های محلی اشاره کرد. در واقع هرچه روستای مقصد سفر شما بکرتر باشد و ساکنان آن به آداب و رسوم قدیمی خود پایبندتر باشند، تجربه‌ای غنی‌تر از گردشگری روستایی خواهید داشت.
تاریخچه گردشگری روستایی در ایران
مفهوم گردشگری روستایی نخستین بار در خارج از ایران شکل گرفته است. اگر بخواهیم این گردشگری را از منظر فعالیتی تفریحی بررسی کنیم، قدمت آن در اروپا به نیمه دوم قرن هجدهم میلادی بازمی‌گردد. در نخستین تجربه‌های روستاگردی در جهان، تنها قشر مرفه امکان بازدید از روستاها و مناطق طبیعی دور از دسترس را داشتند. به مرور زمان و با گسترش جاده‌ها در قرن نوزدهم و بیستم میلادی، دسترسی به روستاها ساده‌تر شد و افراد بیشتری در طول سال برای بازدید از روستاها به مناطق دور سفر کردند.
روستای خفر سمیرم؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
از سال ۱۹۴۵ میلادی به بعد، رشد چشمگیری در گردشگری روستایی در جهان به وجود آمد. از دهه ۱۹۸۰ میلادی (در حدود ۴۰ سال پیش) تاکنون (سال ۲۰۲۴ میلادی)، تغییرات زیرساختی قابل‌توجهی در روستاهای مختلف جهان برای توسعه هرچه بیشتر گردشگری روستایی اتفاق افتاده است.
امروزه گردشگری روستایی مفهومی داخلی در کشورها نیست و بسیاری از گردشگران خارجی نیز در سفر به کشورهای مختلف جهان، روستاهای خوش آب و هوا را برای اقامت و بازدید انتخاب می‌کنند. رشد شهرنشینی در جهان، علاقه‌مندان به گردشگری را به سوی مزارع، جنگل‌ها و محیط زیست می‌کشاند تا مدتی را دور از آلودگی‌های شهری و شلوغی‌های روزمره سپری کنند.
در ایران نیز به‌دلیل تعداد و تنوع بالای روستاها از شمال تا جنوب و غرب تا شرق کشور، گردشگری روستایی رو به پیشرفت بسیار است. این سبک از گردشگری در ایران قدمت بالایی ندارد و کمتر از ۱۰۰ سال از عمر آن می‌گذرد. گرچه تفرج در مناطق خوش آب و هوا و اتراق در ییلاق‌های روستایی ایران، از زمان سلطنت پادشاهان در این کشور متداول بود؛ این فعالیت‌ها تنها به آن‌ها تعلق داشت و به‌دلیل ضعف ساختار جاده‌ها و مشکلات حمل و نقل به روستاها، مردم عادی سهمی از روستاگردی و تفریح در طبیعت نداشتند.
پخت نان محلی توسط بانوی روستایی؛ منبع عکس: realvillagecooking.ir؛ عکاس: نامشخص
امروزه تنوع بالایی از اقامتگاه‌های بومگردی در روستاهای ایران به چشم می‌خورد. از عمر تغییرات ساختاری در آبادی‌های ایران، برای استقبال از گردشگران، بیش از ۴۰ سال نمی‌گذرد و همچنان راهی طولانی برای ارتقای فرهنگ گردشگری روستایی در کشور وجود دارد. مهم‌ترین دغدغه در این مسیر، ایجاد تمایل در گردشگران به اقامت در خانه‌های روستایی و بومگردی، به‌جای ساخت‌وساز در بافت روستاها و مناطق طبیعی بکر و معاشرت و همراهی با روستاییان است. با افزایش آگاهی و تلاش برای ارتقای فرهنگ گردشگری روستایی در ایران، آینده‌ای روشن پیش روی این بخش از صنعت گردشگری در کشور خواهد بود.
انواع گردشگری روستایی
گردشگری روستایی بر اساس انتخاب نوع فعالیت در یک روستا یا ظرفیت‌های روستاگردی آن به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. انواع گردشگری روستایی در کشورهای مختلف نیز با توجه به تعاریف مختلف از این شاخه گردشگری تغییر می‌کند. در برخی کشورهای جهان نوع مشخصی از گردشگری روستایی با هدف جنگل‌نوردی و فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی وجود دارد.
مراتع و جنگل های سبز گیلان؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: متین فلاحی
در برخی روستاها، گردشگری با هدف آشنایی با فرهنگ غذایی مردم بومی آن و شیوه کشت مواد طبیعی در منطقه مورد نظر انجام می‌شود. دسته‌ای از علاقه‌مندان به روستاگردی، مناطق کم‌جمعیت و بکر با ویژگی‌های دور از دسترس در شهرها را برای گردشگری روستایی انتخاب می‌کنند.
یکی از انواع گردشگری روستایی توجهی خاص به محیط زیست و اکوتوریسم مناطق مختلف دارد که گردشگران این سفرها را با هدف ارتقای سطح آگاهی عمومی از ارزش منابع طبیعی و به‌صورت تبلیغاتی انجام می‌دهند. از این نوع گردشگری با نام «گردشگری سبز» نیز یاد می‌کنند. همچنین اقامت در خانه‌های روستایی و اقامتگاه‌های بومگردی به‌منظور آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم روستاها، از محبوب‌ترین نمونه‌های این سبک سفر است.
تصاویر از سمت راست (اول، دوم و سوم): روستای خفر سمیرم، تصویر چهارم: روستای وشنوه قم؛ منبع عکس‌ها: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
به‌طور کلی دسته‌بندی مشخصی برای انواع گردشگری روستایی وجود ندارد؛ زیرا با توجه به زیرساخت‌های روستاها در مناطق مختلف ایران و سایر نقاط جهان، انواع بسیاری از این شاخه گردشگری را می‌توان تعریف کرد. با این وجود در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، چند دسته اصلی برای انواع گردشگری روستایی شمرده می‌شود که به شرح زیر است:
- گردشگری تاریخی و فرهنگی: برای بازدید از جاهای دیدنی روستاها و آشنایی با آداب و رسوم آن‌ها
- گردشگری طبیعت‌گردی و بومگردی: برای بازدید از انواع زیست‌بوم‌ها و محیط زیست اطراف روستاها
- گردشگری کشاورزی: برای شرکت در فعالیت‌های کشاورزی و تجربه کاشت مواد طبیعی
- گردشگری حیات وحش و جنگل‌نوردی: به‌منظور لذت از طبیعت و آشنایی با گونه‌های جانوری یک منطقه
- گردشگری مزرعه: برای دستیابی به تجربه اقامت در مزرعه و روزمرگی‌های ساکنان روستاها
- گردشگری سبز: با رویکرد توسعه پایدار در صنعت گردشگری روستایی و به‌منظور ارتقای دانش و فرهنگ گردشگران در روستاگردی
مزایای گردشگری روستایی
در حال حاضر صنعت گردشگری در جهان رو به پیشرفت است و گردشگران در نقاط مختلف دنیا به‌دنبال شیوه‌های جدید و تجربه‌های نوین در سفر هستند. گردشگری روستایی از جدیدترین و پرطرفدارترین راه‌های گردشگری است که هم برای مسافران و هم برای ساکنان روستاها مزایایی قابل‌توجه دارد.
روستای کنگ خراسان رضوی؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
برخی از مهم‌ترین مزایای گردشگری روستایی برای روستاییان و گردشگران به شرح زیر است:
- توسعه روستاها، ایجاد شغل و درآمد برای روستاییان
- حفظ و گسترش فرهنگ بومی روستاها
- کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها
- رسیدگی بیشتر به محیط‌های روستایی و بومی و ارتقای سطح کیفی امکانات روستاها
- قرارگیری آثار تاریخی و فرهنگی در مرکز توجه و رسیدگی بیشتر به آن‌ها
- بهبود کیفیت جاده‌های فرعی و سیستم حمل و نقل در روستاها
- کاهش نابرابری فرهنگی بین ساکنان شهرها و روستاها
- کسب تجربه‌های جدید سفر برای گردشگران
- لذت از محیط آرام و پاکیزه به دور از شلوغی‌ها و آلودگی‌های شهری
- گسترش فرهنگ ساده سفر کردن
- کاهش اضطراب‌های روزمره ناشی از سبک زندگی شهری
چالش‌های گردشگری روستایی
گردشگری روستایی به‌دلیل رویارویی دو گروه از افراد با فرهنگ متفاوتی که متاثر از محیط زندگی آن‌ها است، چالش‌هایی جدی نیز در بر دارد. مهم‌ترین نکته، احساس مسئولیت گردشگران نسبت به رسوم متداول در روستاها و احترام به فرهنگ جامعه روستایی و هم‌سویی با ساکنان آن است.
منبع عکس: ایرنا؛ عکاس: نامشخص
گردشگری روستایی فرصتی مناسب برای طبیعت‌گردی و بازدید از مناطق بکر فراهم می‌کند. احترام به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی روستاها، دیگر چالش قابل‌توجه برای گردشگران در سفر به روستاها است. میل به ساخت‌وساز در محیط‌های بکر جنگلی و روستایی از طرف گردشگران و در نتیجه آن افزایش جمعیت کاذب روستاها، تخریب جنگل‌ها و افزایش قیمت زمین در آبادی‌ها، زندگی روستاییان را با مشکلات فراوان روبه‌رو می‌کند.
در سوی مقابل، به‌دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب گردشگری در برخی روستاها، گردشگران با تجربه‌هایی ناخوشایند در روستاگردی مواجه می‌شوند. قیمت‌های بالا در ازای ارائه خدمات نامطلوب به‌دلیل محدودیت‌های موجود و بازار غیر رقابتی در روستاها، از مهم‌ترین دغدغه‌های گردشگران به شمار می‌رود.
سرمایه‌گذاری مناسب در روستاها برای جلب رضایت گردشگران و رونق گردشگری روستایی نیز، چالشی جدی برای روستاییان است. با افزایش آگاهی دو جانبه برای گردشگران و روستاییان در توسعه گردشگری روستایی، این سبک از گردشگری پیشرفت روزافزون خواهد داشت.
فعالیت‌های گردشگری روستایی
فعالیت‌های گردشگری روستایی هم‌راستا با ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی در روستاها تعریف می‌شود. اگر روستاهای جنگلی و کوهستانی را برای روستاگردی انتخاب کنید، فعالیت‌ها و تفریحات شما تفاوت زیادی با روستاهای جنوب ایران و مناطق کویری خواهد داشت.
جشنواره شقایق‌ها در روستای حسین آباد کالپوش؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
از معروف‌ترین فعالیت‌های گردشگری روستایی می‌توان به شرکت در بخش‌های مختلف کار کشاورزی و باغداری اشاره کرد. گردش در مراتع، جنگل‌نوردی و کوهنوردی از دیگر فعالیت‌های محبوب در نزدیکی روستاهای ییلاقی و کوهستانی هستند.
از جذاب‌ترین بخش‌های گردشگری روستایی می‌توان شکم‌گردی در روستاها را نام برد. در بیشتر آبادی‌ها، غذاهای محلی ایران در خانه‌های بومگردی و به‌صورت سفارشی برای گردشگران طبخ می‌شود. با شناخت خوراک‌های محبوب هر منطقه و غذاخوری‌های باکیفیت در روستاها، تجربه‌ای به‌یادماندنی از صرف غذاهای محلی به دست خواهید آورد.
هرکدام از روستاهای ایران اقلیمی مخصوص به خود دارند و متناسب با آن، ظرفیت‌های گردشگری متنوعی در اطراف روستاها به چشم می‌خورد. بازدید از محیط زیست اطراف روستاها و بررسی اکوسیستم مناطق مختلف، فعالیت مورد توجه برخی گردشگران است.
صنایع دستی کرمانشاه؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مهدی حسینی
پیاده‌روی در مسیرهای طبیعت گردی ایران، دوچرخه سواری در کوهستان یا جنگل، ورزش در هوای پاکیزه، بیابان‌گردی و بازدید از جاهای دیدنی ایران در گوشه و کنار روستاها، فعالیت‌هایی دلپذیر در گردشگری روستایی هستند. در بازدید از روستاهای مختلف می‌توانید از آثار و صنایع دستی ایران، مربوط به هر منطقه از کشور بازدید کنید و برای رونق بازار گردشگری آن‌ها، محصولات محلی را بخرید.
علاقه‌مندان به حیوانات می‌توانند در گردشگری روستایی زمانی را به گشت‌وگذار میان حیوانات اهلی یا سوارکاری در مراتع اختصاص دهند. با اقامت در خانه‌های محلی و اقامتگاه‌های بومگردی ایران، فرصتی مناسب برای آشنایی با سبک زندگی و فرهنگ بومی در روستاهای مختلف برای گردشگران فراهم می‌شود.
در روستاهای گردشگری ایران، موزه‌ها و خانه‌هایی تاریخی قرار دارند که به همت بومیان راه‌اندازی یا نوسازی شده‌اند. این مکان‌ها اطلاعاتی درخور از فرهنگ نواحی بومی ایران به گردشگران ارائه می‌دهد. بازدید از این موزه‌ها و خانه‌های تاریخی، از بهترین فعالیت‌های گردشگری روستایی برای علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ است.
تصاویر از سمت راست (اول، دوم و سوم): روستای حسین‌آباد کالپوش، عکس چهارم: گلخانه‌ای در محلات؛ منبع عکس‌ها: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
در روستاهای نزدیک به عرصه‌های آبی فرصت لذت از فعالیت‌ها و تفریحات آبی مانند قایق‌سواری با قایق‌های محلی و ماهیگیری را خواهید داشت. در بسیاری از آبادی‌ها در طول سال، جشن‌ها و مراسمی با آداب و رسوم اقوام ایرانی برگزار می‌شوند که شرکت در این رویدادها تجربه‌هایی منحصربه‌فرد برای گردشگران به‌دنبال خواهد داشت.
برخی از جشن‌های ایرانی در روستاهای کشور در تاریخ خاصی برگزار می‌شوند که در صورت تمایل به شرکت در آن مراسم، باید زمان مناسب برای گردشگری روستایی در منطقه مورد نظر را انتخاب کنید. به‌عنوان مثال مراسم پیر شالیار در هفته دوم بهمن ماه در روستای اورامان تخت برپا می‌شود و یکی از زیباترین جشن‌های سنتی ایرانیان است.
نکات مهم در گردشگری روستایی
اگر از علاقه‌مندان به روستاگردی هستید، توجه به نکات زیر لذت شما از سفر را بیشتر می‌کند و ارتباط مناسبی با بومیان هر منطقه برقرار خواهید کرد.
روستای ابیانه؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مصطفی معراجی
- پیش از سفر به یک روستا از بایدها و نبایدهای فرهنگی اهالی آن مطلع شوید.
- به خاطر داشته باشید که آداب و رسوم روستاییان در مناطق مختلف ایران و سایر نقاط جهان با یکدیگر تفاوت‌‌های بسیاری دارد.
- به محیط زیست احترام بگذارید و آسیبی به منابع طبیعی روستاها وارد نکنید.
- بدون هماهنگی با شورای روستا، در مراسم محلی و جشن‌های روستاییان شرکت نکنید.
- بدون اجازه به زمین‌های زراعی و باغ‌ها وارد نشوید.
- برای عکس‌برداری از روستاییان، حتما از آن‌ها اجازه بگیرید.
- در صورت امکان از صنایع دستی موجود در روستاها خرید کنید تا بازار روستاها رونق بگیرند.
- روستاییان سحرخیز هستند و با غروب خورشید در خانه‌ها به استراحت می‌پردازند. ساعت روزانه خود را با آن‌ها تنظیم کنید تا آرامش زندگی روستاییان از بین نرود.
طبیعت روستای طالقان؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: علیرضا جواهری
در این مقاله به گردشگری روستایی، انواع مختلف آن و مزایا و چالش‌های این سبک از گردشگری پرداختیم. شما نیز می‌توانید در ادامه تجربه‌ها و نظرات خود در زمینه گردشگری روستایی را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.
عکس کاور از وب‌سايت ویکی مدیا؛ عکاس: مجتبی مطبوعی
دیدگاه