در چنین روزی در سال ۹۳۶ قمری، هرات توسط «شاه طهماسب اول» بازپس گرفته شد اما در دوره قاجار، پس از مرگ نادر، افغان‌ها بر هرات مسلط شدند.
جدایی هرات از ایران یا مسئله هرات از مهم‌ترین فرازهای تاریخ دو سده اخیر کشورهای ایران و افغانستان است. پافشاری ایران بر تملک هرات دو بار مورد اعتراض و هجوم دولت بریتانیا قرار گرفته است که در نهایت موجب جدایی هرات از ایران شد. هرات از دوره باستان تحت سیطره مادها و همواره جزیی از خاک ایران بوده و در سال ۱۵۰۶ به تصرف ازبکان درآمد که توسط صفوی بازپس گرفته شد.
در قرن ۱۶ میلادی، هرات تحت کنترل صفویان ایران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهم‌ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می‌شد. شاه عباس در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی می‌کرد.
هرات همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبک‌ها افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر کوتاه‌مدت بود و آن‌ها از ضعف حاکمان محلی صفوی در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کوتاهی این شهر را در اشغال داشتند.
در سال ۹۳۰ قمری شاه اسماعيل صفوی درگذشت و فرزند او، شاه طهماسب در يازده سالگی بر تخت سلطنت نشست و كشور دچار آشفتگی شد. نيروهای ازبكان هرات را متصرف شده و بلخ را محاصره كردند و گمان داشتند كه شاه صفوی، قادر به بازپسگيری آن نیست ولی شاه طهماسب در شانزده سالگی به‌همراه تعدادی از ياران شجاع خود، ازبكان را شكست داد و به عقب راند و هرات را تصرف كرد.
گفتنی است پس از سقوط صفویان، هرات مدتی در اشغال طایفه ابدالی بود و به دست نادرشاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر، افغان‌ها بر هرات مسلط شدند.
برخی از اقدامات شاه طهماسب
- شاه طهماسب دستور داد درختان تاک را از ریشه درآورند تا اینکه کسی در ایران شراب درست نکند. این کار مردم ایران را در زمستان برای تهیه غذا در مضیقه قرار داد.
- خیابان سپه و دروازه عالی‌قاپو در قزوین
- شاه طهماسب دستور داد نخستین خیابان ایران با نام «خیابان» در قزوین ساخته شود که این نام الگویی بود برگرفته از منطقه‌ای چهار باغ مانند که شاه در ازبکستان امروزی دیده بود. این خیابان در زمان حکومت پهلوی به نام «سپه» و هماکنون نیز با نام «سپه» و «شهدا» در قزوین معروف است. همچنین در کنار رصدخانه سابق مراغه، رصد خانه جدیدی ساختند. به دستور شاه، «میرمحمد منجم» مأمور شد تا حرکات سیارات و ستارگان را بررسی کند. میرمحمد توانست باران بهار سال ۹۳۴ هجری قمری را پیش‌بینی کند. به این ترتیب گندم زیادی به دست آمد. شاه دستور داد تا انبارهای گندم ساخته شوند و گندم مازاد نیاز از زارعان خریده و ذخیره شود. سال بعد باران به موقع نبارید و این اقدام شاه مؤثر واقع شد.
- شاه دستور داد تا تقویم رایگان در دسترس همه مردم گذاشته شود زیرا در آن زمان هر کس برای دانستن ساعت سعد و نحس مجبور بود بهای زیادی به کسانی که تقویم داشتند بپردازد.
- شاه طهماسب به دور شهر تهران حصاری با یک صد و چهارده برج کشید.
- پس از پایتخت شدن قزوین، شاه طهماسب جاده‌های قزوین-مشهد و قزوین-تبریز را وسیع و ارابه‌رو کرد.
- شاه در آذربایجان قشون دائمی ایجاد کرد. بدین منظور چهل هزار سرباز را به رهبری «نظام‌الدین روملو» به شهرهای تبریز و مرند و دیگر شهرهای آذربایجان غربی فرستاد. هزینه این قشون دائمی حدود ۸ کرور طهماسبی بود.
- او موسیقی را ممنوع کرد و موسیقی‌دانان را از دربار اخراج کرد.
در همین روز:
- آغاز به کار کنگره بزرگ بین‌المللی معماری در تهران (۱۳۵۳ شمسی)
- درگذشت استاد «علی كريمی»؛ نقاش و مينياتوريست ايرانی (۱۳۷۶ شمسی)
- امضای پيمان دوستی بين ايران و ايتاليا (۱۳۲۹۹ شمسی)
- قتل «آقامحمدخان قاجار»؛ مؤسس و اولين پادشاه سلسله قاجاريه (۱۲۱۱ قمری)
- جنگ ايران و روم برسر آبخازيا و اخراج روميان از قفقاز (۵۴۲ میلادی)
- كشف سياره «نپتون» توسط دو دانشمند فرانسوی (۱۸۴۶ میلادی)
- «جان كرتيس» آمريكایی سقّز جويدنی (Gum) را به ثبت رساند. (۱۸۴۸ میلادی)
- روز ملی و اعلام استقلال و تشكيل حكومت پادشاهی «عربستان سعودی» (۱۹۳۲ میلادی)
- مرگ «ادوارد راس» زبانشناس و خاورشناس برجسته انگليسی (۱۹۴۰ میلادی)
- درگذشت «اوريان لووريه» منجم فرانسوی و كاشف سياره نپتون (۱۸۷۷ میلادی)
دیدگاه