روزشمار: ۲۹ بهمن؛ درگذشت محمد جریر طبری، پدر تاریخ جهان

«ابوجعفر محمد جرير طبری» مورخ، مفسر قرآن، فیلسوف ایرانی و مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر تاریخ است.

محمد بن جریر طبری در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری شمسی در آمل چشم به جهان گشود وی در عین مورخ بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به‌ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در برمی‌گیرد.

تاریخ طبری گنجینه عظیمی از اطلاعات به دست می‌دهد و یکی از قدیمی‌ترین تواریخ عمومی در جهان است. البته دیدگاه کلامی وی در تدوین تاریخش تاثیر گذاشته و تاریخ وی را به عدم بی‌طرفی در نقل تاریخ متهم کرده است. طبری در شعر و ادب نیز در عصر خود شهره بوده‌است. هدف طبری از نگارش تاریخ، عرض تاریخ جهان از آغاز آفرینش تا زمان خود او بوده است.

محمد جرير علاوه بر تاريخ بسيار مفصل خود، چند تاليف و تفسير ديگر هم دارد. در آن زمان، همانند اروپا كه تا قرون جديد، كتاب‌های فلسفی، تاريخ و علوم به زبان لاتين تاليف می‌شد تا در همه سرزمين‌های مسيحی مخاطب داشته باشد. بیشتر نويسندگان ايرانی هم اين قبيل كتاب‌ها را به عربی می‌نوشتند تا در سراسر جهان اسلامی انتشار يابد و خوانده شود. بنابراين محمد جرير هم تاليف خود «اخبار الرسل والملوک» و «الامم والملوک» را به عربی نوشت كه به دستور منصور سامانی، وزير وی «ابوعلی محمد بلعمی» آن را به پارسی برگردانيد كه نثری روان، ساده و دلنشين است. طبری آغاز قيام ايرانيان برای تامين استقلال وطن را شاهد بود.

محمد جرير در مقدمه تاليف خود نوشته است كه هدف او از اين كار پرزحمت، خبر رساندن و آگاهی دادن از حوادث ايام ملوک، پيغمبران، و خليفگان از آغاز خلقت است و كارهايشان را بگويم تا كوتهی آنان روشن شود. وی در اين مقدمه نوشته است كه آنچه را كه آورده از قول راويان و ناقلان است و از او نيست و درستی آن‌ها را جز آنچه كه در زمان خودش و يا نزدیک به عصر خودش بوده تضمين نمی‌كند.

مولفان تاریخ «تاریخ‌نویسی»، فایده تاریخ و تاریخ‌نگاری در کتب خود مقدمه‌ای را که طبری بر تالیف بزرگ خویش «اخبار الرسل والملوک» برنگاشته تفسیر کرده‌اند که هدف اصلی از دانستن تجربه گذشتگان (خواندن تاریخ) است تا به همان‌گونه که طبری گفته است از کوتهی (اشتباه و غفلت) دیگران درس بگیرند و تکرار نکنند که گریزی از دادگاه «تاریخ» و مجازات ابدی آن نیست.

طبری طی سفرهای بسیار خود بیشتر سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. همچنین، طی آن سفرها سیره‌نویسان گوناگونی را در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آن‌ها به دست آورد. او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت و پس از زمان کوتاهی برای دیدار از وطنش راهی طبرستان شهر علم و فلسفه شهر آمل شد و در سال ۲۹۰ قمری به آمل آمد.

طبری پس از مدتی به بغداد بازگشت و در محله رحیه یعقوب اقامت کرد و مطالعات خود را ادامه داد. طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می‌کرد، شاگردانی نیز تربیت کرد و زمانی که در محله قنطره البردان بغداد زندگی می‌کرد، نگارش تاریخ خود را با نام «تاریخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم» که با نام تاریخ طبری شناخته می‌شود، آغاز کرد.

او که روزانه چهل برگه از تاریخ خود را گردآوری می‌کرد، نزدیک چهل سال به نوشتن تاریخ طبری پرداخت. به این ترتیب که از ۴۸ سالگی شروع به گردآوری نسخه‌های پراکنده سفرنامه‌ها کرد و از ۶۵ سالگی به‌طور مستمر در بغداد یادداشت‌های پراکنده خود را به‌مدت ۲۳ سال تنظیم کرد تا آن که پیش از مرگش آن را به پایان رساند. طبری در کنار تنظیم تاریخ خود، به خواهش المکتفی، خلیفه عباسی، کتابی در زمینه وقف نوشت که در بر گیرنده نظر همه دانشمندان و فقیهان مسلمان تا آن زمان بود. همچنین، کتابی به نام الفضایل نوشت که دربردارنده زندگی خلفای راشدین بود. او طی آن سال‌ها کتاب جامعالبیان عن تاویل را نیز در تفسیر قرآن نوشت.

راوی گوید که او اگر کتابی را فقط یک بار می‌خواند تمامی کتاب را حفظ می‌شد. مسعودی در کتاب مروج‌الذهب درباره طبری می‌نویسد که اما تاریخ ابو جعفر محمد بن جریر از همه تاریخ‌ها برتر و بر همه کتاب‌های نوشته شده در تاریخ فزونی دارد.

«ملک الشعرا بهار» نیز درباره او می‌گوید که اگرچه مورخ‌هایی مانند مسعودی، ابوریحان بیرونی، یعقوبی و ابن‌مسکویه در زمینه تاریخ زحماتی کشیده‌اند، لیکن هیچ‌یک به قدر محمد بن جریر طبری رنج نبرده و به قدر او اطلاع وافر درباره ساسانیان نداشته است.

طبری در ۱۷ فوریه سال ۹۲۳ میلادی در شهر بغداد دیده از جهان فروبست.

در همین روز:

• تأسيس كتابخانه «هاروارد»؛ بزرگ‌ترين كتابخانه دانشگاهی جهان (۱۶۳۸ میلادی)
• زادروز «صادق هدایت» داستان‌نویس معروف ايران (۱۹۰۲ میلادی)
• روز ملی و سال‏روز تأسيس كشور «ليتوانی» (۱۹۱۸ میلادی)
• مرگ «جيمز رابينسون» مورخ و فيلسوف آمريكایی (۱۹۳۶ میلادی)
• امضای پیمان کیوتو در روسیه (۲۰۰۵ میلادی)