روز درختکاری چه روزی است؟ | تاریخچه و آیین روز درختکاری

درخت به‌عنوان مظهر زیبایی و حیات، نقش اساسی در زندگی سایر موجودات زمین دارد و بخش مهمی از نیازهای انسان را نیز برآورده می‌سازد. درختان را به‌عنوان ریه‌های زمین معرفی می‌کنند و در فرهنگ عامه نیز آن‌ها را نماد زندگی، رشد، بخشندگی، ایستادگی و پایداری می‌دانند. در بسیاری از نقاط دنیا، درختان مقدسی وجود دارند که با توجه به اعتقادات مردم، ارزش مضاعف یافته‌اند و به عنصری قابل‌احترام و در نگاه عموم، معجزه‌گر بدل شده‌اند.

از سوی دیگر، وجود درختان برای پاکسازی هوا، بقای زمین، تامین بخشی از خوراک، جلوگیری از سیل، ایجاد فضای سبز، القای حس آرامش و نشاط و مواردی از این دست، بسیار حائز اهمیت است. ازاین‌رو، درخت در نظر انسان‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد و حدود ۱۵۰ سال است که روزی تحت عنوان «روز درختکاری» در تقویم رسمی اغلب کشورهای جهان به چشم می‌خورد. مردم در این روز با کاشت نهال در منازل، پارک‌ها، باغ‌ها و جنگل‌ها، روح و جان تازه‌ای به زمین هدیه می‌کنند. در این مقاله با تاریخچه روز درختکاری و تاریخ برگزاری آن در برخی از کشورهای جهان آشنا خواهید شد.

آنچه از روز درختکاری در این مقاله خواهید خواند:

• روز درختکاری چه روزی است؟
• تاریخچه روز درختکاری
• شعار روز درختکاری
• آیین روز درختکاری
• روز درختکاری در سایر کشورها

روز درختکاری چه روزی است؟

_{منبع عکس: livelihood؛ نام عکاس: نامشخص}

روز درختکاری از جمله روزهای مهم سال در تقویم تمام کشورهای جهان است که فرصتی برای آشتی انسان با زمین و حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی ایجاد می‌کند. در اغلب کشورهای دنیا، این روز را در اواخر زمستان یا اوایل بهار جشن می‌گیرند؛ اما برخی از مناطق با توجه به شرایط اقلیمی خود، اجرای آیین درختکاری را به فصل پاییز موکول کرده‌اند. 

در ایران نیز روز درختکاری مصادف با روز ۱۵ اسفند (پنجم ماه مارس) است و مردم با کاشت نهال در اماکن عمومی یا خصوصی، نفسی تازه به طبیعت می‌دهند و در آستانه بهار و سال نو، لباسی نو بر تن زمین می‌کنند. این روز، اولین روز از هفته منابع طبیعی، از ۱۵ تا ۲۲ اسفند است و هدف از آن، ترویج فرهنگ حفظ و احیای منابع طبیعی و اشاعه سنت حسنه درختکاری عنوان می‌شود.

شهرداری‌های نواحی مختلف و سازمان‌های مردم نهاد دوستدار محیط زیست، در این روز با توزیع انواع نهال درخت و آموزش شیوه کاشت آن به شهروندان، مردم را به این سنت دیرینه فرا می‌خوانند. پایگاه‌هایی در اقصانقاط کشور برای فروش یا اهدای نهال در نظر گرفته شده که مردم با مراجعه به این اماکن، می‌توانند نهال مورد نظر خود را دریافت کنند.   

تاریخچه روز درختکاری

_{منبع عکس: arborday؛ نام عکاس: نامشخص}

فستیوال‌های کاشت درخت از قدمت زیادی برخوردار هستند و بنا بر مستندات موجود، اولین فستیوال درختکاری در سال ۱۵۹۴ میلادی در اسپانیا برگزار شد و مکانی که آن روزها برای این کار در نظر گرفتند، هنوز پر از درختان لیمو است.

در چگونگی شکل‌گیری یک روز رسمی در سراسر دنیا به‌عنوان روز درختکاری، باید از جولیوس استرلینگ مورتون (J.Sterling Morton) سردبیر روزنامه‌ای در ایالت نبراسکای آمریکا نام برد که علاقه‌ ویژه‌ای به درختان داشت. او تصمیم گرفت که این عشق و علاقه و در واقع، پیام خود درباره ارزش درختان را در میان مردم گسترش دهد. پیشنهاد برگزاری جشن روز درختکاری (Arbor Day) نیز توسط این فرد داده شد و این مراسم برای اولین بار در ۱۰ آوریل (۲۱ فروردین) سال ۱۸۷۲ میلادی در نبراسکا انجام گرفت و جوایزی نیز برای بیشترین درختان کاشته شده، به افراد حاضر در این جشن اهدا شد.

گفته می‌شود که در آن روز، بیش از یک میلیون درخت کاشته شد و پس از مدتی، این مناسبت را در آمریکا به آخرین جمعه ماه آوریل منتقل کردند. پس از این اقدام، سایر کشورها نیز تصمیم گرفتند که بر اساس آب و هوای منطقه خود، یک روز در سال را به کاشت درخت اختصاص دهند. اکنون بعد از گذشت یک‌و‌نیم قرن، این جشن به‌عنوان یک سنت جهانی در سراسر کره زمین شناخته می‌شود و مردم با کاشت نهال، آن را جشن می‌گیرند.

در ایران باستان از دیرباز علاقه به طبیعت و پاسداشت منابع طبیعی اعم از آب و خاک و درخت، مرسوم بود و ایرانیان در جشن‌های ویژه خود به کاشت درخت یا گیاهان مختلف می‌پرداختند. یکی از ۶ مرحله آفرینش در اوستا را آفرینش گیاه می‌دانند و در اغلب هنرهای ایرانی چون نگارگری و مینیاتور نیز درخت و گیاه، اهمیت خاصی دارند.

در نگاره‌های تخت جمشید و سایر آثار باستانی کشور، نماد سرو یا درخت به وضوح دیده می‌شود. علاوه بر آن، در طرح‌های پارچه‌‌بافی‌ ایرانی، همواره نمادی از گیاه یا درخت به چشم می‌خورد؛ سرو خمیده که بعدها با عنوان ترمه شناخته شد، از آن جمله است. «استرابون» مورخ یونانی هم‌‌عصر اشکانیان در جایی می‌نویسد:

ايرانيان هميشه سوار بر اسب با تير و كمان يا زوبين يا فلاخن شكار مي‏كنند. بعد از ظهرها را عموما به درخت‌كاری‏، گياه دارويی چيدن و سلاح و افزار شكار ساختن می‌گذرانند.

بر اساس فرهنگ ایران باستان که هنوز بین زرتشتیان رواج دارد، هر فرد موظف بود در زمان تولد فرزند خود، نهالی (اغلب سرو) در زمین بکارد و نام کودک را بر آن بگذارد تا هر دو با هم رشد کنند. تاکید بر درخت سرو از این جهت بود که از گذشته تا به امروز، این درخت به‌عنوان درختی همیشه سبز، جایگاه ویژه‌ای در میان مردمان ایران‌زمین دارد. سرو ۴۵۰۰ ساله ابرقو (ابرکوه) یزد که نزد برخی به سرو زرتشت نیز مشهور است، در کنار صدها سرو کهن دیگر در ایران، می‌تواند شاهدی بر این مدعا باشد.

علاقه و احترام ایرانیان به درخت و درختکاری را در آموزه‌های کوروش کبیر نیز می‌توان جست‌و‌جو کرد. چنانچه کوروش به هر مکانی وارد می‌شد، دستور به ساخت باغ و بوستان با درختان تنومند می‌داد که از آن با نام «پردیس» یاد می‌کنند. پاسارگاد را کهن‌ترین باغ ایرانی می‌دانند که الگوی چهارباغ را در معماری ایرانی ماندگار کرد و فردوسی در شاهنامه خود از باغ‌ها و مرغزارهای اطراف آتشکده فیروزآباد سخن می‌گوید.

مورخان یونانی بر این عقیده‌اند که از حدود سه هزار سال پیش، در اطراف خانه‌های اکثر ایرانیان باغ‌هایی بود که سرمشق سایر ملل جهان شد. واژه فارسی «پردیس» به‌معنای بهشت که اکنون در زبان‌های مختلف به‌صورت‌های متفاوت، اما با تلفظ تقریبا یکسان ادا می‌‌شود نیز از واژه پردیس نشئت گرفته است. این واژه را در زبان عربی «فردوس» و در سایر زبان‌ها «پارادایز» می‌گویند.  

_{منبع عکس: reliabletreecare؛ نام عکاس: نامشخص}

درخت در ادبیات فارسی نیز عنصر ویژه‌ای است و مفاهیم گسترده‌ای را در بر می‌گیرد. درخت در مفهوم ادبی، نشانه‌ای از مرگ و حیات دوباره، مظهری از زندگی، نمادی از استقامت و پایداری و مواردی از این دست است. حافظ شیرازی در مصرع «درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد» ماهیت درخت را به صلح و دوستی و آشتی پیوند می‌زند و سهراب سپهری، نور و عرفان را در وجود درخت می‌بیند و خالق خویش را «پای آن کاج بلند» جست‌و‌جو می‌کند.

در شعر مولانا، درختان جلوه‌ای دیگر از عرفان دارند؛ چنانکه می‌گوید:

باغ سلام می‌کند سرو قیام می‌کند

یا

درختان بین، درختان بین، همه صایم همه قایم

در اسطوره‌شناسی و فرهنگ عامه نیز درخت عنصر پایدار و ویژه‌‌ای به حساب می‌آید و سایه‌سار امن آن، موهبتی برای آسایش و آرامش معرفی می‌شود؛ تا جایی که این موهبت، به صفت ارزنده‌ای برای بزرگان و افراد خاص بدل شده و شکل اخلاقی به خود گرفته است. برای مثال، جمله دعایی «سایه شما مستدام» از مفهومی خردمندانه و نگاهی معنوی به ماهیت وجودی درخت و سایه‌ امن و پایدار و مقاوم آن نشئت گرفته و در بطن فرهنگ و ادبیات جامعه نشسته است.

ازاین‌رو، می‌توان گفت که علاقه ایرانیان به وجود درخت، فرهنگ درخت‌کاری و ساخت باغ و باغچه، قدمتی به درازای تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم دارد. فرهنگی که نسل به نسل ادامه پیدا کرده و امروزه، هرسال در نیمه اسفندماه با هدیه نهالی به طبیعت، گرامی داشته می‌شود تا نسل‌های بعد نیز از این نعمت و موهبت، بی‌نصیب نمانند.

قدمت برگزاری آیینی ویژه درخت‌کاری در کشور، به سال ۱۳۱۴ خورشیدی بر می‌گردد. این جشن در روز ۲۴ اسفند ماه برگزار می‌شد؛ اما در سال ۱۳۳۷ خورشیدی تاریخ آن را به روز اول آذرماه تغییر دادند. در نهایت و در سال ۱۳۴۶ خورشیدی، تصمیم گرفتند که ۱۵ اسفند هر سال را به روز درخت‌کاری اختصاص دهند و تا امروز ادامه پیدا کرده است.

شعار روز درختکاری

_{منبع عکس: librarypoint؛ نام عکاس: نامشخص}

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، هرساله در هفته منابع طبیعی که از ۱۵ تا ۲۲ اسفندماه برگزار می‌شود، شعاری را برای این هفته در نظر می‌گیرد و روزشماری را نیز به تعداد روزهای هفته اعلام می‌کند.

آیین روز درختکاری

_{منبع عکس:sankofanola؛ نام عکاس: نامشخص}

جشن درختکاری در گذشته به‌شکل پراکنده توسط کشاورزان برگزار می‌شد و در حال حاضر، به‌صورت رسمی و ملی و گاهی به‌شکل نمادین، در نیمه اسفندماه انجام می‌گیرد. اهمیت این مراسم را از دو منظر مورد بررسی قرار می‌دهند؛ در نگاه اول، فواید درخت در پاکسازی آب و هوا و کمک به بقای سایر موجودات به چشم می‌آید و در دیدگاه دوم، وابستگی انسان به درخت به‌عنوان تجلی عناصر ایستایی طبیعت مطرح است.

بزرگداشت روز درختکاری در ایران به‌صورت رسمی و ملی از سال ۱۳۱۴ خورشیدی آغاز شد و اکنون، متولیان امر تصمیم گرفتند که به‌جای یک روز، هفته‌ای را در سال به اهمیت درخت و سایر عناصر طبیعت در زندگی انسان اختصاص دهند.

در آیین درختکاری که امروزه در کشور برگزار می‌شود، شهرداری یا سازمان‌های مردم نهاد و دوستدار محیط زیست، با تهیه نهال و پخش غالبا رایگان آن میان مردم، به ترویج فرهنگ درختکاری و گسترش فضای سبز در جامعه تاکید می‌کنند. اجرای نمادین این آیین نیز اگرچه امری پسندیده است و به اشاعه فرهنگ درختکاری و حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند؛ اما گاه از مسیر هدفمند خود خارج می‌شود.

جلب توجه و مشارکت عموم مردم در حفاظت و توسعه منابع طبیعی، هدف اصلی روز درختکاری عنوان می‌شود. هرچند که گاه به‌دلیل عدم آموزش‌های مناسب در اصول کاشت و نگهداری نهال‌ها و عدم توجه به مکان کاشت یا شرایط آب و هوایی مطلوب آن‌ها، فرصت رشد گیاه، ایجاد جنگل یا فضای سبز، به‌سادگی از دست می‌رود.   

روز درختکاری در سایر کشورها

_{منبع عکس: freepik؛ نام عکاس: نامشخص}

برگزاری روزی به‌عنوان درختکاری در سراسر جهان، از حدود ۱۵۰ سال پیش آغاز شد و اکنون، هر کشوری با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی خود در یک روز خاص آن را برگزار می‌کند.

استرالیا

مردم استرالیا علاقه فراوانی به کاشت درخت دارند و روز درختکاری در این کشور در ماه ژوئن برگزار می‌شود. علاوه بر آن، یک روز ملی جداگانه‌ای را نیز در هفته آخر ماه ژوئیه (۲۸ ژوئیه) به این موضوع اختصاص داده‌اند. معمولا در آخرین روز از آخرین هفته ماه ژوئیه، گروه‌هایی از دانش‌آموزان تمامی مدارس کشور برای کاشت نهال به پارک‌ها و جنگل‌ها می‌روند.

برزیل

مردم برزیل در گذشته، هفتم ژوئن را به‌عنوان روز درختکاری جشن می‌گرفتند؛ اما این تاریخ به‌تدریج تغییر کرد و حال، روز ۲۱ سپتامبر روز درختکاری در برزیل است. برزیلی‌ها این روز را به کاشت درختانی اختصاص می‌دهند که در خطر نابودی یا انقراض قرار دارند.

کانادا

آخرین چهارشنبه ماه سپتامبر را در کانادا «روز درخت افرا» نام‌گذاری کرده‌اند و در این روز، به همه دانش‌آموزان یک نهال می‌دهند که برای کاشت با خود به خانه ببرند. از سوی دیگر، در فاصله آخرین جمعه ماه آوریل تا اولین یکشنبه ماه مه، تحت عنوان «هفته جنگل ملی» در این کشور شناخته می‌شود.

چین

روز درختکاری در کشور چین از سال ۱۹۲۰ میلادی، روز ۱۲ ماه مارس تعیین شده و آن را تعطیل عمومی اعلام کرده‌اند. علاوه بر آن، قانونی در سال ۱۹۷۹ در چین به تصویب رسید که طبق آن، همه شهروندان ۱۱ تا ۶۰ ساله چینی موظف‌اند که در طول سال، سه تا پنج نهال بکارند.

هندوستان

برخی بر این عقیده‌اند که هند بزرگترین جشن درختکاری را برگزار می‌کند. آن‌ها یک هفته را در ماه ژوئیه به درختکاری اختصاص می‌دهد. مردم هندوستان از سال ۱۹۵۰ میلادی روز درختکاری را در این کشور جشن می‌گیرند و با توجه به جمعیت بالای این کشور، سالانه میلیون‌ها درخت در هند کاشته می‌شود.

کره جنوبی

روز پنجم آوریل در تقویم کره جنوبی، تعطیل رسمی و روز درختکاری است. مردم کره جنوبی نیز معمولا با شور و هیجان خاصی در مراسم کاشت درخت شرکت می‌کنند.

ژاپن

مردمان ژاپن روز درختکاری را در اواخر ماه آوریل جشن می‌گیرند.

هلند

روز درختکاری در کشور هلند در اولین روز بهار (۲۱ مارس) یا اولین روز پاییز (۲۱ سپتامبر) جشن گرفته می‌شود.

انگلستان

هفته اول نوامبر در انگلستان به هفته درختکاری اختصاص دارد. علاوه بر آن، انگلیسی‌ها هفته اول دسامبر را نیز به‌عنوان هفته درختکاری گرامی می‌دارند.

آمریکا

روز درختکاری در ایالت متحده، آخرین روز ماه آوریل در نظر گرفته شده و آن‌ها معتقد هستند که این روز، بهترین زمان برای کاشت درختان است.

نیوزلند

روز جهانی محیط زیست مصادف با پنجم ماه ژوئن، در نیوزیلند روز درختکاری است.

آفریقای جنوبی

مردم آفریقای جنوبی همه ساله از تاریخ اول تا هفتم ماه سپتامبر را به گرامیداشت درخت و کاشت نهال اختصاص داده‌اند.

از شما دعوت می‌کنیم تا نظرها و اطلاعات خود را درباره روز درختکاری و آیین‌های مخصوص آن، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس: fararu؛ نام عکاس: نامشخص}