خانه های قدیمی ایرانی | لیست خانه های تاریخی + آدرس و کاربری
خانه‌های قدیمی بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی ایران هستند که علاوه بر شکوه معماری سنتی، دیگر هنرهای اصیل این سرزمین را به نمایش می‌گذارند.
معماری سنتی ایرانی با اقلیم متفاوت هر منطقه از کشور پیوندی تنگاتنگ دارد. مساحت زیاد خانه‌ها در گذشته، استفاده از مصالح سازگار با محیط، تقسیم خانه به دو قسمت بیرونی و اندرونی به جهت حفظ کامل حریم شخصی خانواده و بهره‌گیری از انواع هنرهای اصیل ایرانی برای طراحی داخلی و نمای ظاهری ساختمان، از جمله ویژگی‌های مشترک خانه‌های سنتی ایرانی به شمار می‌رود.
متاسفانه تعداد بسیاری از این آثار ارزشمند تاریخی در گذر زمان تخریب شده یا با کم‌توجهی و بی‌توجهی در خطر نابودی قرار گرفته است؛ اما در این میان، بناهای ارزشمندی نیز وجود دارند که یادگارهای شایسته‌ای از دوره‌های پیشین این سرزمین هستند. در این نوشتار با تعدادی از معروف‌ترین خانه‌های قدیمی ایران آشنا خواهید شد که اغلب تغییر کاربری داده‌اند و در قالب یک اثر تاریخی ارزشمند، خاطره‌ای به‌یادماندنی از گردش در یک موزه یا صرف غذا در یک رستوران سنتی را رقم می‌زنند.
معروف ترین خانه های قدیمی ایران:
- خانه آقازاده ابرکوه
- خانه طباطبایی‌ها کاشان
- خانه شیخ بهایی اصفهان
- خانه داروغه مشهد
- خانه یزدان پناه قم
- خانه زینت‌الملک شیراز
- خانه بهنام تبریز (خانه قدکی)
- خانه تدین سمنان (خانه محمدیه)
- خانه امیر لطیفی گرگان
- خانه حسن‌پور اراک
خانه آقازاده ابرکوه
- آدرس: استان یزد، شهر ابرکوه، محله دروازه، میدان ابرقو (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره قاجار (حدود سال ۱۱۵۷ خورشیدی)
- وضعیت فعلی: هتل سنتی
منبع عکس: pinorest؛ نام عکاس: ناشناس
خانه زیبا و تاریخی آقازاده که در محله دروازه ابرکوه از توابع استان یزد قرار دارد، یادگاری ارزشمند از عصر قاجاریه است. خانه‌ای که بادگیر دو طبقه آن را به‌عنوان بزرگترین بادگیر ایران معرفی می‌کنند و تصویر آن را پشت اسکناس‌های ۲,۰۰۰ تومانی چاپ کرده‌اند. این عمارت در حدود سال ۱۱۵۷ خورشیدی و توسط شخصی به نام «حاج حسین ابرقویی» در زمینی به مساحت ۱,۵۰۰ متر مربع بنا شد و در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۵ خورشیدی، به‌عنوان اثری تاریخی به ثبت ملی رسید.
چهار خانه دیگر نیز با معماری مشابه در همسایگی خانه آقازاده وجود دارد که به نام‌های حسینی دوست، موسوی، گبری و سید علی آقا شناخته می‌شود. اهالی این خانه‌ها که ظاهرا از اقوام یکدیگر بودند، از روش‌های گوناگونی چون ایجاد تونل (ساباط) در میان بناها، برای رفت و آمد آسان‌تر به منزل یکدیگر استفاده می‌کردند.
چون دیگر خانه‌های مناطق کویری کشور، خانه آقازاده نیز از خشت و گل و آجر ساخته شده است تا دمای گرم محیط را متعادل سازد. بنایی در دو طبقه و به مساحت ۸۲۰ متر مربع با اتاقهای پنج دری و سه دری که آن را با پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی آذین کرده‌اند و با گچ‌بری‌هایی با طرح اسلیمی و گل و گیاه بر زیبایی آن افزوده‌اند. اتاقهای پنج‌دری خانه آقازاده به‌عنوان اتاق اصلی و اتاقهای سه‌دری (که در طرفین پنج‌دری‌ها قرار دارد) به‌عنوان اتاق خواب مورد استفاده قرار می‌گرفت.
از سوی دیگر، کلاه‌‌فرنگی و بادگیر خانه که روی بام تالار اصلی به چشم می‌خورند نیز علاوه بر نوررسانی و ایجاد فضای خنک، نقش مهمی در زیبایی ظاهری بنا ایفا می‌کنند. مقرنس‌کاری بخش زیرین کلاه فرنگی و هشت پنجره با شیشه‌های رنگی از جمله تزیینات این قسمت از ساختمان را تشکیل می‌دهد.
در این میان، بادگیر یزدی عمارت آقازاده از اهمیت بسزایی برخوردار است و در واقع، شهرت جهانی این خانه را مرهون وجود بادگیر دو طبقه آن می‌دانند؛ بادگیری مرتفع با ۱۸ متر طول و ۱۹ تیغه و دریچه که بر فراز تالار اصلی عمارت قرار دارد و تقریبا از تمام نقاط شهر دیده می‌شود. این بادگیر چهارطرفه، امکان دریافت باد را از هر چهار جهت دارد و حتی اگر بادی نوزد، طراحی آن به‌گونه‌ای است که تهویه هوای خانه به‌خوبی انجام می‌گیرد. در فصل زمستان یا هنگام وزش باد شدید نیز می‌توان دریچه‌ها را بست و از نفوذ سرما و گردوخاک جلوگیری کرد.
اکنون عمارت آقازاده یزد با تغییر کاربری به هتل سنتی تبدیل شده است و با ۱۶ اتاق و رستورانی با ظرفیت حدود ۱۰۰ نفر از مهمان‌های خود پذیرایی می‌کند. بازدید از این خانه تاریخی (به شرط دریافت بلیط ورودی) در همه روزهای هفته از ساعت هشت صبح تا ۲۱ امکان‌پذیر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه طباطبایی‌ها کاشان
- آدرس: استان اصفهان، شهر کاشان، خیابان علوی، کوچه سلطان امیر احمد (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره قاجار (حدود سال ۱۲۱۳ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: جاذبه تاریخی
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه طباطبایی‌ها از زیباترین و باشکوه‌ترین آثار معماری ایرانی است که در سده ۱۳ هجری شمسی توسط فردی به نام «سید جعفر طباطبایی» از تاجران معروف شهر نطنز ساخته شد. استاد «علی مریم کاشانی» را معمار این اثر معرفی می‌کنند که در طی ۱۰ سال خانه را بنا کرد. شاگردان «میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی» نیز گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی را با الهام از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی انجام دادند.
خانه به سبک معماری عصر قاجار طراحی و اجرا شده است و سه قسمت اصلی اندرونی، بیرونی و خدمه در آن مشاهده می‌شود. در این نوع معماری، حیاط در مرکز خانه و اتاق‌ها دورتادور حیاط قرار دارد. پنج درب ورودی برای این خانه ساخته شده که یکی از آن‌ها ورودی اصلی است و پس از گذر از این ورودی، با پایین رفتن از ۲۰ پله به حیاط اصلی (حیاط بیرونی) و اتاق شاه‌نشین و ایوان آینه خواهید رسید.
شاه‌نشین که محل برگزاری مهمانی و مراسم در دوره قاجار بود، با طراحی زیبایی در مرکز بخش بیرونی خانه قرار دارد و ایوان آینه نیز در مقابل این قسمت با گچ‌بری و آینه‌کاری‌های جذاب خودنمایی می‌کند. دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه در طرفین تالار بزرگ به چشم می‌خورد و دو حوض بزرگ مستطیل‌شکل و موازی نیز در حیاط بیرونی خانه وجود دارد که اطراف آن‌ها با ۶ باغچه هشت‌ضلعی مزین شده است.
اتاق پنج‌دری در مرکز اندرونی خانه قرار دارد و در دو طرف آن دو حیاط طراحی کرده‌اند و در ضلع شمال غربی این قسمت نیز حیاط بزرگ‌تر و اتاقهای دیگر را جای داده‌اند. اتاقهای خدمتکاران، آشپزخانه، اسطبل و زیرزمین خدمه از دیگر بخش‌های عمارت طباطبایی‌های کاشان به شمار می‌رود.
عمارت طباطبایی‌ها در بهمن‌ماه سال ۱۳۵۵ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر، بازدید از این خانه تاریخی زیبا در نیمه اول سال از ساعت هشت صبح تا ۲۰ و در نیمه دوم سال از ساعت هشت صبح تا ۱۷، با تهیه بلیط ورودی امکان‌پذیر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه شیخ بهایی اصفهان
- آدرس: استان اصفهان، شهر اصفهان، محله شهشهان، پشت مسجد عتیق (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره صفویه (در زمان حکومت شاه عباس اول، در فاصله سال‌های ۹۶۷ تا ۱۰۰۷ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: ملک خصوصی
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
در بافت تاریخی شهر و جایی در غرب مسجد جامع اصفهان، خانه‌ای وجود دارد که لقب «زیباترین خانه تاریخی آسیا و اقیانوسیه» را یدک می‌کشد. این خانه منسوب به «شیخ بهایی» دانشمند نامدار عصر صفوی است و قدمت آن را نیز به زمان شاه عباس اول صفوی نسبت می‌دهند. هرچند در برخی از منابع موجود، بنای اولیه را متعلق به عصر سلجوقی می‌دانند؛ چراکه این بخش از بافت تاریخی اصفهان معروف به بافت سلجوقی است. از سوی دیگر، به زعم برخی باستان‌شناسان، این خانه روی بقایای روستایی جای گرفته که به دوره پیش از اسلام تعلق داشت.
دکتر نصرالله فلسفی در کتاب «زندگانی شاه عباس اول» به این نکته اشاره کرده است که عمه شاه عباس «مریم سلطان بیگم» مالک اصلی این عمارت بود و پادشاه صفوی پس از وی، خانه را به شیخ بهایی واگذار کرد که در آن روزگار، منصب شیخ‌الاسلام پایتخت صفوی را در دربار بر عهده داشت. نیمی از عمر شیخ بهایی در این خانه گذشت و در سال ۱۳۷۵ خورشیدی نیز این بنا به‌عنوان یک اثر فرهنگی تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عمارت شیخ بهایی اصفهان چون دیگر بناهای هم‌عصر خود، شامل فضاهای اندرونی و بیرونی، یک حیاط و حوضی فیروزه‌ای، آینه خانه، اتاق پنج‌دری، مطبخ و دیگر عناصر مشترک در معماری ناحیه کویری ایرانی است. تزیینات مخصوصی نیز چون مقرنس‌کاری، گچ‌بری و آینه‌کاری فضای داخلی خانه را مزین کرده‌اند. برخی معتقدند که خانه شیخ بهایی با تکیه بر معماری ایرانی اسلامی که در عصر صفویه به اوج خود رسیده بود، الگویی برای دیگر خانه های تاریخی اصفهان به شمار می‌رفت. همچنین بر اساس یافته‌های موجود، این خانه احتمالا به حمام شیخ بهایی نیز راه دارد.
در اوایل دهه ۷۰ خورشیدی، شخصی به نام «عبدالعظیم جلالی فراهانی» از آلمان به اصفهان آمده بود، اقدام به خرید خانه شیخ بهایی کرد؛ خانه‌ای که در آن سال‌ها، به مخروبه‌ای تبدیل شده بود. آقای جلالی با همراهی همسر خود «اشرف جلالی» و در طی سه سال مرمت، شکوه یک خانه تاریخی اشرافی را به عمارت شیخ بهایی بازگرداند. وی در سال ۱۳۹۱ درگذشت و هیچ‌گاه حاضر نشد خانه تاریخی را که به‌عنوان محل سکونت خود برگزیده بود، در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دهد.
منبع عکس‌ها: خبرگزاری مهر، اصفهان امروز؛ نام عکاس دو عکس: حسن ظهوری
خانه داروغه مشهد
- آدرس: استان خراسان رضوی، شهر مشهد، خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: اواخر دوره قاجار (حدود سال ۱۳۰۰ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: موزه
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه داروغه از بناهای قجری جذاب در شهر مشهد به شمار می‌رود که به آخرین داروغه شهر مشهد در اواخر دوران قاجاریه تعلق داشت و از این جهت، نام «خانه داروغه» را بر آن گذاشتند. این خانه باشکوه به دستور «یوسف خان هراتی» اولین رئیس نظمیه پس از مشروطه و توسط معماران روسی ساخته شد و تا سال ۱۳۶۰ خورشیدی در اختیار وارثان او قرار داشت.
پس از فروش خانه به نمایندگان یکی از هیئت‌های روستای شهیدیه میبد، سال‌ها این عمارت تاریخی برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌شد. در نهایت، در راستای طرح بهسازی و نوسازی شهر مشهد، خانه داروغه با مشارکت شهرداری و شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن در سال ۱۳۹۱ خریداری شد و با رعایت حفظ هویت ساختاری و ظاهری، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در سال ۱۳۹۴ به بهره‌‌برداری رسید.
خانه داروغه مشهد به شیوه مرسوم خانه‌های تاریخی ایران و با الگوبرداری از طرح‌های معماری روسی، در زمینی به مساحت ۱,۱۰۰ متر مربع بنا شده است. خانه حدود ۷۵ سانتی‌متر پایین‌تر از سطح کوچه قرار دارد؛ حوضی زیبا و دو باغچه کوچک در مرکز حیاط به چشم می‌خورد و بنا به دو قسمت تابستان‌نشین و زمستان‌نشین تقسیم می‌شود.
بنا بر مستندات موجود، در روزگاری که مردم راهی حمام عمومی می‌شدند، اولین حمام اختصاصی در این خانه ساخته شد و ساخت اولین شومینه نیز در همین فضا اتفاق افتاد. دو طبقه نانوایی اختصاصی، اتاق های بادگیر، حوض سنتی، مطبخ و سرداب از دیگر بخش‌های عمارت داروغه به حساب می‌آید.
خانه داروغه مشهد در مهرماه سال ۱۳۸۱ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و بازدید از آن همه‌روزه به‌جز ایام تعطیل از ساعت هشت صبح تا ۱۴ و ۱۶ تا ۱۹ با تهیه بلیط امکان‌پذیر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه یزدان پناه قم
- آدرس: استان قم، شهر قم، خیابان ۱۹ دی (باجک)، انتهای کوچه ۱۱، پلاک ۱۵ (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی (حدود سال ۱۳۰۰ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: موزه صنایع دستی و رستوران سنتی
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
در «باغ پنبه» یکی از قدیمی‌ترین محلات شهر قم و در جایی در حوالی تیمچه بزرگ و بازار قم، خانه‌ای تاریخی و زیبا به چشم می‌خورد که با تبدیل شدن به رستوران سنتی، پذیرای مهمانان بسیاری است. مهمانانی که دل در گرو تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارند و گاه می‌خواهند فارغ از دنیای شلوغ اطراف، لحظاتی را در بافت قدیمی و اصیل شهر و در خانه‌ای با حال و هوای گذشته سپری کنند.
قدمت خانه یزدان‌پناه به اواخر عصر قاجار و اوایل پهلوی اول برمی‌گردد. خانه‌ای با حوض زیبای فیروزه‌ای، دیوارهای آجری بلند و درب و پنجره‌های چوبی که در زمینی به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع و در دو طبقه (زیرزمین و طبقه فوقانی) احداث شده است.
آب‌انبار و بادگیر از جمله امکاناتی هستند که در این خانه به چشم می‌خورد؛ آب‌انباری که به‌صورت مستقیم با آب قنات آن را پر می‌کردند و بادگیری که برای خنک کردن زیرزمین خانه در تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. دالان (راهروهای خانه) را نیز پیچ‌درپیچ ساخته بودند تا حریم خصوصی ساکنان بیشتر حفظ شود و فرد غریبه، دیدی به داخل عمارت نداشته باشد.
عمارت یزدان‌پناه را خانه‌ای چهارفصل معرفی می‌کنند که چون دیگر خانه‌های قدیمی ایرانی جهت‌گیری در معماری آن لحاظ شده است. برای مثال، بخش زمستان‌نشین خانه را در اتاقهای سمت شمالی حیاط در نظر گرفته بودند که آفتاب در فصل زمستان مایل به آن می‌تابد. طراحی ارسی‌های بزرگ این اتاق‌ها، به جهت ورود بیشتر نور خورشید بود و سطح ارتفاع کوتاه‌تر اتاق‌ها نیز گرمایش این فضا را سرعت می‌بخشید.
در این خانه نیز چون دیگر خانه‌های اقلیم گرم و خشک، اتاق‌ها در گرداگرد حیاط و به‌شکل تو در تو قرار گرفته‌اند و علاوه بر مستقل بودن، با دری چوبی به یکدیگر راه دارند. اکنون، بخشی از خانه حدودا ۱۰۰ ساله یزدان‌پناه را به موزه صنایع دستی اختصاص داده‌اند و دیگر فضاهای این خانه قدیمی زیبا به رستوران سنتی تبدیل شده است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه زینت الملک شیراز
- آدرس: استان فارس، شهر شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، محله گود عرب‌ها، ضلع غربی باغ نارنجستان قوام (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره قاجار (در فاصله سال‌های ۱۲۵۱ تا ۱۲۶۳ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: موزه تاریخ فارس
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه زینت الملک از مشهورترین و زیباترین خانه های تاریخی شیراز است. یادگاری از عصر قاجار که بخش اندرونی نارنجستان قوام به حساب می‌آید و با راهرویی زیرزمینی به آن متصل می‌شود. ساخت این خانه حدود سال ۱۲۵۱ هجری شمسی توسط محمدخان قوام الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی) آغاز شد و طی ۱۲ سال ادامه یافت و در نهایت، توسط «محمدرضا خان قوام الملک سوم» به پایان رسید.
نقل است که بانویی خیرخواه موسوم به «زینت‌الملک قوامی»، دختر قوام‌الملک چهارم (حبیب‌الله خان قوام) و همسر فروغ‌الملک، در این خانه سکونت داشت و با سفره‌های نذری از نیازمندان شهر پذیرایی می‌کرد. پس از وی نیز خانه به «عبدالله قوامی» واگذار شد و بعدها که عمارت را از مالک خریداری کردند، کاربری آن را به موزه تغییر دادند.
معماری خانه زینت الملک نمونه‌ای درخشان از معماری سنتی ایرانی به حساب می‌آید که گاه در جزییات تحت‌تاثیر هنر اروپایی قرار گرفته است و در برخی از اتاق‌ها، نقاشی‌هایی از زنان و کودکان اروپایی نیز به چشم می‌خورد. خانه در زمینی به مساحت ۳,۳۰۰ متر مربع، متشکل از ۲۰ اتاق ساخته شد که تمام این اتاق‌ها به یکدیگر راه دارند. با گذر از هشتی خانه به حیاط مصفایی خواهید رسید که با دو باغچه زیبا مزین شده است.
شاه‌نشین یا تالار اصلی خانه که رو‌به‌روی ورودی و در غرب ساختمان قرار دارد؛ با آینه‌کاری، نقاشی دیواری و پنجره‌های ارسی سراسری، جذاب‌ترین قسمت عمارت شناخته می‌شود و چشم بینندگان را خیره می‌کند. اتاقهای پنج‌دری نیز در دو سوی آن با طاق‌ها و ایوان‌های گچ‌کاری شده، شکوه و زیبایی این فضای سنتی را تکمیل می‌کنند. حوض مستطیل‌شکل و بزرگی نیز جلوی ساختمان غربی وجود دارد که جلوه‌ای مضاعف به محوطه بیرونی این عمارت شاهانه قجری بخشیده است.
خانه تاریخی زینت‌الملک پس از انقلاب آسیب بسیاری دید؛ به‌ویژه در طول جنگ که به پناهگاه امنی برای مردم تبدیل شده بود. در سال ۱۳۷۳ خورشیدی بنیاد فارس‌شناسی با کمک سازمان میراث فرهنگی اقدام به تعمیر و مرمت این اثر ارزشمند کردند. زیرزمین این عمارت یک سال بعد به‌عنوان نگارخانه مورد بهره‌‌برداری قرار گرفت و محلی برای نمایش آثار هنرمندان داخل و خارج از کشور شد. اکنون، موزه‌ای از مشاهیر استان فارس در این محل قرار دارد که به موزه مادام توسو شیراز شهرت پیدا کرده است و مجسمه‌های مومی از مشاهیر ایران‌زمین در آن نگهداری می‌شود.
خانه زینت‌الملک در آذرماه سال ۱۳۵۴ خورشیدی به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید. بازدید از این خانه و موزه مشاهیر آن، همه‌روزه به‌جز ایام تعطیل و سوگواری از ساعت هشت صبح تا ۱۹ و با تهیه بلیط امکان‌پذیر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه بهنام تبریز (خانه قدکی)
- آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، میدان ساعت، محله مقصودیه (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار (حدود سال ۱۱۷۰ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: جزو دانشکده معماری شهرسازی دانشگاه تبریز
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: شبنم جعفری
خانه بهنام که به نام‌های بهنام گنجه‌ای یا قدکی نیز شناخته می‌شود؛ از مشهورترین خانه‌های قدیمی شهر تبریز است که در اواخر عصر زندیه و اوایل دوره قاجار در مساحت تقریبی ۱,۹۰۰ متر بنا شد. نوسازی این عمارت در عصر ناصری انجام گرفت و با نقاشی آن را مزین کردند.
خانه شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و دو ساختمان قشلاقی و ییلاقی می‌شود. تراس تابستانی با ستون‌های بلند، سرستون‌های گچی مقرنس کاری، پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی و گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های زیبا از جمله جزییات و تزیینات چشم‌نواز این خانه به شمار می‌رود. در بازسازی اخیر این بنا، چند نگارگری ایرانی فرسکو نیز کشف شده است که کارشناسان در حال مرمت آن هستند.
در زیرزمین این خانه نشیمنی تابستانی با یک حوض کوچک ساخته شده بود که فضای خوبی برای فرار از گرمای تابستان در اختیار اهالی خانه قرار می‌داد. مطبخ و انبار نیز در اطراف این قسمت وجود داشت.
خانه بهنام برای مدت زیادی خالی از سکنه بود و اکنون جزو مجموعه دانشکده معماری شهرسازی دانشگاه تبریز محسوب می‌شود. این اثر تاریخی ارزشمند در فروردین ماه سال ۱۳۷۶ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. به جهت کاربری دانشگاهی، بازدید از خانه بهنام تبریز تنها در روزهای تعطیل از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۴ و با تهیه بلیط امکان دارد.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه تدین سمنان (خانه محمدیه)
- آدرس: استان سمنان، شهر سمنان، خیابان طالقانی (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره قاجار (دوره سلطنت فتحعلی‌شاه، در فاصله سال‌های ۱۱۱۷ تا ۱۲۱۳ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: ساختمان اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمنان
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: مازیار اتوکش
خانه تدین یا خانه محمدیه از بناهای مشهور و با ارزش عصر قاجار است که در محله عباسیه شهر سمنان قرار دارد و نمونه کاملی از معماری سنتی ایرانی به حساب می‌آید. خانه‌ای که به فردی به نام آقای محمدیه داماد «میرزا عبدالله تدین» یکی از تجار سرشناس سمنانی تعلق داشت و به همین نام نیز شهرت یافت.
برخی قدمت این خانه را به دوره حکومت فتحعلی شاه قاجار نسبت می‌دهند. بنا بر شواهد موجود، در عکس‌های میرزا عبدالله قاجار از سفر ناصرالدین شاه به مشهد و توقف وی در سمنان در سال ۱۲۴۶ هجری شمسی، خانه تاریخی تدین نیز مشاهده می‌شود.
خانه تدین سه ورودی دارد که به سه بخش اندرونی، بیرونی و خدمات راه پیدا می‌کند. حیاط اندرونی چون دیگر خانه‌های قدیمی ایران، جهت زندگی ساکنان خانه و حیاط بیرونی به محل پذیرایی از مهمانان و دفتر کار مالک تعلق داشت.
اندورنی خانه در چهار جهت از قسمت‌های زمستان‌نشین (بخش شمالی)، تابستان‌نشین (بخش جنوبی) و بهارخواب (بخش‌های غربی وشرقی) تشکیل شده است. دو اتاق بزرگ، آشپرخانه و زیرزمین با سقف‌های قوسی و ازاره‌های زیبا از سنگ و آجر نیز بخش بیرونی خانه تدین را شامل می‌شود. سقف‌های چوبی زیبا در اتاقهای طبقه همکف و سقف‌های جناغی و تزیینات آجری در زیرزمین خانه، بسیار چشم‌نواز و تماشایی است.
فضاهای اسکان خدمه، اسطبل، آشپزخانه، انبار هیزم و مکان‌هایی از این دست نیز در بخش خدمات عمارت وجود دارد که از طریق دالان به حیاط اندرونی متصل می‌شود. بادگیر و سنگ حوضچه خانه تدین (که در تالار حوض‌خانه قرار دارد) را دو ویژگی منحصربه‌فرد عمارت محمدیه می‌دانند. بادگیر مرتفع این عمارت علاوه بر تعدیل دمای خانه در فصل تابستان، شکوه معماری سنتی خانه تدین را دو چندان کرده است.
عمارت زیبای تدین در سال ۱۳۷۳ خورشیدی مرمت شد و کاربری آن تغییر کرد. در حال حاضر، خانه تدین سمنان به‌عنوان اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان سمنان و خانه صنایع دستی این شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۵ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه امیر لطیفی گرگان
- آدرس: استان گلستان، شهر گرگان، خیابان امام خمینی، لاله ۱۱ (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: اواخر دوره قاجار (حدود سال ۱۳۰۰ شمسی)
- وضعیت فعلی: موزه صنایع دستی گرگان
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
در نزدیکی بازار نعلبندان و پشت مسجد جامع گرگان، بنایی ۱۰۰۰ متری با ساختاری سنتی خودنمایی می‌کند. بنایی متشکل از چوب، خشت، آجر و ملاط ساروج که با معماری چشم‌نواز و باشکوه عهد قاجار، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌سازد.
گفته می‌شود که این بنای ارزشمند تاریخی توسط آخرین حاکم گرگان «مهدی خان ملک» معروف به «مهدی خان ساعد لشکر» ساخته شده است و علاوه بر محل سکونت وی، محل استقرار نظميه بود و از زیرزمین ساختمان نیز به‌عنوان بازداشتگاه استفاده می‌کردند. مدتی بعد، کاربری خانه تغییر کرد و به‌عنوان «دبستان رشديه» شناخته می‌شد. بعدها خانه در اختیار «سید ابوالقاسم امیرلطیفی» داماد خانواده ملک، بنیان‌گذار فرهنگ نوین گرگان و از پايه‌گذاران تئاتر شهر گرگان قرار گرفت و به خانه امیر لطیفی شهرت یافت.
ورودی خانه در ضلع شرقی قرار گرفته و با عبور از یک دالان کوتاه و باریک به حیاط مستطیل‌شکلی خواهید رسید که چون اغلب خانه‌های قدیمی ایران، با حوض و باغچه مزین شده است. پنجره های قوسی شکل چوبی، پله‌های چوبی متصل به ایوان و سقف شیروانی که از ویژگی‌های خاص خانه‌های مناطق شمالی کشور به حساب می‌آید، در نگاه اول جلب توجه می‌کنند. فرم موزون و رعايت تقارن، پرهيز از بيهودگی و استفاده از مصالح متنوع و سازگار با اقليم نیز از دیگر ویژگی‌های جالب‌توجه این عمارت است.
خانه امیر لطیفی از ساختمانی دو طبقه در سمت شمال و دو ساختمان يك طبقه در دو سوی شرق و غرب تشکیل شده است. سه اتاق سه‌دری در طبقه اول بخش شمالی مشاهده می‌شود که به یکدیگر راه دارند. اتاقهای جانبی با راه‌پله به طبقه فوقانی می‌رسد که از یک اتاق مرکزی پنج‌دری و دو اتاق سه‌دری در اطراف تشکیل شده است.
اکنون خانه زیبا و تاریخی امیر لطیفی به موزه صنایع دستی گرگان تغییر کاربری داده و در طبقه اول این عمارت، انواع صنایع دستی روستاها و شهرهای استان گلستان به نمایش گذاشته شده است. در طبقه دوم نیز چرخ نخ‌ریسی، پوشاک و زیورآلات، ظروف و اشیای مربوط به دوره قاجاريه و مجسمه‌هايی از مشاغل سنتی قديم استان گلستان نظير مسگری، نخ‌ریسی، بافندگی، پنبه‌زنی، آهنگری، خراطی، قالی‌بافی و حصیربافی به چشم می‌خورد.
عمارت امیرلطیفی گرگان در سال ۱۳۷۸ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و حدود ۱۱ سال بعد، به موزه صنایع دستی گرگان تبدیل شد. ساعت بازدید از موزه و خانه امیر لطیفی گرگان همه‌روزه از ساعت ۹ صبح تا ۱۷:۳۰ با پرداخت هزینه ورودی امکان‌پذیر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه حسن‌پور اراک
- آدرس: استان مرکزی، شهر اراک، بعد از چهارسوق بازار، مقابل گذر مدرسه سپهداری (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره احمد شاه قاجار (در فاصله سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ هجری شمسی)
- وضعیت فعلی: موزه صنایع دستی و کافه رستوران سنتی
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
خانه حسن پور از بناهای تاریخی ارزشمند شهر اراک به شمار می‌رود که در بافت قدیمی این شهر و در اولین گذر سمت چپ بعد از چهارسوق بازار اراک (در مقابل گذر مدرسه سپهداری) قرار گرفته است. یادگاری از اواخر عصر قاجار و دوره احمدشاه که جزییات سبک معماری سنتی ایرانی در جای‌جای آن به چشم می‌خورد.
خانه حسن پور به سفارش «حاج علی مشیری» از تجار و بازرگانان فرش در اراک و با هدف احداث یک شرکت فرش ساخته شد. پس از مرگ آقای مشیری و با تغییر کاربری، عمارت وی به‌عنوان «مدرسه مجیدی» مورد استفاده قرار گرفت. بعد از چندین نسل، مالکیت خانه به فردی به نام «جواد حسن‌پور» واگذار شد و کاربری مسکونی یافت؛ از آن پس، این ملک را به‌عنوان خانه حسن پور می‌شناسند. خانه‌ای که در فروردین ماه سال ۱۳۷۷ خورشیدی به ثبت ملی رسید و به‌عنوان یکی آثار ارزشمند تاریخی از آن یاد می‌شود.
برخی مدعی‌اند که ساخت خانه حسن‌پور در دو دوره به‌صورت جداگانه انجام گرفته است؛ ضلع جنوبی بنا در دوره سلطنت احمدشاه قاجار و ضلع شمالی آن در سال‌های بعد از آن (احتمالا در ابتدای دهه ۳۰ خورشیدی) احداث شد. اداره‌کل میراث فرهنگی در سال ۱۳۴۷ خورشیدی، این خانه را از وارثان آقای حسن‌پور خریداری و سپس اقدام به بازسازی و مرمت بنا کرد.
در فروردین ماه سال ۱۳۷۷ عمارت حسن‌پور اراک در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در خرداد ماه سال ۱۳۸۲ به‌عنوان موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی استان مرکزی مورد بهره‌‌برداری قرار گرفت. در سال‌های اخیر طبقه همکف این خانه را به سفره‌خانه سنتی تبدیل کرده‌اند.
معماری درون‌گرای خانه حسن‌پور شامل یک حیاط مرکزی با حوضی فیروزه‌ای و اتاق‌هایی گرداگرد حیاط در سه جهت شرق، غرب و شمال می‌شود. کل بنا در زمینی به مساحت ۶۰۰ متر مربع و در دو طبقه ساخته شده است که طبقه همکف به اتاقهای زمستان‌نشین، مطبخ و انبار آذوقه و طبقه فوقانی به شاه‌نشین و اتاقهای تابستان‌نشین اختصاص دارد.
نمای آجرکاری ساختمان و کاشی‌کاری‌های زیبا، عمده تزیینات این خانه را تشکیل می‌دهد. بازدید از خانه موزه حسن‌پور همه‌روزه به‌جز دوشنبه‌ها از ساعت هشت صبح تا ۲۰ میسر است.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ نام عکاس یک عکس: امید جعفرنژاد
در گوشه و کنار ایران و در شهرهای کوچک و بزرگ آن، خانه‌های اصیل و قدیمی بسیاری به همت دوست‌داران فرهنگ و تاریخ این مرز و و بوم، همچنان زنده و پابرجا باقی مانده‌اند. بناهایی ارزشمند و باشکوهی که پرداختن به تمام آن‌ها در یک مطلب کوتاه امکان‌پذیر نیست. ازاین‌رو، از شما دعوت می‌کنیم در تکمیل این فهرست، اطلاعات خود از خانه‌های قدیمی ایران را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
پرسش‌های متداول
بزرگترین بادگیر ایران در کدام خانه قدیمی قرار دارد؟
زیباترین خانه تاریخی آسیا و اقیانوسیه لقب کدام خانه تاریخی است؟
اولین حمام خصوصی و اولین شومینه در کدان خانه تاریخی ساخته شده است؟
کاربری فعلی خانه بهنام تبریز چیست؟
منبع عکس کاور: پینترست؛ نام عکاس: ناشناس
دیدگاه