تیمگاد، شهری باستانی که برای صدها سال زیر شنها مدفون بود
شهر باستانی تیمگاد که سال ۱۹۸۲ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، برای چندین قرن زیر صحرای بزرگ آفریقا مخفی مانده بود تا اینکه جیمز بروس اسکاتلندی برای اولین بار آن را کشف کرد.
کمتر پیش میآید که کل یک شهر ناپدید شود، اما این اتفاق برای شهر رومی تیمگاد (Timgad) افتاد. این شهر را تراژان، امپراتور روم حدود ۱۰۰ سال پیش از میلاد تأسیس کرد که به تیمگاد یا تاموگاس نیز معروف بود و در استان نومیدیا در شمال آفریقا قرار داشت. این شهر که محل زندگی کهنهسربازهای لژیون سوم اگوستا بود، برای چندین قرن در رونق و آبادانی به سر برد و همین وضعیت خوب زندگی باعث شد که به مقصدی ایدهآل برای غارتگران تبدیل شود. پس از حملهی وندالها در سال ۴۳۰، حملات مکرر به این شهر منجر به تضعیف آن شد، بهطوری که هرگز نتوانست شکوفایی خود را دوباره به دست آورد و سرانجام در دههی ۷۰۰ متروکه شد و شنهای صحرا بهتدریج این شهر را مدفون کردند. هزار سال از این ماجرا گذشت، تا اینکه کاوشگرانی از اسکاتلند، در دههی ۱۷۰۰ موفق به کشف آن شدند.
جیمز بروس، کاشف شهر تیمگاد
مقالههای مرتبط:
جیمز بروس (James Bruce)، یک اشرافزادهی اسکاتلندی بود که در سال ۱۷۶۳ بهعنوان کنسول انگلیس در شهر ساحلی الجزیره (که امروزه پایتخت فعلی الجزایر است) فعالیت میکرد و او را بیشتر بهخاطر کشف بحثبرانگیز منابع نیل آبی در اتیوپی میشناسند. بروس دانشمندی پرشور و دارای ذهنی کنجکاو بود. او قبل از ورود به الجزیره و آغاز فعالیتش، چند ماهی را در ایتالیا گذراند و به مطالعهی تاریخ منطقهی آفریقا و نقش آن در دوران باستان پرداخت. بروس تندخو و لجباز، خیلی زود با افراد ارشد خود در انگلیس به مشکل خورد و منصبش را از دست داد؛ اما به جای بازگشت به بریتانیا، همراه با لوئیجی بالوگانی، هنرمند فلورانسی، ماجراجویی در سراسر آفریقا را آغاز کرد. این دو نفر در طول سفرشان، راجع به بسیاری از مردم عجیبوغریب و مکانهایی که بازدید میکردند، مطلب مینوشتند و آنها را به تصویر میکشیدند.
بروس و بالوگانی در اوایل سفر خود بهدنبال اثری از تمدنهای باستانی، بهسمت صحرای الجزایر حرکت کردند و هنگام کاوش در بخشهای دورافتادهتر این منطقه، به تعدادی از خرابههای رومی برخورد کردند. آنها در ۱۲ دسامبر ۱۷۶۵ به جایی بهنام «تیمگاد» رسیدند. بسیاری معتقدند که آنها اولین اروپاییهایی بودند که پس از قرنها از این منطقه در نزدیکی دامنههای شمالی کوه اورس دیدن میکردند. بروس در کتاب خاطراتش نوشته بود که اینجا شهری کوچک با ساختمانهای باشکوه است. او مطمئن بود که این بقایای بهجامانده، متعلق به همان شهری است که بیش از هزار سال قبل توسط تراژان بنا نهاده شد.
بروس و بالوگانی در روز اول، «طاق پیروزی» تراژان را در کتاب خود به تصویر کشیدند. آنها روز بعد برای ادامهی کاوش خود برگشتند و یک آمفیتئاتر پیدا کردند. بروس شنها را کنار زد و مجسمههایی از آنتونیوس پیوس و همسرش را یافت که پس از مرگ هادریانوس در سال ۱۳۸ بر تخت قدرت نشست، آثاری که بروس از آنها بهعنوان زیبایی شاهوار یاد کرده است. بروس دوباره روی این مجسمهها شن ریخت و به سفرش ادامه داد. او محوطههای باستانی بیشتری را در شمال آفریقا و اتیوپی بهصورت مستند آورد و حتی ادعا کرد که منشاء نیل آبی را نیز پیدا کرده است. بالوگانی در سال ۱۷۷۰ درگذشت و بروس در سال ۱۷۷۴ به لندن بازگشت و زمانی که یافتههایش را گزارش کرد، با شک و ناباوری دیگران مواجه شد. بروس که از این رفتارها به ستوه آمده بود، به اسکاتلند رفت. در سال ۱۷۸۰ شروع به نوشتن خاطرات سفرش به آفریقا کرد که به کتابی پنججلدی تحتعنوان «سفرهایی برای کشف منشاء نیل» تبدیل و در سال ۱۷۹۰ منتشر شد. بروس چهار سال بعد از دنیا رفت، در حالی که اکثر مردم انگلیس همچنان به دیدهی شکوتردید به دستاوردهای او نگاه میکردند.
شکوه روم
شهر تیمگاد تا سال ۱۸۷۵ زیر شنهای صحرا مخفی مانده بود، تا اینکه رابرت لمبرت پلیفر، کنسول انگلیس در الجزایر از این منطقه دیدن کرد. او در کتاب خود بهنام «سفرهایی به تبعیت از بروس در الجزایر و تونس» که در سال ۱۸۷۷ منتشر شد، به بروس ادای احترام میکند. توصیف لمبرت از تیمگاد، جزئیات بسیار بیشتری از کتاب بروس دارد. مشاهدات او به اهمیت منطقهای این شهر تأکید دارد و نشان میدهد که در تقاطع ۶ جادهی رومی ساخته شده است. از نظر لمبرت، معماری شهر تیمگاد یک سروگردن از شهر رومی لامبایزیس که در مجاورت آن قرار دارد و پایتخت نظامی نوبه بوده، بالاتر است. لمبرت اینطور نتیجهگیری میکند که تیمگاد، مرکز فعالیت تجاری و کشاورزی بوده است. او همچنین عظمت طاق تراژان را مورد ستایش قرار میدهد. در جادهی زیر دروازهی ۶ متری آن هنوز هم میتوان شیارهای عمیق عبورومرور به شهر از طریق بزرگراههای شلوغ امپراتوری را مشاهده کرد.
چند سالی پس از بازدید لمبرت از تیمگاد، فرانسویها در سال ۱۸۸۱ کنترل این منطقه را در دست گرفتند و تا سال ۱۹۶۰ در آنجا حضور داشتند. در این بازهی زمانی، این شهر بهطور سیستماتیک حفاری شد. از آنجا که تیمگاد برای قرنها زیر شنها مدفون شده و چیزی روی آن ساخته نشده بود، از معدود شهرهای رومی به حساب میآید که بهطور کامل مورد حفاری قرار گرفته است.
پژوهشهایی که توسط لمبرت و دانشمندان فرانسوی انجام شد، به مورخان اجازه داد تا قطعات تاریخ این شهر را کنار هم قرار دهند. اسم اصلی شهر «Colonia Marciana Trajana Thamurga» بود که به افتخار خواهر امپراتور تراژان، نامگذاری شده بود و بعدها به تیمگاد خلاصه شد. در اواسط قرن سوم میلادی، جمعیت شهر به ۱۵ هزار نفر رسید. آنها ساختمانهای عمومی زیبایی از جمله کتابخانهای باشکوه و ۱۴ حمام داشتند. امکانات رفاهی تیمگاد و موزاییکهایش به تفاوت آن با شهر رومی دیگری به نام پمپئی در ایتالیا اشاره دارد.
موقعیت شهر تیمگاد برای حفاظت از مرزهای جنوبی امپراتوری روم اهمیت داشت. شمال آفریقا مرکز تولید غلات بود و لژیون سوم اگوستا در تیمگاد مستقر شدند تا از این غلات و حملونقل آن به روم محافظت کنند. هر دو سال یکبار، چند صد نفر از افراد لژیون از خدمت مرخص میشدند و بهعنوان مستمری خدمتشان میتوانستند در تیمگاد زندگی کنند. علاوه بر این، حضور آنها عامل بازدارندهای برای مهاجمان محسوب میشد.
تیمگاد، مظهر قدرت روم در مرز جنوبی امپراتوری بود. تنوع جمعیتی تیمگاد بهنحوی بود که پرستشکنندگان خدایان باستان در کنار مسیحیان زندگی میکردند. برای مدتی نیز محلی امن برای فرقهی دوناتیست به شمار میرفت. بحران عمومی در مرزهای امپراتوری روم تأثیر خود را روی تیمگاد گذاشت و پس از آنکه در قرن پنج توسط وندالها مورد غارت قرار گرفت، این شهر بهتدریج به خرابهای تبدیل شد. پس از سقوط امپراتوری روم غربی، تیمگاد برای مدت کوتاهی بهعنوان مرکز مسیحیت دوباره احیا و در سال ۵۳۹ قلعهای در بیرون شهر ساخته شد؛ اما این شهر قبل یا بعد از حملهی عربها در دههی ۷۰۰ متروکه شد. از آن زمان به بعد، شنهای صحرا به مرور زمان روی شهر را پوشاند و به همان شکل برای هزاران سال مخفی ماند، تا اینکه جیمز بروس و سایر کاوشگران، این شهر باشکوه را کشف کردند. تیمگاد در سال ۱۹۸۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
دیدگاه