عمارت حاج رییس، خانه ای تاریخی در بوشهر
عمارت حاج رئیس بوشهر، از دیدنی‌های تاریخی بوشهر است و به‌وسیله یکی از تاجران که حاج عبدالرسول طالبی نام دارد، ساخته شده است.
مقاله‌های مرتبط
بافت تاریخی بوشهر شامل چهار محله بنام بهبهانی، دهدشتی، کوتی و شنبدی است که در شبه‌جزیره مثلث شکل بوشهر قرار گرفته است بافت قدیم در رأس این مثلث که دارای تورفتگی در دریای خلیج فارس است قرار گرفته است. بافت تاریخی ۳۸ هکتاری بوشهر حدودا شامل ۱۰۰۰ خانه است که از منحصر به فردترین و زیباترین بافت های مسکونی ایران محسوب می‌شود. اوج شکوفایی بافت مربوط به دوره قاجاریه است زمانی که بوشهر دروازه ورود ملل مختلف به ایران بشمار می رفت.
قدمت بافت تاریخی بوشهر، به دوره‌ی حکومت نادرشاه افشار در سال ۱۷۳۶ میلادی برمی شود که در آن هنگام با تاسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور شرقی بوشهر موسوم به خور نادری، بندر بوشهر از یک‌روستای کوچک ماهیگیری به یک بندر مهم تبدیل شد. از آن تاریخ رونق و آبادانی آن ادامه یافت و در دوره‌ی زندیه به دلیل نزدیکی به پایتخت ایران در شیراز اهمیت این بندر دوچندان شد. بافت قدیم بوشهر از شرق، شمال و سمت مغرب به دریا محدود است و از جنوب به خیابان لیان فعلی محدود است.
یکی از این خانه‌های زیبا در این بندر بی‌نظیر و آرام عمارت حاج رئیس است که در محله شنبدی بوشهر قرار دارد.
عمارت حاج رئیس بوشهر
عمارت حاج رئیس بوشهر از بناهای تاریخی دوره قاجاریه است که توسط حاج عبدالرسول طالبی ملقب به رئیس التجار و معروف به حاج رئیس بنا شده است. این خانه تاریخی در بوشهر، خیابان گمرک شنبدی، جنب مسجد، پلاک ۶، بالای تپه‌ای کم ارتفاع در فاصله شش متری آب دریا و در محدوده اداره بندر و کشتی‌رانی قرار دارد. این ساختمان از نه حیاط تشکیل شده و اتاق‌های نه حیاط در یک، دو، سه طبقه و برای استفاده‌های مشخصی بنا شده است.
حاج عبدالرسول طالبی از بازرگانان بزرگ دوره قاجاریه است و منزلتش در میان مردم به‌قدری بود که فرد مورد اعتماد مردم و صاحبان سرمایه برای جمع‌آوری پول برای راه‌اندازی بانک ملی ایران شد. رئیس‌التجار لقبی بود که توسط حکومت قاجار به این تاجر داده شد، با گذشت زمان به‌عنوان «حاج رئیس» به‌طور رایج و عام شناخته می‌شد.
این عمارت تاریخی به خاطر وسعت و بزرگی، پیچیدگی و ارتباط تمام حیاط‌ها به یکدیگر، از جمله ساختمان‌های یگانه‌ای است که مدتی به‌وسیله سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (کارفرما) مهندسان و مشاور ارگ بم کرمان (مشاور طرح) و شرکت استوار سازه (پیمانکار طرح) احیا و مرمت شد.
عملیات احیا و مرمت عمارت حاج رئیس (عکاس: محمد یوسفی)
عمارت حاج رئیس بوشهر الگوی مورد توجهی از معماری بومی بوشهر و ساختمانی سفید رنگ است که دارای ظرایف معماری منحصربه‌فرد است که دو علت دارد:
۱) این معماری ته‌رنگ هایی از معماری جنوب خلیج فارس را دارد. ۲) ظرایف‌ها و پایداری های مخصوصی در فضابندی و ایجاد فضاهای خالص در کنار شکستگی‌های نما و حجم دارد.
سنگ‌های مرجانی و گچ مصالحی هستند که در ساخت این مجموعه به کار رفته است. این مجموعه به‌طور تدریجی درست شده که در قسمت‌های گوناگون آن دارای تفاوت معماری و کیفیت ساخت برای متخصصان است.
عملیات احیا و مرمت عمارت حاج رئیس (عکاس: محمد یوسفی)
عمارت حاج رئیس در گذشته هم کاربرد مسکونی و هم تجاری داشته است، مراسم آیینی شَروِه خوانی در عمارت حاج رئیس بوشهر در سال ۹۳ برگزار شد. شروه خوانانی از سراسر استان در این مراسم شروه خوانی کردند، یکی از شروه خوانان پیشکسوت و برجسته استان که پولاد اسماعیلی نام دارد، در این مراسم حضور داشت. شروه خوانی از شکل‌های موسیقی جنوب ایران و به‌خصوص استان بوشهر است.
مراسم شروه خوانی در عمارت حاج رئیس
محوطه ساختمان حاج رئیس ۴۴۵۰ متر مربع مساحت دارد. فضاهای سقف‌دار آن در دو تراز حدود ۵۵۰۰ متر مربع است که ۵ حیاط مرکزی دارد و ساختمان‌های نسبتا متاخر یکی از آن‌ها در حیاط دوم نابود شده است.
این ساختمان قدیمی درها و پنجره‌های زیادی دارد که در نگاه اول توجه بیننده را به خود جلب می‌کند و به نظر می‌رسد برای جاری شدن هوا و خنک شدن محیط درونی در روزهای گرم، چنین ساخته شده است. برای ساخت درها و پنجره‌ها از چوب ساج هندی و همچنین از بوریا و چوب صندل در پوشش سقف این ساختمان بهره‌گیری شده است. این عمارت از ۹ حیاط متصل به هم تشکیل شده که ۴ حیاط آن به خاطر توجه نکردن، کاملا خراب شده است. اتاق‌های نه حیاط در یک، دو، سه طبقه و برای استفاده‌های معین ساخته شده و به‌عنوان حیاط داخلی، حیاط آشپزخانه، حیاط مسکونی (خانه محمد حسین، فرزند حاج رئیس)، حیاط مجلسی (بیرونی)، حیاط مخصوص وسایل و ابزار چهارپایان، حیاط اصطبل و سه حیاط برای سکونت خدمت‌کاران مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
طبقه‌های ساختمان در حیاط داخلی و از طریق دو نوع راه پله به هم ارتباط پیدا می‌کردند. سنگ‌های کوچک به‌شکل مربع کف حیاط را پوشش داده بود که اکنون تنها بخشی از آن بر جای مانده است. هر نه حیاط به یکدیگر مرتبط هستند که این ارتباط از خصوصیات این مجموعه است. محل زندگی حاج رئیس حیاط داخلی بود که با دیگر حیاط‌ها از هر طرف ارتباط پیدا می‌کند. کف همه حیاط‌ها سنگ‌فرش شده و سقف اتاق‌ها و طارمه‌ها از تیرهای چندل ساخته شده است. در بیشتر اتاق‌ها و طارمه‌ها از سقف کاذب به‌صورت تخته کوبی در زیر تیرهای چندل مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین در این عمارت تاریخی از ارسی‌ها، درهای ۲ لنگه، ۳ لنگه، چهارلنگه، ۵ لنگه، پنجره‌ها، سقف کاذب، کرکره‌های چوبی و بسیار گران‌قیمت و با ارزش استفاده شده که از حیث متنوع بودن رنگ‌ها و تعداد آن‌ها (درها و پنجره‌ها)، در میان بناهای بوشهر بی‌همتا است. اما متاسفانه بسیاری از این درها و پنجره‌ها که نشان‌دهنده هویت تاریخی و هنری منطقه است، ٰدر سال‌های اخیر دزدیده شده است.
هر سال در ظهر عاشورا حاج رئیس در خانه خودغذای محلی بوشهر درست کرده و به مردم احسان می‌داد. همچنین در ماه رمضان هر سال چند بل خرما به‌طور برابر در ظرف‌های مسی همراه با پاکت پول به فقیران از طرف حاج رئیس عطا می‌شد. پس از فوت حاج رئیس با توجه به وصیت ایشان، این احسان‌ها چندین سال ادامه داشته است.
این مجموعه تاریخی در هفتم مرداد ماه سال ۱۳۸۲ با شماره سند ۹۲۷۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
دیدگاه