کبوترخانه چادگان، از جاذبه های پنهان اصفهان

کبوترخانه‌‌ها یا کفتر خانه‌‌ها، که با نام کبوترخان نیز شناخته می‌شود ساختمان‌هایی کهن هستند که معمولا به‌شکل استوانه ساخته می‌شدند و برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می‌شدند. در گوشه و کنار استان اصفهان برج‌ها و کبوترخانه‌هایی مخروطی شکل دیده می‌شود که افراد، گاه به اشتباه این برج‌ها را دژهای قدیمی شهر اصفهان می‌پندارند. در گذشته در استان اصفهان حدود ۴ هزار کبوترخانه ساخته شده‌اند که با گذشت ۴۰۰ سال، تعداد کبوترخانه‌های اصفهان از چندین هزار به حدود ۳۰۰ تعداد کاهش یافته و از این تعداد تنها ۶۵  کبوترخانه در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شده است. از کبوترخانه‌های مشهور استان اصفهان می‌توان به کبوترخانه چادگان اشاره کرد که در غرب استان اصفهان واقع شده است.

پیدایش شهر چادگان بر اساس ضرورت‌های تاریخی یا سیاسی نبوده، بلکه بیشتر به‌علت شرایط مناسب محیط طبیعی بوده است. وجود رودخانه مهم زاینده رود مهم‌ترین عامل پیدایش شهر چادگان و دهکده تفریحی چادگان محسوب می‌شود. مرکز شهرستان چادگان در ۱۱۵ کیلومتری غرب استان اصفهان واقع شده است. چادگان از شهرهای مهم گردشگری استان اصفهان نامبرده می‌شود که با مناظر طبیعی زیبا و آثار تاریخی، پذیرای گردشگران بسیاری است. چادگان منطقه خوش آب و هوایی است که به خاطر وجود سد و ساحل زاینده رود و چشم‌انداز‌های زیبای اطراف آن به منطقه‌ای برای گذراندن تعطیلات مردم استان اصفهان تبدیل شده است. کبوترخانه چادگان نیز یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب این منطقه است که بنایی ۴ طبقه است و معماری بسیار زیبای آن خیره‌کننده است.

کبوترخانه ‌های کوچک و بزرگ ایران به حسب اندازه میان هزار تا ۴۰ هزار کبوتر را در خود جای می‌‌دهند. در دوره صفویه که اصفهان پایتخت ایران بوده است، حدود چهار هزار کبوترخانه در این استان ساخته شده‌اند. در آن دوره‌، زندگی مردم به زمین‌های کشاورزی وابسته بود و آن‌ها با توجه به کم قوت بودن زمین از کود کبوترها استفاده می‌کردند. این نوع کود در مقایسه با کودهای دیگر، کاربرد بسیاری به‌خصوص در جالیز و باغ‌های انگور داشته است. با چنین نگرشی بود که کبوترخانه‌های بسیاری ساخته شدند. این بناها از نظر معماری، سازه‌ای خشتی هستند که از حدود ۴۰۰ سال پیش، حتی در روستاهای دورافتاده اصفهان نیز بنا شده‌اند. بر اساس مدارک مستند و آنچه که در سفرنامه‌ها آمده، در گذشته حدود چهار هزار کبوترخانه در کل استان اصفهان بوده است. شاید تنها سندی که تا حدودی قدمت این برج‌ها را بتواند مشخص کند، این است که قازان خان، هفتمین پادشاه سلسله ایلخانی برای حفظ کبوترها، شکارچیان را از شکار در نزدیکی کبوترخانه‌ها منع کرده بود.

معماری کبوترخانه‌ها شگفت‌انگیز است. طراحی و انتخاب سایت‌های دایره‌ای برای ساخت کبوترخانه با فضاهای تو در تو در مقاومت بالای آن نقش داشته است. نقل شده است که مارها قادر به بالا رفتن از سطوح منحنی مانند استوانه نیستند، سیاح بزرگ فرانسوی در قسمتی از سفرنامه خود در اینباره نوشته است:

کبوترخانه‌های عظیم ایران شش بار بزرگ‌تر از بزرگ‌ترین پرورشگاه‌های ماست. این برج‌ها را از آجر بنا می‌کنند و رویش را گچ و آهک می‌کشند و در تمام سطوح داخلی دیواره برج از بالا به پایین سوراخ‌هایی تعبیه شده است تا کبوتران در آن‌ها آشیانه کنند. 

نحوه ساخت این کبوترخانه‌ّها به‌گونه‌ای بوده که امنیت همراه با آرامش و آسایش کبوتران را تامین می‌کرده است. دقت در اجرای این برج‌‌های کبوتر به حدی بوده است که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم را به صفر می‌رسانده است، زیرا اگر حتی یک مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون این کبوترخانه راه می‌یافت، هرگز هیچ کبوتری احساس امنیت نمی‌کرد و کبوترخانه خالی از حضور کبوتران می‌شد. قطر سوراخ‌های ورودی کبوتران به داخل برج‌ها به‌اندازه‌ای ساخته شده است که تنها کبوتران می‌توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. از جمله تمهیداتی که ایرانیان در دفع دشمنان کبوترخانه‌ها انجام می‌دادند، استفاده از بوی برخی از جانوران مانند گرگ و کفتار و بوی برخی از گیاهان مانند کندر و سراب برای محافظت از کبوتران بوده است.

توجه به ابعاد طرح توسعه افقی و عمودی و ساخت کبوترخانه‌های پلکانی و طبقه طبقه بودن بنا، راحتی بازسازی و مرمت را به‌دنبال داشته است. در مناطق گرم و خشک که حضور آب جاری امکان‌پذیر نبوده، با احداث چاه و ایجاد جایگاه‌های آبشخور امکان استفاده کبوتران از آب را فراهم می‌کردند.

کبوترخانه چادگان که در چادگان در مسیر جاده اصفهان به خوزستان قرار دارد، نمای بیرونی آن از کاه گل پوشیده شده و نام آن برج کبوتر است که به گفته بسیاری از اهالی از گذشته با دو هدف ساخته شده است. یکی اینکه در ایام قدیم در این برج دانه و غذای پرندگان ریخته می‌شد و پرندگان زیادی در این برج زندگی می‌کردند و فضولات این پرندگان با خاک مخلوط و کود بسیار خوبی به دست می‌آمد که در کشت صیفی‌جات از آن استفاده می‌شده است. اما هدف مهم‌تر این بود که مردم این منطقه را در زمان قدیم از آمدن افراد غریبه با خبر می‌کرده است به‌طوری که وقتی فرد یا افرادی به این منطقه نزدیک می‌شدند پرندگان این برج به پرواز در می‌آمدند و مردم این منطقه از ورود فرد یا افراد غریبه مطلع می‌شدند.

_{عکس:زهرا باغبان}

اقتصاد شهرستان چادگان از گذشته بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی بوده و کبوترخانه چادگان یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در کشاورزی این منطقه بوده است اما با تغییرات زندگی انسان‌ها کم‌کم کبوترخانه‌ها نیز جایگاه پیشین خود را از دست دادند. با تغییرات ایجاد شده در وضعیت کشت و با ورود کودهای شیمیایی ارزان‌تر و آسان‌تر، دیگر جایی برای کبوترخانه‌ها و تحمل زحمت جمع‌آوری فضله و تهیه کود از آن‌ها باقی نماند. همچنین در اواخر دوره قاجاریه، شکار بی‌رویه کبوتر یکی از تفریحات حاکم اصفهان بوده است که این خود از عوامل کاهش تعداد کبوتر در این استان و مخروبه شدن کبوترخانه‌ها شده است.

به یاد داشته باشید که همواره می‌توانید انواع تور اصفهان را در کجارو مقایسه کرده و از فروشنده‌های معتبر خریداری کنید.