زاینده رود

رودخانه زاینده رود یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های ایران است که از استان‌ها و شهرهای مختلفی می‌گذرد و شهر اصفهان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. پل‌های متعددی از دیرباز تا به امروز روی این رودخانه ساخته شده‌اند؛ پل‌هایی که از مهم‌ترین جاهای دیدنی اصفهان به شمار می‌آیند و نشاط و طراوتی مثال‌زدنی را برای این شهر به ارمغان آورده‌اند. زاینده رود برخلاف همه رودخانه‌ها، به‌جای آن که به دریا بپیوندد و به زیست خود ادامه دهد، در یک ناحیه کویری داخلی کشور فرو می‌رود و به سکون می‌رسد.

طومار معروف شیخ بهایی و تقسیمات آب زاینده رود از برجسته‌ترین نمونه‌های میراث فرهنگی کشور ایران هستند و نشان از اهمیت حیاتی این رودخانه از دید مردم منطقه در طول تاریخ دارند؛ رودخانه‌ای که در سال‌های اخیر با مشکل خشک‌سالی، بحران‌های محیط زیستی و مدیریت غلط روبه‌رو بوده است. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با رودخانه زاینده رود و پل‌های روی آن بیشتر آشنا کنیم.

_{منبع عکس: اینستاگرام esfahantourism}

هرآنچه باید درباره زاینده رود بدانید:

• زاینده رود کجاست؟
• سرچشمه زاینده رود
• زاینده رود به کجا می‌ریزد؟
• سد زاینده رود
• زاینده رود قدیم
• چرا زاینده رود خشک شد؟
• آیا زاینده رود آب دارد؟
• زاینده رود امروز
• پل های زاینده رود

زاینده رود کجاست؟

_{نمایی از پل خواجو. عکس: علیرضا جواهری. منبع عکس: mapio.net}

زاینده رود بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به‌سمت شرق پیش می‌رود تا در نهایت به تالاب گاوخونی برسد. این رودخانه با ۳۶۰ کیلومتر طول از استان‌های چهارمحال و بختیاری، لرستان، اصفهان، یزد و شهرستان‌های کوهرنگ، فارسان، بن، سامان، چادگان، لنجان، اصفهان، فلاورجان، خمینی شهر و مبارکه عبور می‌کند. 

حوضه رودخانه زاینده رود ۴۱,۵۰۰ کیلومتر مربع است و جریان آب این رودخانه در مطلوب‌ترین شرایط به ۱٫۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ متر مکعب در ثانیه می‌رسد. این رودخانه که با نام‌های زنده رود، زندک رود، زرين رود، زرن رود، زندرود، زرينه‌رود و زن رود نیز شناخته می‌شود، در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ به‌عنوان صد و هجدمین اثر طبیعی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net. عکاس‌ها: عکس دوم (علی رفیعی)، سوم (حسن الماسی)، هفتم (احمد حسین)، هشتم تا دهم (علی بسیج)، یازدهم (محمد رفیعی)، چهاردهم (علی اسکندر کولایی)}

سرچشمه زاینده رود

_{عکاس: زهرا کیانی پور. منبع عکس:  اینستاگرام esfahantourism}

زاینده رود یکی از بزرگترین رودخانه‌های ایران است که در مرکز کشور، یعنی استان اصفهان از غرب به شرق جریان دارد و رگ حیاتی و عامل اصلی سرسبزی و حاصلخیزی اصفهان محسوب می‌شود. زاینده رود چند سرچشمه مختلف دارد.

یکی از سرچشمه‌های اصلی زاینده رود، رودخانه پلاسجان در غرب اصفهان است که از به‌هم پیوستن دو شاخه اصلی تشکیل می‌شود. یک شاخه به نام رود فریدن از چشمه لنگان و چشمه سراب در فریدون شهر سرچشمه می‌گیرد و شاخه دوم نیز رود بوئین است که از افوس در شهرستان بوئین میاندشت سرچشمه می‌گیرد. آب این دو چشمه در نزدیکی روستای صادقیه در فریدون شهر به‌هم می‌پیوندند. رود پلاسجان در ادامه پس از عبور از چند روستا در شهرستان‌های فریدون شهر و فریدن در نهایت در نزدیکی روستای مشهد کاوه در شهرستان چادگان (محلی به نام کمیتک) به زاینده رود می‌ریزد. رود پلاسجان منبع آبی اصلی کشاورزی در این منطقه است.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net. عکاس‌ها: عکس سوم (Hesam_Z)، چهارم (مجتبی غلامرضایی)، ششم (منصور هوشمند)، هفتم (فرید عطار)،  دهم تا چهاردهم (رضا دهقانی زاده)، پانزدهم تا هفدهم (محمد جواد ابراهیمی)، نوزدهم و بیستم (محمود صفوی)}

سرچشمه اصلی رودخانه پلاسجان، دامنه‌های زردکوه بختیاری (ارتفاعات گلپايگان) در حد فاصل بین اصفهان و لرستان است. این سرچشمه به‌شکل حوضی مدور با مساحتی در حدود ۳۰۰ زرع است و با نام «چشمه جانان» شناخته می‌شود؛ چشمه‌ای که در این ناحیه می‌جوشد و به‌سمت شرق سرازیر می‌شود. چشمه جانان پس از طی سه کیلومتر مسافت به چشمه دیگری به نام «چهل چشمه» می‌رسد. به‌علاوه از سمت شمال این منطقه (ناحیه فریدن)، دو چشمه بزرگ دیگر به نام «خُرِسنگ» و «کودَنگ» به جانانه‌ رود می‌پیوندند.

زرین رود یکی دیگر از سرچشمه‌های اصلی زاینده رود است که در واقع به‌طور طبیعی به رودخانه کارون می‌ریخته است. طبق اسناد تاریخی، شاه عباس کبیر در سال ۹۹۶ هجری قمری به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان دستور می‌دهد تا با کندن مسیری در کوه کارکنان، رودخانه زرین رود را به زاینده رود برساند؛ اما تلاش‌های او به فرجام نمی‌رسد. در نهایت با ساخت تونل‌های کوهرنگ آب زرین رود به‌صورت یک انشعاب به زاینده رود اضافه می‌شود؛ انشعابی که منبع آن زیر کوه زردکوه بختیاری (استان چهار محال و بختیاری) قرار دارد؛ پس در واقع می‌توان گفت که در حدود ۵۰ درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمه‌های کارون تامین می‌شود.

_{منبع عکس:  mapio.net}

زرین رود از چشمه دیمه، چشمه کوهرنگ و دره خوربه سرچشمه می‌گیرد. بررسی طرح ساخت تونل اول کوهرنگ برای انتقال زرین رود به زاینده رود در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد. در نتیجه این بررسی‌ها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول به مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار شد و این سیستم در سال ۱۳۳۲ شمسی به بهره‌برداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲,۹۰۰ متری است که به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زاینده رود منتقل می‌کند.

طراحی و اجرای سد انحرافی و تونل دوم کوهرنگ توسط مهندسان مشاور سوگرا انجام شد و این سیستم در سال ۱۳۶۴ شمسی به بهره‌برداری رسید. از این سال به بعد با اتمام ساختمان سد و تونل ماربران و انتقال ۱۱۵ میلیون متر مکعب آب چشمه‌های ماربران و کلنچین به این سد، سد و تونل دوم کوهرنگ سالانه به‌طور میانگین حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به مخزن سد زاینده رود انتقال می‌دهند. طول این تونل ۲٫۸ کیلومتر و  قطر آن ۴٫۲ متر است.

 _{عکاس: محسن خدادادی. منبع عکس:  mapio.net}

بررسی طراحی و ساخت سد و تونل سوم کوهرنگ توسط مهندسان مشاور زابندآب و تهران برکلی در سال‌های دهه ۶۰ انجام شد. عملیات اجرایی این تونل در سال ۱۳۷۷ به‌منظور تامین و انتقال آب به میزان حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب در سال، جهت تامین قسمتی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران برای مصارف شرب صنعت، کشاورزی و افزایش حجم آب تنظیم شده سد زاینده رود اصفهان با استفاده از سد مخزنی کوهرنگ سوم آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد.

آخرین رودخانه دائمی که به زاینده رود می‌ریزد، رودخانه مرغاب است. این رودخانه از چشمه مرغاب در فاصله ۸۵ کیلومتری غرب استان اصفهان در شهر عسگران از توابع شهرستان تیران و کرون سرچشمه می‌گیرد. چشمه مرغاب در منطقه نمونه گردشگری و تفرجگاه ۳۰ هکتاری واقع شده است و مکانی فوق‌العاده برای طبیعت گردی به شمار می‌آید. این چشمه در دهانه دالانکوه قرار دارد و از برف‌های دائمی کوه تغذیه می‌شود و در تمام طول سال دارای آب است. این چشمه پس از طی مسافت ۱۰۰ کیلومتر به زاینده رود می‌پیوندد. در نهایت بیشترین آب جاری در زاینده‌ رود وارد استان اصفهان می‌شود. از دیگر شاخه‌های فرعی زاینده رود می‌توان به چم دره، دره قاضی کوچک و چشمه‌های متعدد آهکی از نوع کارستیک اشاره کرد.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net. عکاس‌ها: اول تا پنجم (کاظم اوچیزی)، ششم (سید ابراهیم هاشمی)، هشتم (امید سامانی)، نهم (جعفر موسوی)، دهم (حامد یزدانی)، یازدهم (سعید شعبانی)}

زاینده رود به کجا می‌ریزد؟

_{عکاس: محمد رحیمی}

زاینده رود در نهایت به تالاب گاوخونی در ۱۴۰ کیلومتری اصفهان و ۳۰ کیلومتری شهرستان ورزنه در مجاورت تپه‌های شنی سرازیر می‌شود. بخش بزرگی از تالاب و باتلاق گاوخونی در فلات مرکزی ایران در استان اصفهان قرار دارد و بقیه آن در استان یزد واقع شده است. این تالاب با وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع، عرض حدود۴۵ كيلومتر و طول ۲۵ كيلومتر منطقه‌ای اسرارآمیز است.

گاوخونی از سطح دریا ۱۴۷۰ متر ارتفاع دارد و حداکثر عمق آن در مواقع پر آبی ۵٫۱ متر و حداقل آن ۱۰۰ سانتی‌متر است. گاوخونی از دو بخش «گاو» به‌معنای بزرگ و «خانی»‌ به‌معنای چاه و چشمه تشكيل شده است و آن را با نام‌های دیگری چون گاوخانی و گاوخانه نیز می‌خوانند. تالاب گاوخونی از بالا به‌شکل یک گلابی یا یک مثلث به نظر می‌آید.

_{منبع عکس: varzaneh.org}

تالاب بین‌المللی گاوخونی مقصدی محبوب در میان گردشگران و کویرنوردان داخلی و خارجی به شمار می‌آید. اطراف این مرداب تا ده‌ها کیلومتر خالی از سکنه است و در وسط آن گودالی وجود دارد که تاکنون خشک نشده است. در شنزارهای اطراف تالاب گاوخونی در گذشته گیاهانی چون كز شور، طاق، غان، چوبک و غيره می‌روییدند و حیواناتی چون گورخر، کل، بز، میش، قوچ وحشی، خوک، گراز، انواع مار، مارمولک، سوسمار، گرگ، شغال، روباه شنی، کفتار، لاک‌پشت، بزمجه، افعی شاخدار،جبیر، خرگوش و انواع خفاش زندگی می‌کردند.

تالاب گاوخونی به‌لحاظ شرایط جغرافیایی زیست محیطی و سه فاکتور هیدرولوژیکی، بیولوژیکی و اکولوژیکی از نادرترین و کمیاب‌ترین تالاب‌های کره زمین به شمار می‌آید. در محدوده تالاب، آثار باستانی فراوانی مانند قلعه خرگوشی، ارگ قورتان، کاروان‌سراهای عباسی، آسیاب‌های آبی، مسجد جامع بزرگ شهر ورزنه و مساجد تاریخی دیگر و پل‌های تاریخی وجود دارند که می‌توان در سفر به این منطقه از آن‌ها نیز دیدن کرد.

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان}

مقدار آبی که در فصل زمستان به تالاب گاخونی می‌رسد، چند برابر روزهای تابستانی است. جالب است بدانید برخی افراد باور دارند که آب‌های فرو رفته در این تالاب در اطراف رفسنجان و کرمان از زمین بالا می‌آید و دوباره جاری می‌شود؛ البته این نظریه توسط جغرافی‌دانان رد شده است و آن‌ها اعتقاد دارند که آب فرو رفته در مرداب یا در نقاطی بسیار دورتر از زمین بالا می‌آید یا در کویر ابرقو ظاهر می‌شود.

متاسفانه در سال‌های اخیر با تخصیص بی‌رویه آب به صنایع و باغ‌ها، آب ورودی به تالاب گاوخونی به صفر رسیده است و این تالاب عملا نابود شده است. این موضوع در حالی در کشور ما رخ داده است که ایران عضو کنوانسیون بین‌المللی رامسر است و طبق قوانین آن نباید قوانینی تصویب کند که بر اثر آن‌ها تالاب‌ها خشک شوند. تالاب گاوخونی در نزدیکی کانون بحران گردوغبار شرق اصفهان قرار دارد و در صورت عدم احیا می‌تواند خود به کانون بحران دیگری تبدیل شود.

_{منابع عکس‌ها: اقتصاد آنلاین، خبرگزاری صدا و سیما، خبرگزاری ایسنا}

مسعود باقرزاده کریمی مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها با اشاره به آخرین وضعیت تالاب‌های کشور، اظهار کرد:

۱۵ سال است که بیشتر مساحت تالاب گاو خونی خشک شده و اکنون نزدیک به ۹۶ درصد آن خشک است. تالاب گاوخونی ۱۷۶ میلیون متر مکعب از زاینده رود حقابه دارد؛ اما متاسفانه حقابه این تالاب داده نمی‌شود و به‌دلیل مصرف بیش از حد آب این تالاب به حد مطلوبی نرسیده است.

• آدرس تالاب گاوخونی: ۱۴۰ کیلومتری اصفهان، ۳۰ کیلومتری شهرستان ورزنه (مشاهده روی نقشه) 

سد زاینده رود

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا}

سد زاینده رود یکی از جاهای دیدنی شهرستان چادگان است که در مجاورت این شهر در ۱۲۵ کیلومتری غرب اصفهان و در ۵۰ کیلومتری شمال شهر کرد قرار دارد. این سد با نام قبلی سد شاه عباس کبیر در سال ۱۳۴۹ به‌منظور تامین آب آَشامیدنی استان‌های اصفهان، یزد و چهار محال و بختیاری، تولید سالانه ۲۵۰ میلیون کیلووات ساعت انرژی برق‌آبی، کنترل سیلاب‌های فصلی و تنظیم آب کشاورزی مورد نیاز ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست روی رودخانه زاینده رود احداث شد.

دریاچه سد زاینده رود یکی از جاذبه‌های مهم استان اصفهان است که با چشم‌اندازهای خیره‌کننده مقصدی مناسب برای گذراندن تعطیلاتی پر از آرامش به شمار می‌رود. در این دریاچه ماهی‌های مختلفی از جمله قزل‌آلا زندگی می‌کنند و علاقه‌مندان می‌توانند در این منطقه به ماهیگیری بپردازند.

_{دهکده تفریحی توریستی سد زاینده رود چادگان. منبع عکس: iraninform.com}

در نزدیکی سد زاینده رود (فاصله ۱۵ کیلومتری) نیز یک مجتمع تجاری رفاهی به نام «دهکده تفریحی چادگان» وجود دارد که در آب و هوایی پاک و کوهستانی امکاناتی چون قایق‌سواری، استخر سرپوشیده و روباز، درشکه سواری، پینت بال، سالن بیلیارد، پیست دوچرخه سواری، باشگاه سوارکاری، غواصی، زمین‌های ورزشی متعدد، شهر بازی کودکان، قطار شادی، رستوران، کافی‌نت و ده‌ها امکانات تفریحی دیگر را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد. پیاده‌روی در فضای سبز، کمپینگ در کنار درختان میوه و عکاسی از محبوب‌ترین فعالیت‌های گردشگران در دریاچه سد زاینده رود هستند.

طول رودخانه زاینده رود تا ورودی دریاچه سد در ارتفاع ۲۰۵۹ متر حدود ۴۵ کیلومتر است. طول دریاچه پشت سد حدود ۳۲ کیلومتر و بیشترین عرض آن پنج کیلومتر است. بلندترین نقطه حوضه (کوه کاربوش) ۴۳۰۰ متر و پست‌ترین نقطه دریاچه (بستر رودخانه در محل سد زاینده رود) ۱۹۷۵ متر ارتفاع دارد. مساحت حوضه نیز ۴۱۳ کیلومتر مربع است. بیشینه حجم مخزن سد  ۱۴۷۰ میلیون متر مکعب و حجم مفید آن ۱۰۹۰ میلیون متر مکعب است.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان چادگان (مشاهده روی نقشه)

_{منابع عکس‌ها: اعتماد آنلاین، نامشخص، fararu.com}

زاینده رود قدیم

رودخانه آب شیرین و دائمی زاینده رود از گذشته دارای اهمیت خاصی بوده؛ زیرا در منطقه‌ای خشک با اقلیم ناپایدار قرار داشته است. به همین دلیل از روزهای دور برای این رودخانه تقسیم نامه (نظم و نسق) ویژه‌ تنظیم می‌کردند. آخرین تقسیم نامه زاینده رود طومار شیخ بهایی نام دارد. بر اساس این طومار کل آب رودخانه به ۳۳ سهم کلی و ۲۷۵ سهام جزئی‌تر، بین هفت بلوک آبخور آن تقسیم می‌شد؛ محدوده‌ای که از حدود ۷۰ کیلومتری غرب اصفهان تا ۱۲۰ کیلومتری شرق این شهر ادامه داشت.

_{عکاس: حسن الماسی. منبع عکس: mapio.net}

آب زاینده رود از ۷۵ روز بعد از نوروز تا آخر آبان ماه (۱۶۰ روز) بر اساس طومار شیخ بهایی تقسیم‌بندی می‌شد و پس از آن در فصول سرد سال، رودخانه آزاد بود؛ زیرا در این زمان از سال نیازی به آبیاری وجود نداشت. یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های این طومار این است که در آن به تمام روستاها، مزارع منطقه، باغ‌ها و محله‌ها اشاره شده است. طومار شیخ بهایی در ۲۷ صفحه A۴ به خط سیاقی نوشته شده است.

در گذشته از رودخانه زاینده رود پنج شاخه بزرگ و چند شاخه کوچک‌تر برای آبیاری باغ‌ها، عمارت‌ها و كشتزارهای داخلی اصفهان جدا می‌شد كه در گویش اصفهانی به آن‌ها‌ «مادی» می‌گفتند. جالب است بدانید که به‌طور کلی از سرچشمه زاینده رود تا گاوخونی ۱۵۴ مادی و نهر از این رودخانه جدا می‌شد. به احتمال زیاد کلمه «مادی» مربوط به زمان مادها است؛ زیرا در آن زمان آب را از چاه‌ها به‌صورت قنات استخراج می‌کردند و جاری می‌ساختند. در ادامه مادی‌های اصفهان را به شما معرفی خواهیم کرد.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net و اینستاگرام esfahantourism. عکاس‌ها: اول (محسن گلی)، دوم (لقمان محمدی)، سوم (علیرضا عجم)، چهارم (علیرضا جواهری)، هفتم (زاهد کوثری)، نهم تا سیزدهم (علی علیرضایی)، چهاردهم (پدرام فروزانفر)}

• جوی شاه: آب این شاخه که حدود نصف مادی فرشادی آب داشت، مخصوص عمارت‌های سلطنتی بود.
• مادی نیاصرم: این مادی یکی از بزرگترین مادی‌های اصفهان بود که از كنار پل مارنان از رودخانه جدا می‌شد و با گذر از جنب محله لنبان به‌سمت شرق اصفهان جریان می‌یافت. 
• مادی فرشادی: این مادی بالاتر از مادی نیاصرم از رودخانه جدا می‌شد و پس از آبیاری محله‌های چهارسوق و شمس‌آبادی از محله خواجو می‌گذشت. آب مادی فرشادی یک چهارم مادی نیاصرم بوده است.
• مادی فدن: مادی فدن بالاتر از سه مادی قبل قرار داشت و آب آن صرف سلامت حاکمان صفویه می‌شد. این مادی به دروازه دولت می‌رفت و سپس در آنجا به انشعاب‌های كوچکتر تقسیم می‌شد.
• مادی تیران یا طهران: این مادی از غرب شهر به محله بیدآباد و چهارسوق شیرازی‌ها جریان داشت
• ناجوان، نایج، شایج، قمش و عبدالله خان از دیگر مادی‌های شهر اصفهان بوده‌اند.

چرا زاینده رود خشک شد؟

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم. عکاس: مرتضی صالحی}

مشکل خشک شدن رودخانه زاینده رود از اوایل دهه ۷۰ آغاز شد. فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید. یک سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد. 

برداشت بی‌رویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ یکی دیگر از دلایل مهم خشک شدن زاینده رود است؛ آبی که به‌تنهایی بیشتر از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود می‌شود. این میزان در حال حاضر در حدود ۲۹۰ میلیون متر مکعب است و سال به سال نیز در حال افزایش است.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری تسنیم. عکاس: مرتضی صالحی}

زاینده رود از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داد و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر گردشگری تاثیرات مخربی داشت. البته این رودخانه تا شهر زرین دشت از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بوده‌ است. خشک‌سالی چند ۱۰ ساله در بالا دست و در رشته کوه‌های زاگرس مهم‌ترین دلیل خشک شدن زاینده رود است. متاسفانه ارتفاع برف در سرچشمه‌های این رودخانه مانند زردکوه و چلگرد در سال ۱۳۹۶ در فصل بهار به کمتر از یک متر رسید؛ در حالی که در گذشته حتی در فصل تابستان ارتفاع برف بیش از دو متر بود.

علاوه بر کاهش دبی سرچشمه‌های خود زاینده رود، دبی تونل‌هایی که آب رودخانه کارون را به زاینده رود منتقل می‌کنند نیز کاهش یافته‌ است. البته باید بدانید که خشک شدن زاینده رود دلایل دیگری نیز دارد که بیشتر آن‌ها حاصل مدیریت اشتباه و خطاهای انسانی هستند. خشکی زاینده رود چند صد هزار نفر را در پایین دست رودخانه بیکار کرده است؛ افرادی که با اجبار تن به مهاجرت فصلی یا دائم به استان‌های دیگر یا شهر اصفهان داده‌اند. در ادامه برخی از دلایل خشک شدن زاینده رود را به شما شرح خواهیم داد.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری تسنیم. عکاس: مرتضی صالحی}

• انتقال صنایع عمده از جمله ذوب آهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه اصفهان، شرکت نفت سپاهان و صنایع متعدد آب بر دیگری مانند نیروگاه‌ها به استان اصفهان یکی از مهم‌ترین دلایل خشک شدن زاینده رود است. جالب است بدانید شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب، معادل ۶ درصد از کل مصرف شهر را مصرف می‌کند.
• الگوی کشت نامناسب در پایین دست رودخانه زاینده رود مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستان‌های لنجان، زیرن شهر و باغ بهادران یکی دیگر از دلایل خشک شدن این شاه‌راه آبی است.

طرح انتقال آب بهشت آباد یکی دیگر از طرح‌های بحث‌برانگیز و ضد محیط زیستی در زاینده رود است. طرح بهشت آباد عنوان طرح انتقال آب از زیر حوضه کوهرنگ و بهشت‌آباد استان چهار محال و بختیاری به داخل فلات مرکزی ایران (استان‌های اصفهان، یزد و کرمان) است. این طرح که در سال ۱۳۸۴ توسط مجلس به تصویب رسید؛ ولی اجرایی نشد. در طرح اولیه قرار بود یک میلیارد متر مکعب آب به این مناطق انتقال یابد که در مطالعات بعدی به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. هدف این طرح که توسط مشاوران فرانسوی و اتریشی ارزیابی شده است، رفع کمبود آب آشامیدنی و صنعتی استان‌های اصفهان، یزد و کرمان است.

_{طرح بهشت آباد. منابع عکس‌ها: باشگاه خبرنگاران جوان (دو عکس اول)، خبرگزاری برنا، سایت خبری عصر ایران}

طرح بهشت آباد شامل احداث یک تونل به طول حدودا ۶۵ کیلومتر با قطر ۶ متر و یک سد مخزنی ذخیره‌ای به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر و حجم یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب در روستای بهشت آباد در شهرستان اردل در استان چهار محال و بختیاری می‌شود. سازمان حفاظت از محیط زیست در سال ۱۳۸۶، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۸۷ و سازمان مدیریت منابع آب ایران در تیرماه ۱۳۸۹ به طرح بهشت آباد اشکالات فراوانی گرفتند و آن را تایید نکردند. سرنوشت طرح بهشت آباد کماکان نامشخص است.

آیا زاینده رود آب دارد؟

_{منابع عکس‌ها: mapio.net و اینستاگرام esfahantourism. عکاس‌ها: عکس سوم و چهارم (رسول مجاهدی)، پنجم (زهرا کیانی پور)، ششم (NH._photography)، هشتم (علیرضا جواهری)، دهم (علیرضا دامادزاده)، یازدهم (سعید گودرزی)، دوازدهم (بهاره ام)، پانزدهم (جلال الیاسی)، شانزدهم (آرام پارسی راد)، نوزدهم (منصور هوشمند)، بیستم (مجید عبدالله بیگی)}

متاسفانه زاینده رود به‌دلیل خشک‌سالی و دیگر مشکلات ذکر شده در مقاطعی از زمان کاملا خشک شد. در سال‌های اخیر با بسته شدن دریچه‌های سد زاینده رود، این رودخانه حتی با جریانی اندک نیز دیگر در اصفهان جریان ندارد و پل‌های تاریخی این شهر بخشی از زیبایی افسونگر خود را بر فراز زاینده رود خشک از دست داده‌اند. دریچه‌های سد گاهی به‌منظور تامین بخشی از نیاز آبی باغ‌های شرق اصفهان باز و پس از چند روز دوباره بسته می‌شوند. مردم اصفهان هر بار با رهاسازی آب در بستر خشک شده در نقاط مختلف مانند پارک ناژوان، سی و سه پل، خواجو، پل‌جویی و پل ورزنه، جریان دوباره زندگی در طول این رودخانه حیاتی را به نظاره می‌نشینند و به جشن و پایکوبی در بستر و اطراف زاینده رود می‌پردازند.

زاینده رود امروز

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم. عکاس: مرتضی صالحی}

در پی خشک شدن رودخانه زاینده، این روزها شهر اصفهان، مزارع و باغ‌های شهر حال خوشی ندارند. حیات اصفهان به حیات زاینده رود گره خورده است و مرگ زاینده رود یعنی مرگ تمدنی چند صد ساله. توقف جریان آب در این رودخانه در اصفهان همچنین باعث آوارگی و بلاتکلیفی بیش از ۴,۰۰۰ پرنده مهاجری می‌شود که در فصل پاییز به این رودخانه پناه می‌آورند. 

متاسفانه حتی دوام پل‌های تاریخی زاینده رود با خشک شدن این رودخانه به خطر افتاده است. این رودخانه برای حفظ پاکیزگی هوا و کاهش آلودگی و غبار هوا نیز نقشی کلیدی دارد؛ اما در حال حاضر چیزی جز کویری خشک از بستر این رودخانه باقی نمانده است. روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکل‌های محیط زیستی استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری به‌عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نام‌گذاری شد. امید داریم که آینده زاینده رود با بینش و مدیریتی صحیح طور دیگری رقم بخورد و آب برای همیشه به رودخانه برگردد تا شهر اصفهان دوباره سرشار از زندگی و نشاط شود.

_{عکاس: مرتضی صالحی. منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

پل های زاینده رود

پل شهرستان

_{عکاس: نامشخص}

پل شهرستان، پل جی یا پل جسر حسین قدیمی‌ترین پل ساخته شده در اصفهان روی رودخانه زاینده رود است که قدمت آن به دوره ساسانیان برمی‌گردد. این پل که در سال ۱۳۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در زمان دیلمیان و سلجوقیان مرمت و بازسازی شده است. پل شهرستان در شرق اصفهان قرار دارد و پایه‌های آن روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده‌اند. این پل حدود ۱۰۵ متر طول و ۴٫۲۵ تا پنج متر عرض دارد و جهت آن شمالی جنوبی با کمی انحراف است. 

پل شهرستان ۱۱ چشمه و ۱۲ پایه سنگی بزرگ دارد و فقط به‌صورت پیاده می‌توان از آن عبور کرد. این پل در گذشته کاربری جنگی و نظامی داشته است و از نظر معماری و قدمت زمان بنا می‌توان آن را با پل دزفول و پل شوشتر مقایسه کرد. سنگ، آجر، خشت و ملاط از جمله مصالحی بودند که در ساخت پل شهرستان به کار گرفته شدند. آثار برجای مانده مسجد جامع جی از عصر سلجوقیان، مقبره الراشد بالله خلیفه عباسی، قلعه قدیمی اصفهان (کهن دژ) و حصار جی نیز در مجاورت این پل تاریخی قابل‌مشاهده هستند. پل شهرستان با پارکی به‌همین نام احاطه شده است که با وجود امکانات رفاهی و تفریحی مناسب، مقصدی فوق‌العاده برای گردش در اطراف اصفهان به شمار می‌آید.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان جی، هفت کیلومتری شرق اصفهان، بلوار سلمان فارسی (مشاهده روی نقشه)

پل تاریخی اورگان

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

پل تاریخی اورگان در دو کیلومتری روستایی به‌همین نام در شهرستان چادگان، اولین پل قدیمی بالادست زاینده رود است که حدود ۴۰ کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود قرار دارد. این پل در سال ۱۳۰۸ در دوره قاجار توسط حاج جليل استکی یکی از اهالی روستای اورگان ساخته شد. او حتی وصیت کرد که پس از مرگش یک سوم دارایی وی به مخارج ساخت و تعمیر پل اختصاص پیدا کند. شیخ محمد نوراللهای نجف آبادی نیز در سال ۱۳۳۹ تعمیراتی روی پل اورگان انجام داد و نام حک شده او را در روی سنگی در این پل دیده می‌شود.

قبل از احداث پل اورگان اهالی روستای اورگان برای تردد به روستاهای اطراف مجبور بودند تا از رودخانه عبور کنند؛ رودخانه‌ای که در بیشتر سال پر از آب و تکه‌های یخ بود. اما تلاش‌های بزرگان روستا و حاج جليل استکی با ساخت یک کوره آجرپزی در حاشیه رودخانه در نهایت به ساخت پل اورگان انجامید. پلی که علاوه بر وصل کردن مرکز چنارود جنوبی به دیگر مناطق شهرستان، استان چهارمحال و بختیاری را نیز به استان اصفهان متصل می‌کرد.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم. عکاس: رضا محمدی}

پل اورگان دارای ۹۰ متر طول، پنج متر عرض و در بلندترین قسمت دارای پنج متر ارتفاع است. این پل با ۱۲ پایه، ۱۱ دهانه معبر آب طراحی شده به‌شکل طاق جناغی و یک مخفیگاه داخل پل، سازه‌ای باشکوه است که در گذشته مسافران و در راه ماندگان در آن برای چند ساعت اقامت می‌کردند. پل اورگان بر اثر طغیان‌های زاینده رود چند بار زیر آب رفته است. این پل جزو آثار ملی ایران به شمار می‌آید و از مصالح به کار رفته در آن می‌توان به سنگ‌های محیطی، ملاط گچ و آجر تزیینی اشاره کرد. برای دسترسی به پل اورگان باید از شهر اصفهان ۱۷۲ کیلومتر به‌سمت غرب رانندگی کنید. پل اورگان در کنار جاده اصلی اصفهان کوهرنگ و دشت‌های زیبا و چشم‌اندازهای بی‌نظیر واقع شده است. بازدید از این پل رایگان است و شما می‌توانید علاوه بر تماشای پل، یک روز را در طبیعت اطراف آن سپری کنید.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان چادگان، بخش چناررود، دهستان چنارود جنوبی، روستای اورگان (مشاهده روی نقشه)

سی و سه پل

_{عکاس: نامشخص}

سی و سه پل مهم‌ترین پل زاینده رود و شاهکاری بی‌بدیل از دوره سلطنت شاه‏ عباس اول صفوی (سال ۱۰۱۱ هجری) است. این پل با هزینه و تحت نظارت سردار معروف شاه عباس، الله ‏وردى‏ خان بنا شده است و به همین دلیل آن را با نام الله وردی خان نیز می‌شناسند. سی و سه پل با ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض طویل‌ترین پل زاینده رود است که توسط معماری به نام استاد حسین بنا اصفهانی ساخته شد.

سی و سه پل براى اتصال خیابان چهار باغ کهنه عباسى به خیابان چهار باغ بالا و باغ هزار جریب و عباس‌آباد ساخته شد و در گذشته دارای ۴۰ چشمه بود؛ اما امروز تنها ۳۳ چشمه از آن‌ها باقی مانده است و بقیه مسدود شده‌اند. سی و سه پل در گذشته در جشن آبریزگان و آب پاشان (۱۳ تیرماه هر سال)، محل اجتماع شاه، بزرگان، شعرا، رجال و سایر مردم بوده است؛ جشنی که در آن مردم روی یکدیگر آب و گلاب می‌پاشیدند و به شادی و سرور می‌پرداختند.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net، ویکی پدیا، ir_co.com، خبرگزاری ایرنا، greenmelk.com، chamedanmag.com، gardeshgaranshiraz.com، عکاس عکس آخر: رسول مجاهدی}

سی و سه پل دارای یک پیاده رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو در پایین است. پیاده رو پایین پل یک گذرگاه مسقف است که میان پایه‌های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است. سنگ، آجر، ملاط ساروج و گچ از جمله مصالحی هستند که در ساخت این پل به کار رفته اند. سی و سه پل در سال ۱۳۱۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

• آدرس: شهر اصفهان، انتهاى خیابان چهار باغ (مشاهده روی نقشه)

پل خواجو

_{عکاس:: امین علی جانلو}

پل خواجو یکی از پل‌های تاریخی شهر اصفهان در شرق سی و سه پل روی رود زاینده رود است. این پل که در عصر صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفت در سال ۱۰۶۰ قمری به دستور شاه عباس دوم ساخته شد؛ البته باستان‌شناسان معتقد هستند که پل خواجو روی بقایای پلی قدیمی بنا شده است. این پل چهار طبقه با ۱۳۳ متر طول و ۱۲ متر عرض به‌همراه تزیینات و کاشی‌کاری فراوان یکی از برجسته‌ترین دیدنیهای اصفهان است.

پل خواجو، شاهکار جاودانه معماری ایرانی و اسلامی از نوع پل‌های سدی است و می‌تواند آب را تا ارتفاع ۶ متر بالا ببرد. در میان هر یک از دو ضلع شرقی و غربی پل خواجو، ساختمانی احداث شده است که شامل چند اتاق مزین به نقاشی می‌شود. این ساختمان که شاه‌نشین نام دارد، در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده است که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی روی دریاچه مصنوعی به این مکان می‌آمدند.

_{منابع و عکاس عکس‌ها: sajjadatr، رسول مجاهدی، masaf.ir (رامین  رحمانی نژاد)، pinorest.com، pinorest.com، ویکی پدیا، sheykhbahaeihotel.com، نامشخص}

در گوشه‌‌های ضلع شرقی پل خواجو، دو شیر سنگی دیده می‌شود که نماد سپاهیان بختیاری و محافظ اصفهان در عصر صفویه هستند. پل خواجو با نام‌های بابا رکن‌الدین، خواجو، گبرها، شیراز، حسن آباد، پل شاهى و تیمورى نیز مشهور است. این پل در سال ۱۳۱۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. پل خواجو را شاید بتوان زیباترین و کامل‌ترین پل اصفهان دانست. نورپردازی جذاب در زمان شب و تماشای انعکاس پل در آب زاینده رود از آن دست خاطراتی است که هرگز فراموش نخواهید کرد. البته در سال‌های اخیر که خشک‌سالی اصفهان را فرا گرفته است، شهرداری با استفاده از نورپردازی‌های گسترده، تصاویر زیبایی بر پل خواجو ایجاد می‌کند تا جای خالی تصویر کارت پستالی این پل در زاینده رود را پر کند.

• آدرس: شهر اصفهان، انتهاى خیابان کمال اسماعیل اصفهانى و انتهاى خیابان خواجو(مشاهده روی نقشه)

پل جویی

_{منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما}

پل جویی یا چوبی در شرق اصفهان، پلی باریک و کم‌عرض است که بین پل خواجو در شرق و سی و سه پل در غرب قرار دارد. پل چوبی در دوره صفویه در سال ۱۰۶۵ قمری توسط شاه عباس دوم بنا شد و دلیل احداث آن متصل کردن کاخ‌های «هفت دست» و «آینه خانه» به به طرف دیگر بود. این پل برای رفت و آمد عامه مردم ساخته نشده بود؛ بلکه در اصل محل عبور خانواده شاه صفوی، امرا، بزرگان، مهمان‌ها و سفرایی بود که اجازه دیدار با شاه عباس دوم را داشتند.

پل جویی ۱۴۷ متر طول، ۲۱ دهانه با طاق‌های جناغی و دو اتاقک کوچک در بخش میانی و آب‌برهای مثلثی شکل دارد.  در بخش میانی این پل در گذشته، برجی شش‌ضلعی قرار داشت که از هر طرف آن، چشمه‌ای روان بود. پل جویی تاکنون از شر بلایای طبیعی به دور مانده است. دلیل این موضوع را باید در ساختار این پل جستجو کرد؛ پلی سنگی که در پایه‌های آن از ملاط ساروج استفاده شده و در تمام بدنه و طاق‌ها، آجر با ملاط گچ به کار رفته است. پل دریاچه، پل سعادت‌آباد و پل هفت دست (به‌دلیل مجاورت با هفت کاخ از کاخ‌های سلطنتی عصر شاه عباس دوم) از دیگر نام‌های این پل هستند.

_{منابع عکس‌ها: eneshat.com، خبرگزاری ایسنا، esfgard.ir و mapio.net}

پل چوبی در حال حاضر یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر اصفهان است. تماشای چشم‌انداز خارق‌العاده و قدم زدن روی این پل به‌خصوص در شب و گوش سپردن به نوازندگان سنتی و پاپ از محبوب‌ترین فعالیت‌هایی است که در این منطقه می‌توان به آن پرداخت. اگر برای گردش به پل چوبی اصفهان می‌روید، حتما سری هم به کافه فرهنگ در زیر پل چوبی بزنید.

• آدرس: استان اصفهان، شهر اصفهان، خیابان کمال اسماعیل (مشاهده روی نقشه)

پل مارنان

_{عکاس: رسول مجاهدی}

پل مارنان در غربی‌ترین قسمت شهر اصفهان بین پل فلزی و پل وحید قرار دارد و از گذشته واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده رود و روستاهای سرسبز مابین آن‌ها بوده است. درباره تاریخ ساخت این پل نظریه‌های مختلفی وجود دارند؛ اما آنچه مشخص است این است که پل مارنان از زمان‌های دور، دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده رود را به‌هم متصل می‌کرده است. نام این پل در اصل «ماربین»، دگرگون شده واژه «مهربین» از فرهنگ اوستایی است؛ زیرا قرن‌ها قبل از ظهور زرتشت، معبد مهرپرستان بر فراز کوهچه آتشگاه از تمام روستاهای اطراف آن قابل‌مشاهده بوده است.

_{منبع عکس:eghamat24.com}

پل مارنان اصفهان در حال حاضر دارای ۱۷ دهانه است. به این پل، سرفراز نیز می‌گویند. گفته می‌شود که در زمان شاه سلیمان صفوى، یکى از ثروتمندان ارامنه این پل را احداث کرد و به وی لقب سرفراز دادند؛ به همین دلیل نام پل مارنان، سرفراز بوده است. البته طبق شواهد تاریخی قدمت این پل به قبل از حکومت صفویان برمی‌گردد و به احتمال زیاد این فرد ثروتمند ارمنی، پل را مرمت و بازسازی کرده است.

• آدرس: غرب شهر اصفهان، در امتداد خیابان خیام به‌سمت خیابان وحید، مجاور پارک سعدی و پارک ناژوان (مشاهده روی نقشه)

پل کله

_{منبع عکس: mapio.net}

پل کله یکی از آثار ملی ایران در نزدیکی روستای «پل کله» است که در نزدیکی اتوبان شهرکرد اصفهان قرار دارد و دو روستای نوگوران و مدیسه را متصل می‌سازد. قدمت این پل با ۹۸ متر طول، ۶ متر عرض و ۱۱ دهانه به پیش از دوره صفویه بر می‌گردد و از جمله مصالح به کار رفته در ساخت آن می‌توان به آجر، سنگ و ساروج اشاره کرد. 

در تاریخچه پل کله آمده است که شاه عباس صفوی برای نوسازی راه ارتباطی قدیمی بین بختیاری و خوزستان و در جهت سهولت حمل و نقل و هموار کردن راه قدیمی لنجان، پلی جدید در حاشیه شمالی زاینده رود احداث کرد که در ابتدا با نام پل قلعه شناخته می‌شد؛ اما به تدریح تحت‌تاثیر گویش رایج اهالی آن منطقه به «پل کله» تغییر یافت. پل کله تاکنون چند بار مرمت و بازسازی شده است و در حال حاضر ارتباط بین لنجان با استان چهار محال و بختیاری را برقرار می‌کند. باغ‌ها و بیشه زارهای اطراف این پل، این منطقه را تبدیل به مکانی محبوب در میان گردشگران کرده‌اند.

_{منابع عکس‌ها: mapio.net}

«پل سر» یکی از پل‌هایی است که در سال‌های اخیر در کنار پل کله ساخته شده است. این پل که جاده اصفهان به چهار محال و بختیاری و خوزستان از آن می‌گذرد، دارای ۳۰۰ متر طول و ۱۰۰ متر ارتفاع است و یکی از بزرگترین پل‌های استان اصفهان به شمار می‌آید.

• آدرس پل کله: شهرستان لنجان، ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان (مشاهده روی نقشه)

پل فلاورجان

_{منبع عکس: newsfalavarjan.ir}

پل تاریخی فلاورجان یا ورگان یکی از آثار تاریخی شهرستان فلاورجان است. قدمت این پل که تنها پل دو قوسی و منحنی روی زاینده رود است به عصر صفویه برمی‌گردد. پل فلاورجان بر اساس کتیبه مرمرین آن دارای قدمت بیش از ۴۰۰ سال است. این پل پایه‌های سنگی دارای ۱۴۰ متر طول، ۵٫۷ متر عرض و ۱۸ دهنه آجری است که دو دهنه آن مسدود شده است. پایه‌های سنگی دهانه های پل فلاورجان به شیوه جناغی و با آجر ساخته شده‌اند و هشت چشمه طاق کوچک به دل این پل راه باز کرده‌اند.

_{منبع عکس: newsfalavarjan.ir}

پل فلاورجان در ابتدا مسیری برای کاروان‌هایی بود که بین اصفهان و چهار محال و بختیاری تردد می‌کردند؛ اما در سال ۱۳۴۲ تبدیل به گذرگاهی برای عبور و مرور کامیون‌ها شد. این پل حدود ۲۰ کیلومتر (نیم ساعت) با مرکز شهر اصفهان فاصله دارد و به شما پیشنهاد می‌کنیم بازدید از آن را به‌هیچ‌وجه از دست ندهید.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان فلاورجان (مشاهده روی نقشه)

پل بابا محمود

_{منبع عکس: ویکی پدیا}

پل بابا محمود با قدمتی از قرن هفتم در شهرستان فلاورجان قرار دارد و در سال ۱۳۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل که در بین پل‌های قدیمی استان اصفهان از قدمت بیشتری برخوردار است و دومین پل تاریخی استان به شمار می‌آید، در دوره ایلخانان مغول در سال ۷۰۴ هجری قمری توسط بابامحمود سهرفیروزانی ساخته شده است و بیش از ۷۵۰ سال قدمت دارد.

در سفر به شهرستان فلاورجان بازدید از مقبره بابامحمود سهرفیروزانی در آرامستان مرکزی روستای سهروفیروزان و مسجد مجاور آن با طاق ضربی و بنای سه ایوانی (متعلق به قرن هفتم) را نیز از دست ندهید. پل بابا محمود در گذشته راه ارتباطی بین شهرتاریخی سهرفیروزان به مسیر خوزستان و فارس بوده‌ است. این پل حدود ۳۰ کیلومتر (۴۵ دقیقه) با مرکز شهر اصفهان فاصله دارد.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان فلاورجان، بخش پیربکران، شهر تاریخی سهرفیروزان (مشاهده روی نقشه)

پل‌ اژیه

_{منبع عکس: varzanehsaba.ir}

پل تاریخی اژیه در شهر اژیه در سر راه ورزنه روی رودخانه زاینده رود قرار دارد. این پل که به احتمال زیاد در دوره صفویه ساخته شده در سال ۱۳۴۹ شمسی توسط اهالی و کمک حاج ملامحمد خورسگانی بازسازی شده است. پل تاریخی اژیه در جهت شمالی جنوبی، ۵۷ متر طول، ۳٫۸۰ عرض و ۶ متر ارتفاع دارد و دارای ۱۲ دهانه است. آجر با ملاط ساروج و گچ از جمله مصالحی هستند که در ساخت این پل به کار گرفته شده‌اند.

• آدرس: ۸۰ کیلومتری شرق اصفهان، دهستان رودشت، شهرک اژیه (مشاهده روی نقشه)

پل ورزنه

_{منبع سه عکس اول: varzaneh.org. منبع عکس چهارم: نامشخص}

پل تاریخی ورزنه آخرین پل زاینده رود است که با مساحت حدود ۵۰۰ متر روی زه آب‌های زاینده رود در قسمت شمال شهر ورزنه قرار دارد و در حال حاضر به پل ارتباطی بخش قدیم و بخش جدید تبدیل شده است. این پل ۱۰ چشمه طاق دارد. طول پل ۶۷ متر و عرض آن ۵#۶ متر است. از جمله مصالح به کار رفته در پل ورزنه می‌توان به لاشه سنگ در پی سازی همراه با ملاط ساروج و آجر با ملاط گچ و خاک در بدنه و طاق‌ها اشاره کرد.

پل تاریخی ورزنه در دو مرحله ساخته شده است؛ در مرحله اول هفت چشمه طاق احداث شد که قوس‌های به کار رفته در آن‌ها اصیل‌تر و ارتفاع چشمه‌ها نیز بلندتر است. این طاق‌ها مربوط به دوره دیلمیان و سلجوقیان هستند. در مرحله دوم سه چشمه تاق دیگر در قسمت شمالی به پل اضافه شد که از لحاظ فنون ساختمانی نسبت به بخش قبلی ضعیف‌تر هستند. این بخش در دوره قاجار و توسط سیف الله اردکانی ساخته شد. در حال حاضر به خاطر قدمت و اهمیت این پل تنها عابران پیاده حق استفاده از آن را دارند و وسایل نقلیه از یک پل فلزی در ۲۵۰ متری غرب همین پل عبور می‌کنند.

• آدرس: استان اصفهان، ۱۱۰ کیلومتری شرق اصفهان، شهر ورزنه (مشاهده روی نقشه)

پل زمان خان

_{عکاس: نامشخص} 

پل تاریخی زمانخان در شهرستان سامان در استان چهار محال و بختیاری واقع شده است و با دو دهانه نامساوی به عرض‌های پنج و ۵٫۶ متر، ۳۰ متر طول و ارتفاع ۱۳ متر یکی از بناهای با ارزش و قدیمی این منطقه با قدمتی از دوره صفویه به شمار می‌آید. این پل که یکی از معماری‌های شاهکار زمان خود به شمار می‌رود در ۲۷ کیلومتری شمال شهر کرد روی رودخانه زاینده رود روی سه‌پایه سنگی طبیعی بنا شده است. 

ملاط گچ، سنگ آجر و ساروج از جمله مصالحی هستند که در ساخت پل زمان خان به کار گرفته شدند. جالب است بدانید که از دوره حکومت ساسانیان برای عبور از رودخانه زاینده رود پل‌های زیادی احداث شده است که به دلیل طغیان آب رودخانه از بین رفته اند؛ اما پل زمانخان به‌دلیل وجود پایه‌های سنگی بسیار مقاوم تا به امروز پابرجا مانده است. پل زمان خان در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. پل زمان خان توسط یکی از سرداران ایل قشقایی و از سرداران معروف شاهان صفوی ساخته و تا به امروز سه بار به‌طور کامل تعمیر و مرمت شده است. این پل در گذشته محل عبور و مرور ایلات، عشایر و مسافران بوده است؛ اما در حال حاضر بیشتر نقش یک جاذبه گردشگری و نماد شهرستان سامان را دارد. مردم این منطقه به کشاورزی مشغول هستند و یکی از مهم‌ترین منابع درآمد آن‌ها جذب گردشگر است. 

_{عکاس: نامشخص} 

اطراف پل زمان خان از باغ‌های فراوان با درختان گوناگون میوه همچون بادام و گردو و شالیزار های برنج محلی (برنج لنجان) پوشانده شده است و به همین دلیل این منطقه مکانی مناسب برای پیک نیک و طبیعت گردی به شمار می‌آید. بیشتر ماهیان رودخانه زاینده رود قزل‌آلای وحشی هستند و گردشگران می‌توانند در فصول مختلف سال (به‌جز فصل تولید مثل ماهیان) به ماهیگیری بپردازند. لذت بردن از طبیعت در استراحتگاه‌های کنار رودخانه در سایه درختان، تماشای چشم‌اندازهای رویایی، رفتینگ در میان آب‌های خروشان زاینده رود (مسیری ۱۷ کیلومتری از سوادجان تا پل زمانخان)، عبور از پل معلق روی رودخانه از دیگر تفریحاتی هستند که در اطراف پل زمانخان می‌توان به آن‌ها پرداخت.

• آدرس: استان چهار محال و بختیاری، شهرستان سامان (مشاهده روی نقشه)

پل هوره

_{عکاس: نامشخص} 

پل سنگی و تاریخی هوره در روستای هوره از توابع بخش زاینده رود شهرستان سامان در استان چهار محال و بختیاری قرار دارد. این پل که یکی از بی‌نظیرترین بناهای دوره صفویه در این استان است، دو روستای هوره و سوادجان را به‌هم متصل می‌کند. پل هوره با هفت دهنه، هشت ستون و طاق‌های نیم‌دایره‌ای شکل با سبک معماری سنتی و با مصالح سنگ تراش و سیمان ساخته شده است. پل فعلی در واقع پس از بین رفتن پل قدیمی هوره و به‌دلیل صعب‌العبور بودن رودخانه به‌خصوص در زمستان و فصل بارندگی ساخته شد. ساخت پل هوره در خرداد ماه سال ۱۳۳۷ شمسی آغاز شد و در پاییز سال ۱۳۳۸ (دوره پهلوی دوم) به اتمام رسید.

_{عکاس: نامشخص} 

پل هوره به‌دلیل قرار گرفتن روی رودخانه خروشان زاینده رود و وجود درختان سر به‌فلک کشیده یکی از بهترین جاهای دیدنی استان چهار محال و بختیاری به شمار می‌رود. این پل ۶۳ متر طول، هشت متر ارتفاع و ۶ متر عرض دارد. اگر به این منطقه سفر کردید، حتما به بازدید از قلعه تاریخی هوره در مجاورت پل بروید؛ قلعه‌ای که گفته می‌شود در عصر صفوبه از آن برای اخذ مالیات از مسافران و کاروان‌ها استفاده می‌شده است.

• آدرس: استان چهار محال و بختیاری، روستای هوره (مشاهده روی نقشه)

دیگر پل‌های زاینده رود

_{پل باغ بهادران. منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

پل ده کرم سفلی (یکی از پل‌های قدیمی زاینده رود در نزدیکی سد کوهرنگ و تنگ گزی)، پل جدید ایسی سو (در مجاورت سد شاه عباس) به طول ۸۰ متر،  پل باغ بهادران (در شهر کوچک باغ بهادران) به طول ۶۰ متر، پل ریز لنجان (روستای زیر زرین شهر)، پل جدید ديزيچه (در محل ديزيچه جهت كارخانه سيمان سپاهان)، پل جدید راه‌آهن در مجاورت کوه قلعه بزی (ساخته شده در سال ۱۳۴۸ شمسی)، پل باغشاه (در مزرعه باغشاه صفی آباد) به طول ۱۴۰ متر، پل ماشین‌رو درچه به طول ۹۵ متر، پل کمربندی وحید (اولین پلی که زاینده رود پس از ورود به اصفهان از زیر آن می‌گذرد) با ۱۳۰ متر طول و ۲۲ متر عرض و پل فلزی در وسط اصفهان (ساخته شده در سال ۱۳۳۸ شمسی برای اتصال خيابان دكتر بهشتی به خیابان حکیم نظامی) به طول ۱۳۶ متر از دیگر پل‌های روی زاینده رود هستند.

_{منابع عکس‌ها: پل آذر (mapio.net)، پل بزرگمهر (نامشخص)، پل فلزی اصفهان (خبرگزاری موج)، پل فردوسی اصفهان (عکاس: اشکان بوربوری)}

از دیگر پل‌های روی زاینده رود نیز می‌توان به پل آذر (اتصال خيابان آذر به خيابان نظر و جلفا با قدمتی از دوره پهلوی)، پل ماشین‌رو فردوسی در بلوار آينه خانه و بين پل چهارباغ و پل چوبی (با قدمتی از دوره پهلوی)، پل عريض و طويل و پر رفت و آمد بزرگمهر به طول حدود ۱۳۰ متر و عرض ۱۶ متر (ساخته شده در دوره پهلوی)، پل چوم در فاصله ۶ کیلومتری شرق پل خواجو و مقابل قريه چوم به طول ۱۱۶ متر، پل سروش فادران در شرق اصفهان، پل فارفان، پل پلان، پل ورغان و پل دشتی اشاره کرد.

_{نویسنده: نگین توکلی}