زلزله های تاریخی کرمان با ۱۷ گسل فعال
استان کرمان با دارا بودن ۱۷ گسل فعال یکی از لرزه خیزترین استان‌های کشور به شمار می‌رود.
کرمان با وجود ۱۷ گسل فعال زلزله‌های تاریخی را پشت سر گذاشته است، که گزیده‌ای از این گسل‌ها به شرح زیر است:
۱. گسل گلباف
این گسل با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر و روند شمال غربی، جنوب شرقی، از جنوب غرب دشت بم تا غرب شهداد ادامه می‌یابد و در این محل به گسل لکوکوه می‌پیوندد. این گسل مسبب بیش از ۱۳ زلزله تاریخی با بزرگی بیش از ۵ است. از این رو یکی از فعال‌ترین گسل‌های استان کرمان به شمار می‌رود.
۲. گسل نایبند
گسل نایبند با طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر دارای امتداد تقریبی شمالی-جنوبی است که در برخی از نقاط جابجایی قائمی در حد ۲۰ متر را نشان می‌دهد و وقوع زلزله‌هایی در بخش جنوبی این گسل، نشان از فعال بودن آن است.
۳. گسل لکرکوه
این گسل با روند شمال-شمال شرقی، جنوب-جنوب غربی تقریبا به موازات گسل نایبند و به طول ۱۳۰ کیلومتر در غرب آن قرار دارد. مسبب وقوع زمین لرزه ویرانگر سال ۱۲۹۰ هجری راور که منجر به کشته شدن ۷۰۰ نفر شد؛ این گسل بوده است.
۴. گسل کوهبنان
این گسل با طول حدود ۳۰۰ کیلومتر یکی از لرزه‌خیزترین روندهای ساختاری در استان کرمان است، که زمین‌لرزه‌های سال ۱۲۴۲ هجری چترود، ۱۲۵۰ چترود، ۱۳۶۵ گسیک زرند و ۱۳۸۳ حتکن به این گسل نسبت داده شده است.
۵. گسل داوران
این گسل در کوهستان‌های شمال دشت رفسنجان واقع شده است.
۶. گسل رفسنجان
این گسل با طول بیش از ۱۴۰ کیلومتر در جنوب شهرستان رفسنجان مسبب زمین‌لرزه سال ۱۳۰۲ است که ۲۶۰۰ نفر بر اثر آن جان باختند.
۷. گسل انار
گسل انار که با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر از نزدیکی شهر انار عبور می‌کند، ادامه گسل رفسنجان است.
۸. گسل ده شیر
گسل ده شیر با طول ۳۵۰ کیلومتر از جنوب نائین شروع شده و به «چاه‌گو» واقع در منطقه سیرجان می‌رسد.
۹. گسل شهر بابک
گسل شهر بابک با طول حداقل ۲۷۰ کیلومتر و قسمتی از یک گسل اصلی و مهم ایران است، که در برخی از منابع علمی بنام گسل ده شیر-بافت نامیده شده است.
۱۰. گسل بلورد
گسل بلورد با طول حدود ۷۰ کیلومتر در حد فاصل جنوب بلورد شهرستان سیرجان تا جنوب شهرستان سیرجان است. این گسل بافت با طول تقریبی ۹۶ کیلومتر از شهرستان بافت عبور می‌کند و توانایی ایجاد زلزله با بزرگای ۷ را دارد.
۱۱. گسل لاله زار
گسل لاله‌زار با طول ۵۰ کیلومتر، یکی از گسل‌های فعال استان کرمان است، که مرکز چندین زلزله مهم و تاریخی بوده است.
۱۲ و ۱۳. گسل‌های ساردوئیه (سربیژن) و جیرفت (سبزوار)
طول گسل ساردوئیه (سربیژن) حدود ۱۰۰ کیلومتر است و گسل جیرفت (سبزواران) از دیگر گسل‌های فعال استان کرمان و دارای روند تقریبا شمالی-جنوبی است.
۱۴. گسل‌های جنوب جازموریان
گسل‌های جنوب جازموریان از دیگر گسل‌های فعال استان است. به‌طوری که در منطقه مکران تعداد زیادی گسل با جهت گیری شرقی-غربی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها گسل‌های جنوب جازموریان است.
۱۵ و ۱۶. گسل راین و گسل بم
این گسل با طول حدود ۶۵ کیلومتر و از حوالی شهر بم می‌گذرد. به‌طوری که در قرن اخیر شاهد وقوع چندین زمین لرزه ناشی از این گسل بوده‌ایم.
۱۷. گسل ماهان
گسل ماهان از شرق ماهان عبور می‌کند.
از جمله زمین‌لرزه‌های تاریخی مهم استان کرمان می‌توان به گسل های گلباف و کوهبنان اشاره کرد.
«گسل گلبافت» که در روز ۲۱ خرداد سال ۱۳۶۰ زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگی ۶٫۸ استان کرمان را به لرزه درآورد و در اثر آن شهر گلباف به کلی ویران شد.
شهرستان گلباف، از توابع کرمان
این زلزله حدود ۱۰۷۱ نفر کشته و ۴۰۰۰ نفر مجروح به همراه داشت. حداکثر جابه جایی قائم گسل «گلباف» در این زلزله حدود ۱۰ سانتی‌متر (شرق گلباف) بوده است.
در این زمین‌لرزه حدود ۱۶ کیلومتر از گسل گلباف جابه جا و آثار این گسیختگی به صورت شکستگی‌ها و ترک‌های کوچکی مشاهده شد. خسارات و ویرانی در نواحی جنوب (آبادی‌های تیرکان و ده ملک) و مرکزی (بخش مسکونی گلباف) متمرکز بوده است.
پدیده روانگریی و نشست زمین به علت وجود تشکیلات رسی و بالا بودن سطح اساس آب‌های زیرزمینی که عامل مؤثری در تشدید خسارات بوده است، در بخش عمده ناحیه جنوبی گلباف مشاهده شده است.
در جنوب گلباف به خصوص «دره سنگ» سازندهای آهکی ریزش کردند. در اثر این زمین‌لرزه خسارت‌های سنگینی به آبادی‌های «تیرکان» و «ده ملک» وارد شد.
«گسل کوهبنان» دیگر گسل ویرانگر این استان است که در سال ۱۳۵۶ تلفات و خسارت‌های چشمگیری به بارآورد.
با وجود این گسل، در روز سه‌شنبه ۲۹ آذر سال ۱۳۵۶ (۱۹ دسامبر ۱۹۷۷ میلادی) زلزله‌ای با بزرگای ۵٫۵، ۵٫۸ و ۵٫۹ در عمق ۳۱ کیلومتری زمین در کرمان رخ داد.
شهرستان کوهبنان، از توابع کرمان
هنگام شب زمین‌لرزه‌ای که پیش از آن دو پیش‌لرزه شدید روی داده بود، چند روستا را در منطقه «زرند» ویران کرد و موجب کشته شدن ۶۶۵ نفر و مجروح شدن ۲۶۰ تن شد.
این زمین‌لرزه روستاهای «درتنگل»، «گیسک» و «سرباغ» را ویران کرد و بخشی از گسل کوهبنان به طول ۲۰ کیلومتر که درست از پشت این روستاها، از ۸ کیلومتری شمال خاور زرند، جنبان شد.
جنبش‌های گسل در این زون عمدتا راستگرد بوده و میانگین جابجایی افقی و قائم آن به ترتیب درحدود ۱۰ و ۷ سانتی‌متر بود. نیروی فشاری شدید از شمال خاور با یک مؤلفه راستگرد ظاهری، وارد آمده است.
زمین‌لرزه ۲۹ آذر ۱۳۵۶ دارای دو پس‌لرزه نیرومند در منطقه گیسک کرمان بود و چند روستا را در منطقه زرند ویران کرد.
در زرند، بعضی از سازه های جدید آسیب اندکی دیده بودند. به قدیمی‌ترین ساختمان شهر، یعنی مسجد جامع سده هجدهم که به جای یک مسجد قرن دهم ساخته شده بود و همچنین به بقایای یک مناره بازمانده از دوره سلجوقیان آسیبی نرسید.
دگرشکلی سطح زمین ضمن تشکیل ترک‌های کششی با آرایش نردبانی، مؤلفه جنبش راستگرد گسل کوهبنان را در پهنه مه‌لرزه‌ای نشان می‌دهد.
بر این اساس بامداد امروز جمعه ۱۰ آذرماه نیز شبکه‌های لرزه‌نگاری مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران گزارشی از زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۶٫۱ در «هجدک» استان کرمان ثبت کردند.
این زمین‌لرزه که در عمق ۱۰ کیلومتری زمین و در ۳۸ کیلومتری هجدک، ۴۶ کیلومتری شهداد و ۴۸ کیلومتری چترود استان کرمان بوده است.
دیدگاه