روزشمار: ۲۹ اردیبهشت؛ روز جهانی موزه

محبوبه پوریوسفی چهار شنبه، ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۰۰

روز جهانی موزه‌ها در روز ۱۸ می، طبق قطعنامه‌ی مجمع عمومی كمیته‌ی بین‌المللی موزه‌ها ایكوم (ICOM) که در ۲۸ می ۱۹۷۷ میلادی در مسكو برگزار شد، تعیین شده است.

موزه‌ها ابزاری مهم برای تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگی و ایجاد درک متقابل، همکاری و صلح میان مردمان است. به تعریف ICOM، «موزه‌ها، قلب ملت‌ها و مؤسساتی است که به جامعه خدمت می‌کنند و در توسعه‌ی آن نقش دارند.»

گسترش موزه‌های دنیا و همكاری همه‌جانبه‌ی علمی، فرهنگی و صنعتی، در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین‌المللی و تدوین برنامه‌ها، زمانی مؤثر است كه دارای خطوط اساسی همكاری مشترک و دو جانبه بین مردم و موزه‌ها در سطح جهانی باشد.

بر اساس همین عقیده، در قطعنامه‌ی شماره‌ی پنجِ دوازدهمین مجمع عمومی كمیته‌ی بین‌المللی موزه‌ها «ایكوم» (ICOM) كه در ۲۸ می ۱۹۷۷ میلادی در مسكو برگزار شد، روز ۱۸ می به‌عنوان روز جهانی موزه‌ها اعلام شد و از آن سال در روز جهانی موزه در همه‌ی كشورهای عضو، مراسمی اجرا می‌شود.

روز جهانی موزه در ایران

موزه، پدیده‌ی جدیدی بود که در قرن نوزدهم ميلادی وارد فرهنگ ايران شد. نخستين موزه‌ها در جهان، مجموعه‌های شخصی بودند كه با هدف نمايش برای عموم ايجاد نشده و صرفاً نشان‌دهنده‌ی علاقه‌ی افراد بودند. یکی از نخستين موزه‌ها، موزه‌ی «اِشمولين» در آكسفورد انگلستان است كه در سال ۱۶۸۳ میلادی تأسيس شد.

در سال ۱۲۴۹ شمسی، ناصرالدين‌شاه پس از سفر به اروپا و ديدار از موزه‌های كشورهای روسيه، فرانسه، انگليس، ايتاليا، سوئيس، آلمان و اتريش، به تقليد از آن‌ها دستور داد گوشه‌ای از كاخ گلستان را به شكل موزه درست كنند. البته اين موزه مختص شاه و اطرافيانش بود. اين موزه پس از مدتی از بين رفت و جواهرات آن به خزانه‌ی بانک ملی و سلاح‌های موجود در آن، به موزه‌ی دانشكده افسری سپرده شد. در دوره‌ی مشروطه، به دستور وزير معارف، «صنيع‌الدوله»، اداره‌ای به نام اداره‌ی عتيقات بين سال‌های ۱۲۹۵ تا ۱۲۹۷ میلادی، به وجود آمد كه كارش سروسامان دادن به وضع نابسامان حفاری‌های غيرمجاز بود. در همين زمان بود كه موزه‌ی «ايران معارف» تأسيس شد. اين موزه، در برگيرنده‌ی اشيای عتيقه، كاشی، سفال، سكه و سلاح بود كه به‌عنوان اولين گام مؤثر در تاريخ موزه‌داری ايران به شمار می‌رود.

بيش‌ترين جلوه‌ی تاريخ موزه‌داری ايران را، در ايجاد موزه‌ی ايران باستان بايد جستجو كرد. اين موزه، با ۲۷۴۴ متر زيربنا، به دليل قدمت اشيا در زمره‌ی یکی از موزه‌های مادر دنيا محسوب می‌شود كه در سال ۱۳۱۶ شمسی افتتاح شد. اين موزه، در برگيرنده‌ی آثار مختلفی از هزاره‌ی ششم پيش از ميلاد تا دوران مختلف اسلامی است و اشيا‌ی آن در دو طبقه به نمايش در آمده است.

انواع موزه‌ها

نخستین تقسیم‌بندی كه در ممالک بسیاری به قوه‌ی خود باقی است و همچنان در اسامی كمیته‌های تخصصی «ایكوم» انعكاس دارد، تمایز بین موزه‌های هنری ظریفه، هنرهای كاربردی، باستان‌شناسی ، تاریخ، مردم‌شناسی، علوم طبیعی، دانش و فنّاوری، موزه‌های منطقه‌ای محلی و موزه‌های تخصصی است.

در عین حال، سیر تحول موزه‌ها از جنگ دوم جهانی به این‌سو، به‌تدریج مرزهای بین رشته‌ها و مجموعه‌ها را از میان برداشته است. اكنون موجه‌تر به نظر می‌رسد كه موزه‌ها را به انواع زیر تقسیم كنیم:

موزه‌های هنری
موزه‌های تاریخی
موزه‌های تخصصی
موزه‌های علمی
موزه‌های فنی و صنعتی

موزه های معروف جهان و ایران

در جهان موزه‌های معروف بسیاری وجود دارد، مانند: موزه‌ی «لوور» در فرانسه، موزه‌ی «بریتانیا» در لندن، موزه‌ی «بررا» در میلان، موزه‌ی «متروپولتین» در آمریكا، موزه‌ی «لنین‌گراد» در روسیه، موزه‌ی «ایتالیا» در رم و موزه‌ی «ایران باستان» در تهران.

موضوع روز جهانی موزه در سال ۲۰۱۶

هرسال کمیته مشورتی ICOM موضوعی را پیشنهاد می‌کند تا حضور و سهم موزه‌ها را در جامعه پررنگ‌تر کند. موضوع روز جهانی موزه در سال ۲۰۱۶ «موزه و چشم‌انداز فرهنگی» خواهد بود، به همین منظور مقرر است در مجمع عمومی ایکوم، موزه و ظرفیت‌های آن مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

هر موزه با توجه به چشم‌انداز خاص خود، از دانش و مهارت منحصربه‌فرد جهت رسیدن به مقصود استفاده می‌کند تا مأموریت اصلی خود را که حفاظت از میراث بشری چه در درون موزه‌ها و چه محیط بیرونی است، به‌خوبی تحت پوشش قرار دهد.

بر اساس منشور siena که از مصوبات کنفرانس siena در سال ۲۰۱۴ است، چشم‌انداز فرهنگی به این صورت تعریف می شود:

کشوری که در آن زندگی می‌کنیم و تصاویر و نمادهایی که ما را احاطه کرده‌اند، به نوعی بیانگر این چشم‌انداز است و به آن شخصیت می‌بخشد. چشم‌انداز در بطن جغرافیا، تاریخ، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ جستجو می‌شود و این همان خروجی و عملکرد موزه است.

گفتنی است شورای بین‌المللی موزه‌ها ایکوم در سال ۱۹۴۶، با هدف افزایش آگاهی عمومی از نقش موزه‌ها در توسعه جامعه به وجود آمده است و متعهد به ترویج و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی، حال و آینده، ملموس و ناملموس است، لذا این شورا برای رسیدن به هدف خود که همان حفاظت از میراث فرهنگی است از کلیه متخصصان میراث فرهنگی در سراسر جهان برای رویارویی با چالش‌های موزه در سراسر جهان کمک می‌گیرد.

علاقه‌مندان برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این روز و فعالیت کشورهای مختلف به این مناسبت، می‌توانند به سایت ایکوم مراجعه کنند.