بررسی کارنامه دولت یازدهم در زمینه گردشگری: امیدی دوباره
با نزدیک شدن به روزهای پایانی دولت یازدهم، با بررسی آمار و ارقام ارائه شده توسط سازمان‌ها و نهادهای مختلف، عملکرد دولت در زمینه‌ی گردشگری را بررسی می‌کنیم. با کجارو همراه باشید.
مقاله‌های مرتبط:
گردشگری یکی از مهم‌ترین منابع درآمد بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی در ۵۰ سال اخیر بوده است. بسیاری از کشورهای دنیا از سال‌ها قبل برنامه‌های گسترده و زیربنایی را برای ارتقاء این صنعت پرسود در نظر گرفته‌اند. در حال حاضر هم، کشورهای در حال توسعه، توجه زیادی به توسعه‌ی این صنعت نشان می‌دهند. گردشگری در تمام دنیا رشد بسیار قابل توجهی دارد و رشد آن از بسیاری از صنایع دیگر نیز بیشتر است.
اما گردشگری در ایران با وجود تمام پتانسیل‌هایی که دارد، هنوز آن طور که شایسته است جای خود را در صنعت گردشگری دنیا پیدا نکرده است. بسیاری از کشورهایی که در گذشته مانند ایران اقتصاد و درآمد آنها به نفت و منابع طبیعی وابسته بوده، امروزه با تغییر رویکردهای خود به دنبال توسعه‌ی گردشگری هستند و به این باور رسیده‌اند که با توسعه‌ی این صنعت پرسود می‌توان به میزان قابل توجهی وابستگی به درآمدهای حاصل از منابع طبیعی را کاهش داد.
اهمیت توسعه‌ی گردشگری برای همگان واضح است؛ به خصوص برای کشوری مثل ایران که درآمدی وابسته به منابع طبیعی دارد و با مشکلات عدیده‌ای در زمینه‌ی اشتغال دست و پنجه نرم می‌کند. از مهم‌ترین دلایلی که اهمیت توسعه‌ی گردشگری را به ویژه برای ایران و پتانسیل‌های کشورمان را برای توسعه‌ی این صنعت ثابت می‌کند می‌توان به طور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد:
ایران از نظر منابع طبیعی و تنوع زیستی بسیار غنی است. بنابراین کشور ما از این موقعیت ویژه می‌تواند به نحو احسن در جهت رشد گردشگری استفاده کند و با درآمدهای حاصل شده، تدابیری در جهت حفظ منابع بیاندیشد.
تاریخ و فرهنگ ایران، در کنار تنوع مذهبی و فرهنگی، یکی از مهم‌ترین دلایل توجه بسیاری از گردشگران خارجی است. ایران، آثار متعددی دارد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. حفظ و معرفی این میراث گرانقدر، در سایه‌ی توسعه‌ی گردشگری امکان‌پذیر است.
گردشگری با فراهم کردن امکان توسعه‌ی خصوصی سازی، راه را برای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و کم کردن نقش دولت در اقتصاد، هموار می‌کند.
اما مهم‌ترین مسئله‌ای که این روزها از آن صحبت می‌شود و دغدغه‌ی همه‌ی مردم، مسئولان و داوطلبان ریاست جمهوری است، مسئله‌ی اشتغال است. شکی نیست که توسعه‌ی گردشگری یکی از مهم‌ترین زمینه‌های ایجاد اشتغال است. با توسعه‌ی گردشگری علاوه بر مشاغلی که به طور مستقیم ایجاد می‌شوند، زمینه‌ی ایجاد مشاغل و صنایعی هم به شکل غیرمستقیم فراهم می‌شود. ضمنا گردشگری، منبع درآمد بسیار مهمی است که می‌تواند جایگزین درآمدهای حاصل از فروش منابع طبیعی باشد و منابع درآمدی جدیدی برای اقتصاد ایران فراهم کند. از این رو مسئله‌ی توسعه‌ی گردشگری یکی از آن مواردی است که داوطلبان ریاست جمهوری در مناظرات و وعده‌های انتخاباتی خود نیم‌نگاهی به آن دارند.
دولت یازدهم، زمینه‌ساز توسعه‌ی گردشگری
یکی از وعده‌های انتخاباتی دکتر حسن روحانی در زمان انتخابات دوره‌ی قبل ریاست جمهوری، تعامل سازنده با جهان بود. وی در برنامه‌های تبلیغاتی خود اعلام کرده بود:« ما می‌توانیم با تعامل سازنده با کشورهای جهان، کشور را از مشکلات نجات دهیم و با بیکاری و گرانی می‌توان مقابله کرد.»
همچنین در یکی از مناظرات انتخاباتی که دوره‌ی قبل برگزار شد، رئیس جمهور در پاسخ به سوال «موثرترین اقدام شما در تقویت و توسعه صنعت گردشگری در کشور چه خواهد بود؟» اعلام کردند:
مساله‌ی گردشگری مساله‌ی بسیار مهمی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، تبیین فرهنگ انقلاب اسلامی و اشتغال است. مجموعه محاسبات نشان می‌دهد اگر ما بتوانیم در طول یک سال ۱۰ میلیون گردشگر وارد کشور کنیم، ۱۳/۶ میلیارد درآمد کسب می‌کنیم و این مجموعه گردشگر چهار میلیون شغل ایجاد می‌کند. در حال حاضر ما سه و نیم میلیون نفر بیکار در کشور داریم که اگر ۱۰ میلیون گردشگر وارد کشور شوند مشکل اشتغال کاملا حل خواهد شد. رقم گردشگران در کشورهای همسایه مثل ترکیه در سال ۲۰۱۲ بالای ۳۰ میلیون نفر بوده است. ما ظرفیت‌های زیادی داریم و چهارمین کشور از نظر جاذبه‌های گردشگری هستیم. در صنعت توریسم باید زیربناها مثل هتل، فرودگاه و حمل و نقل را درست کنیم و همه اینها به راحتی امکان‌پذیر است. حتی اگر سرمایه‌گذار داخلی نداشته باشیم - که داریم - سرمایه‌گذار خارجی آماده است برای ما هتل بسازد و بعد از پول آن هتل برداشت می‌شود و به کشور واگذار می‌شود. فرودگاه‌های ما قابل توسعه است. مهم‌ترین مشکلی که داریم و باید حل کنیم، بحث بانکی و مسائل مالی است که به خاطر تحریم مشکل داریم و دولت باید برنامه‌ریزی کند تا پول گردشگران به نحو مناسب وارد کشور شود.
اخیرا مرتضی رحمانی موحد معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده است که از سال ۹۲ تا پایان ۹۵، حدودا ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزار گردشگر خارجی به ایران آمده است. وی درباره‌ی میزان هزینه کرد گردشگران خارجی در ایرانی و سود حاصل صنعت گردشگری ایران گفت: «سازمان جهانی گردشگری می‌گوید در غرب آسیا یک گردشگر بین ۱۵۰۰ تا ۱۷۵۰ دلار هزینه می‌کند، ما میانگین این نرخ را گرفته و می‌گوییم هر گردشگر ۱۶۵۰ دلار در ایران هزینه خواهد کرد. که بخشی از آن به حوزه حمل و نقل، بخشی به اقامت و بخشی به سوغات تعلق می‌گیرد.»
رحمانی موحد ادامه داد: «در دولت تدبیر و امید یعنی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۵، ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزارنفر گردشگر خارجی به ایران آمدند. با این حساب با احتساب ۱۶۵۰ دلار بیش از ۳۲ میلیارد دلار درآمد حاصل از سود گردشگری در ایران بوده است.»
به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دولت یازدهم درسال های اخیر با تامین و پرداخت تسهیلات مورد نیاز پروژه‌های بخش گردشگری برای ۸۵ پروژه به مبلغ حدود ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال، تکمیل و بهره‌برداری از هتل‌های چهار و پنج ستاره به تعداد ۳۵ واحد و تصویب برخی اعتبارات تمامی تلاش خود را برای توسعه این صنعت داشته است.
توسعه گردشگری در رشد و پیشرفت اقتصادی کشورها نقش بسزایی دارد. اهمیت این نقش تا جایی است که مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سال ۲۰۱۷ میلادی را به عنوان سال جهانی «گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه» نامگذاری کرد.
«حسن روحانی» رییس جمهوری، در جریان هفدهمین کنوانسیون بینالمللی راهنمایان گردشگری که از نهم تا سیزدهم بهمن ماه امسال با حضور نمایندگانی از ۴۵ کشور در تهران، در محل سالن اجلاس سران برگزار شد، گردشگری را «پلی میان ملت ها» توصیف کرد و گفت: «ما به صلح و آشتی و برادری و همزیستی افتخار می کنیم. امروز زمانی نیست که بین ملت‌ها دیوار کشید».
آمارهای جهانی
براساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۲ تعداد گردشگران خارجی که وارد ایران شدهاند ۲ میلیون و ۹۳۸ هزار نفر بوده است که این تعداد سال ۲۰۱۳ به ۴ میلیون و ۷۶۹ هزار نفر رسیده است. در گزارش سال ۲۰۱۶ سازمان جهانی گردشگری هم اعلام شده که تعداد گردشگران خارجی که سال ۲۰۱۵ وارد ایران شدهاند بازهم با افزایش مواجه شده و به ۵ میلیون و ۲۳۷ هزار نفر رسیده است.
آمار تعداد گردشگران وارد شده به ایران:
- سال ۲۰۱۰: ۲ میلیون و ۹۳۸ هزار نفر
- سال ۲۰۱۱: ۳ میلیون و ۳۵۳ هزار نفر
- سال ۲۰۱۲: ۳ میلیون و ۸۳۴ هزار نفر
- سال ۲۰۱۳: ۴ میلیون و ۷۶۹ هزار نفر
- سال ۲۰۱۴: ۴ میلیون و ۹۶۷ هزار نفر
- سال ۲۰۱۵: ۵ میلیون و ۲۳۷ هزار نفر
- سال ۲۰۱۶: ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر (برآورد مجمع جهانی گردشگری و سفر WTTC)
منحنی درآمد ایران از گردشگری – منبع: WTTC (شورای جهانی سفر و گردشگری)
نمودار رشد تعداد گردشگران وارد شده به ایران از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵
رتبه‌بندی مجمع جهانی اقتصاد نیز نشان می‌دهد که وضعیت ایران در صنعت گردشگری به تدریج رو به بهبود است. براساس رتبه‌بندی مجمع جهانی اقتصاد در زمینه‌ی توریسم، ایران در سال ۲۰۱۱ در رتبه ۱۱۴ از میان ۱۴۰ کشور قرار داشت، اما در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۹۸ ارتقا یافت و در سال ۲۰۱۵ نیز رتبه ۹۷ را به خود اختصاص داده است و در چهارماه سال ۲۰۱۷ رتبه ۹۳ را کسب کرده و که نسبت به ۲۰۱۵ یک رتبه بهبود پیدا کرده است.
جدول آمار ورود گردشگران خارجی هم که در رسانه های ایران منتشر شده نشان می‌دهد در سال آخر دولت دهم (۱۳۹۱)، سه میلیون و ۷۲۹ هزار نفر وارد ایران شدند که این رقم در سال ۱۳۹۲ یعنی نخستین سال آغاز به کار دولت یازدهم یک میلیون و ۷۱ هزار نفر بیشتر شده و شمار گردشگران ورودی به ایران در این سال به ۴ میلیون و ۸۰ هزار نفر افزایش یافته است. در همین جدول آمده که در حالی که شمار گردشگران ورودی به ایران در سال ۹۴ به پنج میلیون و ۲۵۰ هزار نفر رسیده است، در سال ۹۵ سیر نزولی را طی کرده و به عدد ۴ میلیون و ۷۵۰ بازگشته است.
به احتمال زیاد این کاهش با استناد به گفته مرتضی رحمانی موحد پس از حمله دی ماه ۱۳۹۴ به سفارت عربستان سعودی رخ داد. او گفته است:
سال ۹۴ و ۹۵ در ارتباط با اتفاقی که در سفارت عربستان رخ داد، ۴۵ تا ۵۰ درصد از ظرفیت گردشگران حوزه‌ی خلیج فارس و ۹۰ درصد از بازار عربستان را از دست دادیم.
از سوی دیگر آمارهای منتشر شده از سوی موسسه‌ی ForwardKey نشان می‌دهد که طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ تعداد هواپیماهایی که در ایران به زمین نشسته‌اند ۳ تا ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است. به همین نسبت برنامه‌ریزی برای سفر هوایی به ایران نیز طی ۳ سال گذشته روندی صعودی داشته و سالیانه بین ۱۰/۵ تا ۱۸ درصد رشد داشته است.
نرخ رشد پروازهای بینالمللی و برنامه‌ریزی برای سفر هوایی به ایران – منبع: ForwardKey
البته باید توجه که طبق گزارش UNWTO تنها حدود ۳۲ درصد مسافرت‌های خارجی به ایران با هواپیما است و عمده سفرها از راه زمینی است، اما نگاهی به آمارهای نسبتا به روز پروازهای خارجی می‌تواند نمای کلی از الگوی گردشگری خارجی را در ایران ترسیم کند.
از همان ابتدا، اقداماتی از سوی دولت روحانی در راستای جذب بیشتر گردشگران خارجی و تقویت صنعت گردشگری ایران انجام شد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از تصمیم دولت برای تسهیل روند صدور ویزا برای اتباع خارجی خبر داد. در مهرماه ۹۳، وزارت امور خارجه از ارائه‌ی روادید رایگان فرودگاهی برای اتباع خارجی برای سفر به استان‌هایی که فرودگاه‌های بینالمللی دارند خبر داد. به گفته‌ی معاون گردشگری کشور، ایران با چند کشور مانند ترکیه مالزی و آذربایجان لغو روادید انجام می‌دهد و ۱۲ کشور نیز جزو پیشنهادات لغو ویزا هستند که پس از بحث و بررسی در دولت، اسامی آنها را وزارت خارجه اعلام می‌کند.
روز ۱۱ مهرماه سال ۹۴ هیأت وزیران «روادید فرودگاهی ۳۰ روزه» را با قابلیت تمدید ۱۵ روز اضافی، تصویب کرد. ابراهیم پورفرج، رییس جامعه تورگردانان ایران با اشاره به افزایش درخواست‌ها برای سفر به ایران گفته است امکان دریافت ویزا چند روز بعد در فرودگاه‌های بین الملی آغاز شده است.
همچنین در بهمن ۹۴، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از تصمیم ایران برای صدور روادید فرودگاهی برای اتباع همه کشورها به استثنا ۹ کشور با هدف «تسهیل حضور توریست‌ها و گردشگران» خبر داد.
یکشنبه‌ی گذشته نیز مرتضی رحمانی موحد روز یکشنبه در همایش فعالان حوزه گردشگری کهگیلویه وبویراحمد در یاسوج گفت:
۱۷۰۰ طرح نیمه تمام در حوزه گردشگری با میانگین پیشرفت فیزیکی ۱۰ تا ۸۰ درصد تحویل دولت یازدهم شده بود که با وجود وضعیت نامطلوب اقتصادی کشور تاکنون ۶۰۰ طرح از آنها تکمیل و بهره‌برداری شده است. مابقی نیز در حال تعیین تکلیف و واگذاری به پیمانکار است.
وی با اشاره به رویکرد سازمان میراث فرهنگی برای احیای گردشگری سنتی و بومی در مناطق مختلف کشور گفت که تعداد واحدهای بوم گردی ایران در طول سه سال و نیم گذشته با افزایش ۲۴ برابری از ۲۲ مورد به ۵۳۰ مورد رسیده است.
رحمانی موحد یادآور شد که تا سال ۱۳۹۲ تنها ۲۲ واحد بوم‌گردی در کشور وجود داشت که همگی در مناطق کویری قرار داشت اما واحدهای کنونی در دیگر مناطق از جمله جنگلی نیز ساخته شده است.
نتیجه‌گیری
با توجه به ارقام و آمار ارائه شده توسط سازمان‌های مختلف، عملکرد دولت یازدهم را در بخش گردشگری می‌توان مطلوب ارزیابی کرد. رفع تحریم‌ها پس از توافق هسته‌ای یکی از مهم‌ترین عواملی است که نقشی غیر قابل انکار در بهبود وضعیت گردشگری ایران داشته است. تصویر مثبتی که دولت یازدهم از ایران به نمایش گذاشته و رفع تحریم‌ها پس از توافق هسته‌ای که هنوز درجریان است، باعث جذب بیشتر گردشگران و سرمایه‌گذاران گردشگری شده است.
در مجموع به نظر می‌رسد که با وجود رشد چشمگیر در آمار گردشگران وارد شده به ایران، توسعه‌ی این صنعت و به دنبال آن ایجاد یک منبع درآمد جدید برای ایران و فراهم کردن موقعیت‌های شغلی برای جوانان این مرز و بوم، دور از انتظار نیست. امید است که دولتمردان ایران، از هر جناح و حزبی که بر صندلی ریاست جمهوری می‌نشینند، ادامه‌دهنده‌ی این سیر صعودی باشند و ایران را به جایگاه واقعی خود در گردشگری دنیا برسانند.
دیدگاه