روزشمار: ۱۰ اسفند؛ جشن وخشنکام

محبوبه پوریوسفی سه شنبه، ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۰۰

جشن «وخشنکام» یکی دیگر از جشن‌های فراموش شده ایرانی است که در ۱۰ اسفند در گرامیداشت رود جیحون برگزار می‌شد.

جشن «وخشنکام» در گرامیداشت رود «آمودریا» یا «جیحون» بزرگ‌ترین رود سرزمین‌های ایرانی برگزار می‌شود. این نام از بزرگ‌ترین شاخه آمودریا بنام رود «وخش» بر گرفته شده است. ابوریحان بیرونی «وخشنکام» را «فرشته جیحون» می‌داند و می‌بایست با «آناهیته» یا «آناهیتا» اینهمانی داشته باشد.

وخش یا سرخ‌آب رودی است در آسیای میانه که در تاجیکستان و قرقیزستان روان است و ریزشگاه آن رود آمودریا است. از دید زبان‌شناسی نام «وخش» در زبان‌های اروپایی نام «اکسوس» را برای آمودریا پدید آورده است که در زبان لاتین «Oxus» است.

رود وخش با حوزه آبریز ۳۲ هزار و ۱۵۰ کیلومتر مربع یکی از بزرگ‌ترین رودهای تاجیکستان است. طول این رودخانه در تاجیکستان ۵۲۴ کیلومتر است و سرشاخه‌های آن در قرقیزستان واقع است و متوسط آورد آن حدود ۶۳۱ مترمکعب در ثانیه است. تاجیکستان روی این رود سد و نیروگاه سنگ توده ۲ را ساخته است.

رود وخش یکی از مهم‌ترین رودهای تاجیکستان است و برای آبیاری زمین‌های پنبه و دیگر زمین‌های کشاورزی از آن استفاده گسترده‌ای می‌شود. این رود برای تولید نیروی برق‌آبی تاجیکستان نیز مهم است و وخش به‌همراه رودخانه پنج بیش از ۷۵ درصد ذخیره نیروی برق‌آبی این جمهوری را در خود جای داده‌اند.

از دره رود وخش شاه‌راه دوشنبه-چَنَک می‌گذرد. شهرهای نارک، سربند و قرغان‌تپه در کناره رود وخش جای دارند. در ریزشگاه رود وخش به رود پنج شکارگاه «بیشه پلنگان» قرار دارد.

رود وخش یکی از بزرگ‌ترین شاخابه‌های آمودریا است و از بخش شرقی رشته‌کوه آلای در مسافت ۵۲۴ کیلومتری جاری می‌شود. حوزه آبریز روی وخش ۳۹۱۰۰ کیلومتر مربع است. شاخه‌های بزرگ‌تر آن از کوه‌های پشت آلای آغاز شده، در سرچشمه خود به نام قرسو نامیده می‌شود. در مناطق پایین‌دست‌تر آن را قزل‌سو می‌نامند.

قزل‌سو از طرف چپ شاخه‌های متعددی دارد و پس از عبور از وادی آلای در حدود تاجیکستان با شاخاب دیگری به نام مُغ‌سو همراه می‌شود. مغ‌سو از حدود شمال شرقی پامیر سرچشمه گرفته و در سرچشمه خود بلندکیک نامیده می‌شود. در مسیر رود، مغ‌سو با قزل‌سو یکی شده سرخاب را تشکیل می‌دهند. سرخاب‌دریا در قسمت شرقی با خِنگاب یک‌جا شده و نام وخش را به خود می‌گیرد.

دوره سیرابی وخش ماه‌های ژوئن-ژوئیه است. آب آن همیشه کم و زیاد می‌شود. در فصل سیرابی در یک ثانیه ۸۳۶ متر مکعب آب در آن جاری می‌شود، که این میزان با ۲۰/۴ درصد از آورد سالانه برابر است. دوره کم‌آبی آن ماه‌های دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس است.