جلال آل احمد کیست؟ | بیوگرافی و آثار جلال

جلال آل احمد نویسنده بزرگ، منتقد نامدار، مترجم و فعال سیاسی معاصر، نقشی بی‌بدیل در پیشبرد ادبیات فارسی داشت. او تالیفات و ترجمه‌های ارزشمندی از خود به‌جای گذاشت و در سال‌های پایانی عمر خود با ایجاد تشکل‌ ادبی «کانون نویسندگان ایران» با همکاری نویسنده‌های سرشناس معاصر، جهشی بی‌سابقه در ادبیات، به‌ویژه نثر فارسی، به وجود آورد. جلال آل احمد برای دست‌یابی به شیوه‌ای منحصربه‌فرد در نویسندگی، سنت‌ها و قواعد دستور زبان فارسی را با شجاعتی کم‌نظیر درهم شکست و نثری نو پدید آورد. 

آنچه باید درباره جلال آل احمد بدانید:

• جلال آل‌ احمد که بود؟
• زندگینامه جلال آل احمد
• جلال آل احمد و سیمین دانشور
• آثار جلال آل احمد
• آرامگاه جلال آل احمد

 جلال آل‌ احمد که بود؟

_{منبع عکس: chegoft.com}

جلال آل احمد نویسنده، منتقد و نظریه‌پرداز سیاسی-اجتماعی، از روشنفکران بزرگ در حیات اجتماعی معاصر ایران محسوب می‌شود. او علاوه بر فعالیت در عرصه ادبی، در فضای سیاسی ایران نیز حضور داشت، همچنین فعالیت‌هایش در جریانات روشنفکری دهه‌های ۳۰ و ۴۰ شمسی نقطه عطفی در زندگی او بود. جلال آل احمد سال‌ها عضو ارشد حزب توده ایران بود؛ اما با گذشت زمان از این حزب جدا شد تا وقت و تمرکز خود را روی نویسندگی بگذارد.

جلال آل احمد متفکری بود که در طول زندگی خود تحولات عقیدتی، سیاسی و فکری بسیاری را پشت سر گذاشت و در دهه ۴۰ خورشیدی به اوج شهرت خود رسید. از دیدگاه پژوهشگران ادبی، جلال آل احمد جزو نویسندگان جریان‌ساز در ادبیات معاصر بود که از طریق ایجاد بحث‌های پردامنه بین نویسندگان معاصر، سبکی جدید در نثر فارسی ایجاد کرد. سبک ادبی و دیدگاه‌های این نویسنده مشهور که بخشی از آن‌ها در «یادنامه آل احمد» آمده است، موافقان و منتقدان بسیاری داشت.

حدود ۵۰ اثر ادبی از جلال آل احمد به‌جای مانده است که «غربزدگی»، «مدیر مدرسه» و «خسی در میقات» از مهم‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند. مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین تالیف او کتاب «غرب‌زدگی» است که منتقدان بسیاری در بین روشنفکران دارد. بسیاری از نویسندگان و طرفداران جلال آل احمد معتقدند برداشت‌هایی که از این کتاب شده، با آنچه مدنظر جلال آل احمد بوده است، یکی نیستند و محتوای کتاب غربزدگی در بسیاری از مواقع، برای دست‌یابی به اهدافی غیر از هدف نویسنده، مورد سوءاستفاده قرار گرفته است.

زندگینامه جلال آل احمد

_{منبع عکس: iichs.ir}

جلال‌الدین سادات آل احمد، معروف به «جلال آل احمد» روز دوم آذرماه سال ۱۳۰۲ در محله پاچنار و در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد. خانواده او در اصل اهل طالقان و روستای اورازان بودند. پدرش سید احمد حسینی طالقانی از روحانیان صاحب منبر آن دوره بود که آرزو داشت از جلال آل احمد که بعد از هفت دختر نصیب او شده بود، جانشینی برای منبر خود تربیت کند.

جلال آل احمد دوره دبستان را در تهران به پایان رساند. پدرش از او خواست تحصیل را رها کند و مشغول کار در بازار شود؛ از این‌رو، به مشاغلی چون سیم‌کشی، چرم‌فروشی و تعمیر ساعت مشغول شد؛ اما علاقه او به تحصیل سبب شد دور از چشم پدر در دوره شبانه دبیرستان دارالفنون نیز ثبت‌نام کند تا ادامه تحصیل دهد.

جلال آل احمد دوره دبیرستان را به پایان رساند و به درخواست پدر، در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی به حوزه علمیه نجف رفت؛ اما چند ماه بیشتر در آنجا نماند و به‌علت بی‌علاقگی به دروس حوزوی، به تهران بازگشت و تحصیل در گروه دانشسرای عالی را به حوزه ترجیح داد.

جلال آل احمد دوره دانشسرای عالی در رشته ادبیات را در سال ۱۳۲۵ به پایان رساند و به تدریس در مدارس تهران مشغول شد. او بعدها تحصیلات خود را در همین رشته تا مقطع دکتری ادامه داد؛ اما در آن مقطع از تحصیل انصراف داد و نتوانست مدرک دکتری خود را دریافت کند. بعد از آن در کنار معلمی، به تدریس در گروه ادبیات دانشسرای عالی، «دانشکده علوم تربیتی و هنرسرای عالی نارمک» و «موسسه تحقیقات اجتماعی» که زیرمجموعه دانشکده ادبیات تهران محسوب می‌شد نیز مشغول شد. 

جلال آل احمد در سال ۱۳۲۸ با سیمین دانشور، اولین نویسنده مدرن ادبیات معاصر ایران ازدواج کرد؛ اما تا پایان عمر کوتاه خود صاحب فرزند نشد. او در سال ۱۳۴۱ برای تحقیق و مطالعه در مورد نشر کتاب‌های درسی به اروپا رفت و در همان سال در کنگره بین‌المللی مردم‌شناسی در شوروی شرکت کرد. در تابستان سال بعد نیز برای شرکت در سمینار بین‌المللی ادب سیاسی در دانشگاه هاروارد، راهی آمریکا شد.

جلال آل احمد علاقه ویژه‌ای به مسافرت داشت و به هر جای ایران که سفر می‌کرد، مشاهدات خود را به رشته تحریر درمی‌آورد. او در فروردین ماه سال ۱۳۴۳ هجری شمسی به سفر حج رفت و شرح مشاهدات خود را در کتابی به نام «خسی در میقات» منتشر کرد، شرح این کتاب عواطف مذهبی نویسنده که در کودکی با آن خو گرفته بود را به تصویر می‌کشید.

جلال آل احمد سال‌های پایانی عمر خود را در اسالم، واقع در استان گیلان گذراند تا اینکه در شهریور ۱۳۴۸ در سن ۴۵ سالگی دیده از جهان فروبست. سیمین دانشور، همسر جلال آل احمد، علت مرگ وی را ابتلا به برونشیت مزمن و عدم ترک سیگار اعلام کرد.

اندیشه جلال آل احمد

جلال آل احمد در طول زندگی خود تحولات فکری بسیاری را از سر گذراند. او که در خانواده‌ای روحانی بزرگ شده بود و تربیت مذهبی داشت؛ به‌علت آشنایی با آثار احمد کسروی در دبیرستان، به تحولات فکری دچار و اعتقادش به تشیع سست شد. او در هنگام حضور و فعالیت در حزب توده با مطالعه اندیشه‌های چپ مارکسیستی، کاملا به بی‌اعتقادی گروید. بی‌اعتقادی جلال آل احمد در دوره‌هایی از زندگی، بر قلم وی اثر گذاشت و در برخی آثارش نمایان شد؛ اما بعد از مدتی دوباره به مذهب بازگشت.

تلاش‌های سیاسی

_{منبع عکس: newspaper.hamshahrionline.ir} 

جلال آل احمد هم‌زمان با تحصیل در دانشسرای عالی «انجمن اصلاح» را با اهداف ادبی با همکاری دوستان خود بنیاد گذاشت. اولین فعالیت او در این انجمن ترجمه کتابی با موضوع شیوه‌های عزاداری از «محسن امین» بود. با تشکیل «حزب توده ایران» در سال ۱۳۲۳ هجری شمسی، اعضای انجمن اصلاح به عضویت این حزب درآمدند و جلال آل احمد مدتی مدیریت داخلی ماهنامه حزب توده را به عهده گرفت و مقالات بسیاری برای نشریات این حزب نوشت. تفکرات چپ گرایانه و انقلابی جوانان حزب توده با رخداد جنگ جهانی اول، نقش مهمی در تغییر مسیر فکری او داشت. 

جلال آل احمد که لیسانس ادبیات خود را دریافت کرده بود، در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی به استخدام رسمی آموزش‌وپرورش درآمد. در همان سال، با همراهی خلیل ملکی، از رهبران حزب توده، به عدم استقلال رهبری در حزب و فقدان دموکراسی در آن اعتراض و بعد از مدتی هر دو از حزب کناره‌گیری کردند. او تاریخ جدایی خود از حزب توده ایران را ۱۶ آذرماه ۱۳۲۶ نوشته است، بعد از جدایی از حزب توده، به «حزب سوسیالیست ایران» پیوست؛ اما دیری نپایید که از این حزب هم کناره گرفت. 

جلال آل احمد در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی مدیریت «روزنامه شاهد» را به عهده گرفت؛ روزنامه حزب زحمتکشان مردم ایران که به رهبری خلیل ملکی و مظفر بقایی تشکیل شد بود؛ سپس در سال ۱۳۳۱، رئیس کمیته تبلیغاتی «حزب نیروی سوم» به رهبری خلیل ملکی شد؛ اما یک سال بعد از این حزب هم کناره‌گیری کرد.

فعالیت جلال آل احمد در احزاب وابسته به حزب توده ایران، هم‌زمان با جنبش ملی شدن صنعت نفت بود. بعد از کودتای ۲۸ مرداد، دادستانی تهران جلال آل احمد را به‌علت فعالیت‌های سیاسی احضار و به‌مدت یک روز بازداشت کرد؛ بعد از آن بازداشت، او به‌جز شرکت در حزب «جامعه سوسیالیست‌ها»، فعالیت سیاسی دیگری را دنبال نکرد.

فعالیت‌های ادبی

جلال آل احمد علاوه بر تالیف داستان‌ و سفرنامه، با مجلات مختلف نیز همکاری می‌کرد و برای آن‌ها مقالات سیاسی- اجتماعی می‌نوشت، در فاصله سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۹ هجری شمسی با مجله «علم و زندگی» همکاری داشت، همچنین در سال ۱۳۴۱ سرپرستی نشریه «کیهان ماه» را به عهده گرفت و دو شماره از آن را چاپ کرد.

او از سال ۱۳۲۴ تا سال ۱۳۴۶ علاوه بر فعالیت‌های ادبی و سیاسی مختلف، تقریبا هر سال یک داستان می‌نوشت و منتشر می‌کرد. سپس در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی به‌همراه ۴۹ نفر از نویسندگان معاصر خود کانون نویسندگان ایران (تشکل صنفی و دموکراتیک اهل قلم) را تاسیس کرد. نویسندگان سوژه‌های مختلف ادبی را در این کانون به بحث می‌گذاشتند و با ارائه نظرات کارشناسی بر غنای ادبیات ایران می‌افزودند.

 جلال آل احمد و سیمین دانشور

_{منبع عکس: farsnews.ir}

جلال آل احمد در سن ۲۷ سالگی با سیمین دانشور آشنا شد. به روایت اطرافیان سیمین دانشور، جلال و سیمین اولین بار در اتوبوسی که به تهران می‌رفت، همسفر شدند. آن‌ها در این سفر از نوشته‌ها و آثار خود با هم سخن گفتند، با آثار یکدیگر آشنا شدند و دو سال بعد در سال ۱۳۲۹ با هم ازدواج کردند. این دو نفر، معروف‌ترین زوج در تاریخ ادبیات ایران محسوب می‌شوند که ادبیات و ذوق نویسندگی آن‌ها را کنار هم نشاند. 

سیمین دانشور چهار سال بعد از ازدواج با جلال آل احمد، با دریافت بورس تحصیلی به آمریکا رفت. آن‌ها در این مدت نامه‌های زیادی به یکدیگر نوشتند که بعدها به کتاب تبدیل شد. محتوای نامه‌ها نشان‌دهنده صمیمیت این زوج ادبی است. بخشی از متن اولین نامه‌ای که سیمین دانشور به جلال آل احمد نوشته چنین است:

جلال عزیزم، قربانت گردم. رفتم و از سخت جانی‌های خود سخت شرمنده‌ام. بی تو یک دم زیستن شرط وفاداری نبود. وقتی از تو جدا شدم همان طور که پیش‌بینی می‌کردم، مثل جفت مرغان مهاجر چنان اندوهی مرا فرا گرفت که از گریه نتوانستم خودداری کنم.

جلال آل احمد نزدیک به ۲۰ سال با سیمین دانشور زندگی کرد. جلال اهل کار بود و به نجاری و گل‌کاری علاقه‌ داشت و خانه‌اش در تجریش را خودش ساخت؛ خانه‌ای که از یک سو به منزل ابراهیم گلستان، نویسنده معاصر و از سمت دیگر به منزل نیما یوشیج، شاعر آن عصر، منتهی می‌شد.

جلال آل احمد خوش اخلاق و شوخ‌طبع بود، او هرگز در منزل به سیمین دانشور سخت نمی‌گرفت. آن‌ها بچه دار نشدند و جلال آل احمد در کتاب «سنگی بر گوری» از بچه‌دار نشدن خود و سیمین شکایت کرده بود. او سفارش کرد کتاب را بعد از مرگ سیمین چاپ کنند؛ اما این داستان ۱۲ سال بعد از مرگ جلال، توسط برادر وی در زمان حیات سیمین دانشور چاپ شد و سبب آزردگی او شد.

آثار جلال آل احمد

_{منبع عکس: komodaa.ir}

جلال آل احمد سبک نویسندگی منحصربه‌فردی داشت. از ویژگی‌های خاص نثر او می‌توان به‌سادگی، عامه‌نویسی، موجزنویسی و برون‌گرایی اشاره کرد. برخی از پژوهشگران عبارت «نثر تلگرافی» را برای نوشته‌های جلال آل احمد به کار می‌برند. شیوه نویسندگی او چنین بود که سخن بی‌پیرایه خود را با کوتاه‌ترین عبارت به مخاطب عرضه می‌کرد. همه آثار جلال چنین ویژگی را ندارند؛ برای مثال «غرب‌زدگی» و «نون والقلم» کاملا از این ویژگی فاصله می‌گیرند.

براهنی، شاعر معاصر، مهم‌ترین ویژگی نثر جلال آل احمد را بیرون‌نویسی و نگاه اجتماعی نویسنده ذکر کرده است و نثر او را بهتر از نثر هدایت می‌داند. براهنی عقیده داشت اگر جلال آل احمد این نثر را در خدمت درون‌نویسی به کار می‌برد، موفق‌تر عمل می‌کرد.

جلال آل احمد یک نویسنده رئال بود و این ویژگی در نثر او جنبه بسیار پررنگی داشت. او تمام عمر مستندنگاری کرد و همواره به‌دنبال این بود که هرآنچه را می‌بیند، بی‌دخل‌وتصرف بنویسد. آثار او در موضوعات و قالب‌های متفاوتی چون داستان‌ها، سفرنامه‌ها، کتاب‌های تحقیقی و تحلیلی همچنین ترجمه‌ تقسیم‌بندی می‌شوند.

داستان‌ها

سبک داستان‌نویسی جلال آل احمد منحصربه‌فرد است. زبان محاوره و عامیانه او در داستان‌ها جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد. شخصیت‌پردازی‌های‌ دقیق و واضح به‌همراه مهارت در گنجاندن نکات سیاسی - اجتماعی در ضمن داستان، تسلط وی بر نویسندگی را نشان می‌دهد. «مدیر مدرسه» مهم‌ترین داستان‌ جلال آل احمد محسوب می‌شود که حول وقایع مدرسه‌ای در اطراف شهر تهران شکل می‌گیرد. جلال آل احمد در این داستان ضمن توصیف مشکلات دانش‌آموزان و معلمان، به نقد مسائل اجتماعی می‌پردازد. داستان‌ها‌ی جلال آل احمد به‌ترتیب سال چاپ عبارت‌اند از:

• دید و بازدید: در سال ۱۳۲۴ چاپ شد و ۱۰ داستان کوتاه را در برمی‌گرفت؛ اما در چاپ هفتم، ۱۲ داستان در آن گنجانده شد. محتوای کتاب که به زبان طنز نوشته شده به انتقاد از مسائل اجتماعی و باورهای قومی می‌پردازد. جلال آل احمد این کتاب را زمانی نوشت که نثر او خام بود و هنوز تجربه نویسندگی چندانی نداشت.
• از رنجی که می‌بریم: در سال ۱۳۲۶ نوشته شد و محتوای آن هفت داستان را در بر می‌گیرد. استفاده از تشبیهات ساده در متن داستان، تصویرسازی‌های آن را زیباتر کرده است. جلال آل احمد این داستان را دو سال بعد از دید و بازدید نوشت. این دو سال فرصتی بود تا نثر او به انسجام و پختگی برسد.
• سه تار: با ۱۳ داستان کوتاه در سال ۱۳۲۷ نوشته شد که در آن ناکامی‌های قشر فرودست جامعه را به تصویر می‌کشد.
• زن زیادی: در سال ۱۳۳۱ چاپ شد و دارای یک مقدمه و ۹ داستان کوتاه است. جلال آل احمد شخصیت قشرهای مختلف زنان از مرفه تا سنتی و فقیر را در این داستان‌ها به تصویر کشیده است.
• سرگذشت کندوها: اولین داستان نسبتا بلند جلال آل احمد است که محتوای آن با عبارت سنتی «یکی بود یکی نبود» آغاز می‌شود و به مبارزات سیاسی سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۱ می‌پردازد.
• مدیر مدرسه: در سال ۱۳۳۷ نوشته شد و داستانی نسبتا بلند است که خاطرات فرهنگی جلال آل احمد را در بر می‌گیرد. این داستان روابط افراد در مدرسه با یکدیگر و با جامعه را گزارش می‌دهد. نثر نویسنده در این کتاب به پختگی و اطمینان کامل رسیده و همچنین اندیشه‌ و عقیده او شکل نهایی به خود گرفته‌ است.
• نون‌والقلم: داستانی تاریخی که محتوای آن به اوایل دوره حکومت صفویان می‌پردازد و نویسنده آن را در سال ۱۳۴۰ نوشته است.
• نفرین زمین: در سال ۱۳۴۶ نوشته شد و به جریان اصلاحات ارضی پرداخته است.
• پنج داستان: دو سال بعد از مرگ جلال آل احمد در سال ۱۳۵۰ چاپ شد.
• چهل طوطی اصل: در سال ۱۳۵۱ با کمک سیمین دانشور چاپ شد و ۶ داستان کوتاه قدیمی از طوطی‌نامه را در بر می‌گیرد.
• سنگی بر گوری: رمان کوتاهی که در سال ۱۳۶۰ و بعد از مرگ جلال آل حمد چاپ شد. محتوای این کتاب که آخرین اثر داستانی جلال آل احمد محسوب می‌شود، به بی‌فرزندی جلال می‌پردازد.

 سفرنامه‌ها

_{منبع عکس: ketabrah.ir}

جلال آل احمد سفرهای زیادی به داخل و خارج از ایران داشت و سفرنامه‌هایی که می‌نوشت حاصل مشاهدات عینی او بود. جلال تحصیلات مردم‌شناسی نداشت؛ اما نکته‌بینی که در بیان مشکلات روستائیان و شرح فرهنگ عامه و سنتی مردم جاهای مختلف ایران در سفرنامه‌های او دیده می‌شود، استعداد و تیزبینی وی را به تصویر می‌کشد.

ویژگی مهم سفرنامه‌های جلال آل احمد غلبه احساسات بر قلم نویسنده است. «خسی در میقات» از مهم‌ترین سفرنامه‌هایی است که جلال آل احمد در آن سفر حج خود را شرح می‌دهد. سفرنامه‌های دیگر جلال آل احمد شامل «اورازان»، «تات‌نشین‌های بلوک زهرا»، «جزیره خارک درّ یتیم خلیج فارس» و «سفر به ولایت عزرائیل» می‌شود.

آثار تحقیقی و تحلیلی جلال آل احمد

_{منبع عکس: ketabnic.ir}

برخی از آثار جلال آل احمد که در آن اندیشه را هدف قرار داده است، صورت تحلیلی دارند. مهم‌ترین اثر تحلیلی او کتاب «غربزدگی» است که در آن به شرح علل عقب‌ماندگی کشورهای شرقی و علت توجه ایرانیان به کشورهای غربی می‌پردازد. او در این کتاب تنها راه مقابله با فرهنگ غرب را روی آوردن به اصول اسلام می‌داند.

کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» اثر دیگر جلال آل احمد است که در آن نظرات روشنفکران، دیدگاه‌ها، روش‌های اندیشه و عمل به‌همراه دیگر خصوصیات آن‌ها را تحلیل می‌کند. کتاب‌های تحقیقی و مقالات دیگر جلال آل احمد شامل «گزارش‌ها»، «حزب توده بر سر دو راهی»، «هفت مقاله»، «سه مقاله»، «کارنامه سه‌ساله»، «یک چاه و دوچاله»، «گفتگوها» و «ارزیابی شتابزده» است.

ترجمه‌های جلال آل احمد

_{منبع عکس: ketabrah.ir}

ترجمه‌های زیادی از جلال آل احمد باقی مانده است که «قمارباز» فیودور داستایوفسکی، «بیگانه» آلبر کامو، «دست‌های آلوده» ژان پل سارتر، «بازگشت از شوروی» آندره‌‌ژید، «سوء تفاهم» آلبر کامو، «مائده‌های زمینی» از آندره‌ژید، «کرگدن» از اوژن یونسکو، «تشنگی و گشنگی» از اوژن یونسکو، «عبور از خط» ارنست یونگر، تلخیص و بازنویسی داستان کهن «چهل طوطی» با همراهی سیمین دانشور را شامل می‌شوند.

آرامگاه جلال آل احمد

• آدرس: شهر ری، خیابان عروجی، مسجد فیروزآبادی (مشاهده روی نقشه)

_{منبع عکس: aftaberey.ir}

جلال آل احمد نویسنده توانا و هنرمند بزرگ در غروب روز هفدهم شهریور ماه سال ۱۳۴۸ در ۴۶ سالگی به‌طور ناگهانی از دنیا رفت. او وصیت کرده بود جسدش را در اختیار اولین سالن تشریح دانشجویان بگذارند؛ اما وصیت او مخالف شرع قلمداد شد و پیکرش را به امانت در مسجد فیروزآبادی شهر ری به خاک سپردند تا در فرصت مناسب آرامگاهی در شان ادبی او ساخته شود؛ هرچند این مهم تاکنون محقق نشده است. مزار او در زیر فرش‌های شبستان مسجد قرار دارد. وقتی فرش را کنار بزنید، نام و تصویر کوچکی از جلال آل احمد به‌همراه تاریخ تولد و وفات او را روی یکی از سرامیک‌های کف شبستان می‌بینید.

در حال حاضر ارزشمندترین جایزه ادبی ایران به نام جلال آل احمد ضرب شده است که مراسم آن سالانه در آذرماه (ماه تولد این نویسنده بزرگ) برگزار می‌شود. در این رویداد کم‌نظیر ادبی، نشان ویژه جلال آل احمد توسط بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایران به برگزیدگان آثار ادبی اعطا می‌شود.

اگر درباره جلال آل احمد، آثار و شیوه نگارش او نظری دارید یا بازدید از آرامگاه وی را تجربه کرده‌اید، آن را با ما و کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: خبرگزاری رضوی}