۲۹ دی، روز هوای پاک

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۴/۱۰/۲۹ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۲/۱۰/۲۶  به‌روزرسانی شده است.}

۲۹ دی ماه در تقویم به‌عنوان روز جهانی هوای پاک نام‌گذاری شده است. در میان آلودگی این روزهای هوای شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران، اصفهان، مشهد، اراک، تبریز و غیره اهمیت وجود این روز دوچندان می‌شود. با کجارو همراه باشید تا درباره‌ی این روز و علل نام‌گذاری آن بیشتر بدانیم.

آنچه باید درباره روز هوای پاک بدانید:

• تاریخچه نام‌گذاری روز هوای پاک
• تعریف آلودگی هوا
• آلاینده های هوا
• اهمیت معضل آلودگی هوا
• منابع آلودگی هوا و سهم آن‌ها در تولید آلاینده ها
• بیماری های مرتبط با آلودگی هوا
• اثرات جوی آلودگی هوا
• برای رفع معضل آلودگی هوا چه باید کرد؟
• در روزهای آلوده چه بخوریم؟

 تاریخچه نام‌گذاری روز هوای پاک

اولین بار در سال ۱۳۷۶، جبهه سبز ایران روز ۲۶ بهمن را به‌عنوان روز بدون خودرو نام‌گذاری کرد. تا چند روز قبل از آن غباری تیره‌رنگ حتی نزدیک‌تر از مه به زمین، سراسر فضای شهر را پوشانده بود. سنگینی و غلظت هوا تنفس را حتی برای سالم‌ترین ریه‌ها دشوار می کرد. بسیج همگانی برای برگزاری روز «بدون خودرو» شکل گرفت؛ اما این کافی نبود تا اینکه محیط زیست استان تهران ۲۹ دی ماه را به‌عنوان روز هوای پاک نام‌گذاری کرد. بحران آلودگی هوا که سایر کلان شهرهای کشور را در نوردیده بود، ضرورت یک عزم ملی برای سالم نگه داشتن هوا را گوشزد می‌کرد.

بحران آلودگی هوا یکی از مهمترین تبعات انقلاب صنعتی به شمار می‌رود و کاهش این آلودگی یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان و مردم کشورهای صنعتی محسوب می‌شود بنابراین استفاده از برنامه‌های نمادین برای جلب افکار عمومی و مسئولان طی دو دهه گذشته به‌صورت برگزاری مراسم‌هایی تحت عنوان «روز بدون دود» و «روز بدون خودرو» یا «روز هوای پاک» در بسیاری از کشورهای جهان اجرا می‌شود.

ایران هم از ۲۹ دی ماه ۱۳۷۷ به‌صورت جدی ابتدا از پایتخت، برنامه روز هوای پاک را با هماهنگی اداره‌کل محیط زیست استان تهران و شرکت کنترل کیفیت هوا با تشکیل ستاد هوای پاک آغاز کرد.

اهداف اولیه این ستاد، آموزش و تنویر افکار عمومی در زمینه آلودگی هوا، گسترش مشارکت‌های مردمی، فعال کردن محور هفتم برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در طول سال و برگزاری مراسم روز هوای پاک بود.

این مراسم در سال‌های ۷۸ تا ۷۷ فقط در تهران برگزار می‌شد؛ اما به مرور تمام استان‌های کشور حتی مناطق آزاد تجاری و صنعتی نیز به این فعالیت پیوستند و با توجه به تفاهم‌نامه وزرای محیط زیست کشورهای عضو اکو در سال ۱۳۸۳ این برنامه در تمام کشورهای فوق به اجرا درآمد.

_{عکس‌ از وب‌سایت javanrooddoe؛ عکاس: نامشخص}

تعریف آلودگی هوا

وجود یک یا چند آلاینده در غلظت و مدتی که برای زندگی انسان، حیوان یا گیاه مضر باشد، به اشیا و متعلقات انسان آسیب برساند، یا اینکه در راحتی و آسایش انسان اختلال ایجاد کند.

آلاینده‌های هوا

آلاینده‌های هوا برحسب اینکه به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم منجر به آلودگی هوا می‌شوند، به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم شده‌اند:

آلاینده‌های اولیه

آلاینده‌هایی که به‌طور مستقیم از منبع آلوده‌کننده وارد هوا می‌شوند؛ شامل منوکسیدکربن، اکسیدهای ازت، اکسیدهای نیتروژن، هیدروکربن‌ها و ذرات معلق.

آلاینده‌های ثانویه

آلاینده‌هایی که به‌طور غیرمستقیم از ترکیب آلاینده‌های اولیه با اجزای طبیعی اتمسفر یا آلاینده‌های دیگر، در اثر واکنش‌های فتوشیمیایی یا هیدرولیز (ترکیب با آب) حاصل می‌شوند؛ شامل ازون، پیروکسی اسیتیل نیترات، پیروکسی بنزنوییل نیترات و غیره.

اهمیت معضل آلودگی هوا

روزانه به‌طور متوسط حدود یک کیلوگرم غذا می خوریم، ۱٫۵ کیلوگرم آب می نوشیم و ۱۱ کیلوگرم هوا تنفس می‌کنیم؛ بنابراین آلودگی هوا، ۱۱ برابر آلودگی آب و ۱۱ برابر آلودگی غذا برای انسان خطرناک‌تر است؛ در حالی که به بهداشت آب و غذا بیشتر از بهداشت هوا توجه می‌شود.

منابع آلودگی هوا و سهم آن‌ها در تولید آلاینده‌ها

۱. وسایل نقلیه:  ۵۷ تا ۸۰ درصد

۲. صنایع و نیروگاه‌ها: ۱۷ تا ۱۸ درصد

۳. فعالیت‌های گرمایش خانگی: ۷ تا ۱۸ درصد

بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا

• آمفیزم (Emphysema): تخریب کیسه‌های هوایی
• برونشیت مزمن (Chronic Bronchitis): تخریب مژک‌های مجاری تنفسی
• حساسیت (Allergy): آبریزش بینی، تنگی نفس، خارش پوست، اشک چشم و عطسه‌های پی‌درپی
• آسم (Asthma): مقاومت مجاری تنفسی در برابر عبور هوا
• ذات الریه (Pneumonia): عفونت دستگاه تنفسی تحتانی

اثرات جوی آلودگی هوا

اثر گلخانه‌ای

زمانی که در ناحیه‌ای از جو بر اثر آلودگی هوا، برخی گازهای پایدار که مهمترین آن‌ها دی اکسیدکربن است، تراکم پیدا کند، اشعه خورشید بیشتری بدون مزاحمت به سطح زمین می‌رسد، ولی به‌دلیل ظرفیت زیاد این گازها (معروف به گازهای گلخانه‌ای) در جذب حرارت، اشعه مادون قرمز منعکس شده از سطح زمین را جذب کرده و مانع از عبور آن از سطح زمین می‌شوند. همین امر سبب افزایش حرارت کره زمین شده و گرم شدن کره زمین منجر به تغییرات آب و هوایی، بالا آمدن سطح دریاها، ذوب شدن یخ در دو قطب و اثرات کشاورزی (آب گرفتگی مزارع در اثر افزایش بارندگی، فرسایش خاک و کاهش محصولات) خواهد شد.

_{عکس‌ از وب‌سایت javanrooddoe؛ عکاس: نامشخص}

تخریب لایه ازون

وجود ازون (O۳) در لایه‌ای از جو زمین (استراتوسفر) از این جهت برای انسان لازم و ضروری است که تا ۹۹ درصد اشعه ماورا بنفش خورشید را در حالت طبیعی جذب می‌کند و مانع رسیدن آن به سطح زمین می‌شود. آلاینده‌هایی مانند اکسیدهای ازت (NOX)، کلروفلئوروکربن‌ها (مثل ترکیبات.C.F.C) موجود در اسپری‌ها) در ازون موجود در لایه‌ی استراتوسفر اثر گذاشته و باعث تخریب آن می‌شوند.

تخریب این چتر حفاظتی و رسیدن اشعه ماوراءبنفش خورشید به سطح زمین، خطراتی نظیر التهاب پوست، التهاب قرنیه، آب مروارید، چین‌دار شدن شبکیه، سرطان پوست و غیره را برای انسان دربرخواهد داشت.

باران‌های اسیدی

از شسته شدن اکسیدهای گوگرد (SOX) و اکسیدهای ازت (NOX) موجود در هوا توسط نزولات جوی و ریزش آن بر سطح زمین به‌صورت اسید سولفوریک (H2SO4) و اسید نیتریک (HNO3)، باران‌های اسیدی حاصل می‌شود.

باران‌های اسیدی باعث تغییر کیفیت شیمیایی و اسیدی شدن خاک و آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود. پخش و پراکنده شدن آلاینده‌ها در هوا سبب ایجاد باران‌های اسیدی در صدها کیلومتر دورتر از منابع تولیدشان می‌شود. مقدار این باران‌ها در طول ۱۶ سال گذشته به‌دنبال انقلاب صنعتی، ۱۶ برابر شده است. اگر PH آب به کمتر از ۵٫۴ برسد، هیچ یک از آبزیان قادر به تولید مثل نخواهند بود.

وارونگی هوا

در شرایط عادی، به‌ازای هر کیلومتر افزایش ارتفاع از سطح زمین، ۱۶ درجه از دمای هوا کاسته می‌شود. در چنین شرایطی بر اثر پراکندگی اتمسفری، آلاینده‌ها در هوا سیر صعودی خود را ادامه می‌دهند و در نتیجه غلظت آن‌ها در هوا کم شده و آلودگی هوا کمتر می‌شود.

_{عکس‌ از وب‌سایت javanrooddoe؛ عکاس: نامشخص}

ولی در شرایط وارونگی با افزایش ارتفاع، درجه حرارت افزایش پیدا می‌کند. بنابراین بر اثر پایداری اتمسفر و عدم اختلاط هوا، آلاینده‌ها از سیر صعودی بازمانده و در سطح زمین باقی می‌مانند که این امر سبب تشدید آلودگی هوا می‌شود.

برای رفع معضل آلودگی هوا چه باید کرد؟

۱. استفاده از حالت طبیعی حمل و نقل

همان طور که گفتیم، بخش حمل و نقل به‌تنهایی بزرگترین منبع آلودگی هوا محسوب می‌شود که در نهایت به مشکلات مختلف سلامتی منجر می‌شود. بنابراین، به‌جای استفاده از خودروی شخصی، سعی کنید برای حمل و نقل از وسایل نقلیه عمومی یا در صورت امکان از دوچرخه استفاده کنید؛ اگر محل کارتان دور نیست، بهتر است تا محل کار خود پیاده بروید. اگر هر کس سعی کند که این اقدامات را انجام دهد، میزان کاهش آلودگی هوا در سطح شهرها و شهرستان‌ها شما را شگفت‌زده خواهد کرد.

۲. کاشت درخت

کاشت درخت می‌تواند با از بین بردن مواد مضر در هوا کیفیت آن را بهبود بخشد. اگر باغ یا باغچه هم نداشته باشید، می‌توانید در سطح شهر، باغچه‌های خیابان یا کوچه، درخت بکارید.

_{عکس‌ از وب‌سایت javanrooddoe؛ عکاس: نامشخص}

۳. نقش دولت در بهبودی آلودگی هوا

از آنجایی که سالانه افراد زیادی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، بسیار ضروری است که دولت بر اهمیت هوای پاک در محیط زیست تاکید داشته باشد. قرار دادن جریمه‌های سنگین برای افراد مسئول آلودگی هوا،‌ مهم است. این اقدامات شامل نیروگاه، کارخانه، رانندگان و شرکت‌های کسب و کار دیگری می‌شود که این نوع قوانین را نقض می‌کنند. علاوه بر این، دولت باید مردم را به استفاده از سوخت پاک تشویق کند.

۴. ترک سیگار

سیگار کشیدن نه‌تنها برای سلامتی شما خطرناک است، بلکه می‌تواند به آلودگی هوا کمک کند. به گفته پزشکان، آلودگی ایجاد شده توسط سیگار ۱۰ برابر بیشتر از اگزوز خودروی دیزلی، منتشر می‌شود. 

۵. همکاری مردم

دولت به‌تنهایی نمی‌تواند این اقدامات را انجام دهد بلکه این امر مستلزم کمک و همکاری‎های مردمی نیز هست. به‌منظور انجام این اقدامات، باید برای همه انضباط مناسب وجود داشته باشد.

در روزهای آلوده چه بخوریم؟

_{عکس‌ از وب‌سایت بیتوته}

در مورد نوع غذا در هنگام آلودگی هوا، بهترین توصیه افزایش مصرف مایعات مختلف در طول روز است. این مایعات می‌توانند آب، انواع نوشیدنی‌ها، میوه، انواع سبزی، سوپ و آش باشد. در هنگام آلودگی هوا، مصرف شیر بیش از همیشه توصیه می‌شود. همچنین برای از بین بردن اثرات مخرب فلزات سنگین مثل سرب که در هوای آلوده وجود دارد، باید دریافت منابع آهن مثل گوشت را افزایش داد.

در نهایت باید گفت که راه‌های بسیاری برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد؛ اما پیش از اقدامات پیشگیرانه، شناسایی علل مشکلات ضروری است. به یاد داشته باشید که اگر دولت و مردم در کنار هم اقدامات پیشگیرانه را به کار نبندند، مطمئنا بسیاری از مردم به‌خصوص افراد مسن و کودکان (که آسیب پذیرتر هستند) از این موضوع رنج خواهند برد‌، البته همه ما در معرض آسیب هستیم.

موضوع دیگری که باید مد نظر قرار گرفته شود، صرفه‌جویی در انرژی است؛ با صرفه‌جویی در انرژی، آلودگی هوا کاهش می‌یابد. استفاده از بنزین کمتر، برق و گاز طبیعی و انرژی‌های سبز، آلودگی هوا را کاهش می‌دهد.

_{منبع عکس:‌ نامشخص}

شما برای پیشگیری از معضل آلودگی هوا و آثار زیان‌بار آنچه ایده‌ و راهکاری دارید؟ نظر و پیشنهادهای خود را در این رابطه، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{عکس‌ کاور از وب‌سایت javanrooddoe؛ عکاس: نامشخص}