با آداب و رسوم حمام‌های باکو آشنا شوید

حمام، محلی برای پاکسازی، ریلکس‌کردن و صحبت با دیگران است. با اینکه شاید فرهنگ قدیمی حمام‌کردن در جمهوری آذربایجان طی سال‌های اخیر کم‌رنگ شده باشد، اما بسیاری از ساکنان قدیمی شهر باکو، نوستالژی مراسم هفتگی حمام‌کردن در حمام‌های عمومی را به یاد می‌آورند. در روزگار پادشاهان، خان‌ها و حتی امپراتوری روسیه، حمام‌های آذربایجان جایی فراتر از شست‌وشوی بدن بودند. کمیل اراگیموف، رئیس بخش باستان‌شناسی در سازمان اولد سیتی باکو، می‌گوید:

مردم در حمام‌ها جمع می‌شدند، با یکدیگر حرف می‌زدند و بحث می‌کردند. در واقع، حمام یک نهاد اجتماعی بود که می‌توانستید در آن به آرامش برسید و از دغدغه‌ها و مشکلات خود به دیگران بگویید.

شهرهای آذربایجان در دوران قرون‌وسطا به بخش‌های کوچکی به نام «محله» ‌(mehelle) تقسیم شده بودند که هرکدام یک حمام و مسجد برای خود داشتند و نیازهای جسمی و روحی مردم محلی مسلمان را مرتفع می‌کردند. علاوه بر این، حمام نقش مهمی در ازدواج‌ها‌ داشته است.

فرهنگ حمام در دوران اتحاد جماهیر شوروی، رو به افول گذاشت، چراکه آپارتمان‌ها به‌تدریج صاحب حمام و دوش شد، با این حال هنگام بحران آب، حمام‌های عمومی بهترین گزینه برای مردم بودند. امروزه هنوز هم مردم محلی وفاداری هستند که نمی‌توانند بدون حمام عمومی زندگی کنند، شما هم اگر به این حمام‌ها علاقه‌مند شده‌اید، بهتر است اول با قوانین و آداب‌ و رسوم آن آشنا شوید.

حمام‌های آذربایجان از یکدیگر تفکیک شده‌اند، به‌طوری که برخی فقط به زنان و برخی در روزهای مشخصی به زنان و مردان اختصاص دارد. با وجودی که پس از قرون‌وسطا، این قوانین تاحدودی تعدیل شده است و برخی حمام‌های مردانه اکنون ماساژور زن دارند، اما همچنان حمام زنانه و مردانه کاملاً از هم مجزا هستند.

برخلاف سوناهای روسی و فنلاندی و با وجودِ قانون تفکیک حمام‌ها، باز هم برهنگی کامل در این اماکن مجاز نیست و باید حوله‌ی مخصوصی را در تمام مدت حضورتان در حمام، بپوشید.

با توجه به تأثیر روس‌ها بر قفقاز، جای تعجب ندارد که ترکه‌های ضخیم و معطر درخت توس سر از حمام‌های آذربایجان درآورده باشند. با همین ترکه‌ها به آرامی شما را در اتاق بخار شلاق می‌زنند که باعث گرم‌شدن بدن‌تان و متعاقب آن تنفس و گردش خون بهتر می‌شود.

کیسه کشیدن، یکی از بخش‌های اصلی آداب حمام‌کردن در آذربایجان به حساب می‌آید که طبق آن، فردی به نام کیسه‌چی با استفاده از دستکش بزرگ پاک‌کننده‌ای، همه‌ی آلودگی‌های روی بدن مشتری را پاک می‌کند. با اینکه شاید در ابتدا حس کنید که این روش قدری خشن است، اما حس خارش و سوزش ملایمی روی بدن‌تان باقی می‌ماند.

برای اینکه بدن و موهایتان بیش از حد گرم نشوند، باید نمد بپوشید. علاوه بر این، کیسه کشیدن در اتاق بخار ممنوع است.

یکی دیگر از آداب جالب حمام‌های آذربایجان، «کورپوک» (kurpuk) نام دارد. در این روش، آب و صابون توسط یک توری مخصوص با یکدیگر زده می‌شود تا ابر بزرگی از کف تشکیل شود، در ادامه کیسه‌چی آن را به کل بدن مشتری می‌مالد.

در حمام‌های آذربایجان، قهوه، نمک و عسل را روی بدن مشتری می‌مالند. نمک به تعریق بدن کمک می‌کند، قهوه باعث خوش عطروبو شدن بدن می‌شود و عسل نیز هرگونه زخم و التهابی را تسکین می‌دهد.

هنگام حمام در یک حمام آذربایجانی نباید عجله به خرج دهید و بسیار مهم است که پس از حمام، چای میل کنید. هیچ محدودیت زمانی‌ای در این حمام‌ها وجود ندارد و به همین دلیل نشستن، حمام‌کردن و معاشرت با دیگر برای مدت بیش از ۶ تا ۸ ساعت اصلاً غیرعادی نیست.

حمام‌های قدیمی آذربایجان به سبک معماری شرقی ساخته شده‌اند که در ایران، آسیای مرکزی و خاورمیانه رواج دارد. ویژگی اصلی این معماری را می‌توان گنبدی سوراخ‌دار در سقف حمام دانست که از نظرِ مهندسی طوری طراحی شده‌اند تا هوای داخل را به بیرون هدایت کند، اما امکان ورود آب باران به داخل وجود نداشته باشد. سازه‌ی حمام‌های قدیمی‌تر اغلب به شکلی ساخته شده بودند که نیمی از آن در زیرزمین قرار داشت تا به این ترتیب، در زمستان گرم و در تابستان خنک باقی بمانند.

حمام آقا میکائیل، یکی از گزینه‌ها برای داشتن تجربه‌ی حمام در باکو است. این حمام که در قرن ۱۸ ساخته شده است، به‌عنوان قدیمی‌ترین حمام فعال در باکو به حساب می‌آید و در روزهای جداگانه‌ای برای مردها و زن‌ها خدمات‌رسانی می‌کند. در حال حاضر نیز گروهی از افراد باتجربه در این حمام فعالیت دارند. اورخان گاسیموف، مدیر باسابقه‌ی حمام آقا میکائیل، می‌گوید:

من مثل یک دوزیست شده‌ام و نمی‌توانم بدون حمام زندگی کنم.

جذابیت فوق‌العاده‌ی حمام آقا میکائیل باعث شده است که به‌عنوان لوکیشن چندین فیلم از آن استفاده شود، که مشهورترین آن‌ها، فیلم «آن نشد، این یکی» بود. خانم‌ها می‌توانند در روزهای دوشنبه و جمعه از این حمام استفاده کنند و مابقی ایام هفته به آقایان اختصاص دارد.

هزینه‌ی ورودی حمام حدود ۶ دلار است که شامل دسترسی نامحدود به سونا، دوش و استخر می‌شود. خدمات اضافه نظیر کیسه کشیدن حدود ۶ دلار، درمان نمک و قهوه و عسل حدود ۱۲ دلار و ماساژ نیز ۱۲ دلار می‌شود.

حمام آقا زینال یا آقا زینال حمامی به اواخر قرن نوزدهم تعلق دارد که در اصل یک حمام مردانه بوده و در دوران شوروی به حمام زنانه تبدیل شده است و اکنون دوباره اختصاصاً به آقایان خدمات‌رسانی می‌کند. در حال حاضر، مردم محلی به این حمام مراجعه می‌کنند و می‌توانند از انواع درمان‌های سنتی استفاده کرده و حال‌وهوای گذشته را احساس کنند.

ورودی حمام آقا زینال به‌همراه سونا و حمام معادل ۷ دلار، ۳۰ دقیقه ماساژ حدود ۹ دلار و یک پکیج کامل، ۳۵ دلار است.

حمام قرن نوزدهمی شیرین که تا همین اواخر به‌خاطر مؤسس میلونر آن، حمام قاسم بیگ شناخته می‌شد، در بیشتر عمر خود مختص خانم‌ها بوده است. هرچند در حال حاضر، یک حمام مردانه است و به‌دلیل موقعیت نزدیکش به وزارتخانه‌های دولتی، اغلب کارمندان دولتی از مشتریان آن هستند. از جاذبه‌های اصلی این حمام می‌توان به استخر مرکزی باشکوه آن اشاره کرد. کلیه‌ی مراحل معمول در حمام‌های آذربایجان نظیر سونا، شلاق‌زدن، استخر، کیسه‌کشی و کف صابون و ماساژ در حمام شیرین نیز برقرار است، هرچند که یک آرایشگاه، کافه و اتاق پدیکور هم در این محل فعالیت می‌کنند.

هزینه‌ی ورودی و دسترسی نامحدود به سونا و استخر معادل ۷ دلار، کیسه‌کشی ۷ دلار و ماساژ یک‌ساعته حدود ۱۲ دلار است.

در امتداد خیابان مورتوزا مختاروف می‌توان پیوند قدیمی مسجد و حمام را به بهترین شکل ممکن مشاهده کرد. تقریباً در نقطه‌ی مقابل مسجد حاج سلطان علی، حمام مردانه‌ای به نام حمام آخوند قرار دارد که به افتخار آخوندی که برای ساخت آن در سال ۱۸۸۷ تلاش کرده بود، نام‌گذاری شده است.

هزینه‌ی ورودی و سونا، حدود ۶ دلار، ۳۰ دقیقه کیسه‌کشی ۷ دلار و ۳۰ دقیقه ماساژ تقریباً ۸ دلار است.

قدمت ساختمان حمام تازه بی به سال ۱۸۸۶ برمی‌گردد، هرچند مدت‌زمان فعالیت آن به‌عنوان حمام به همین ۲۰ سال اخیر مربوط می‌شود. تلفیقی از سوغاتی، حیوانات تاکسیدرمی‌شده و نورپردازی ملایم باعث ایجاد فضایی شده است که علاوه بر حمام، حس‌وحال موزه را در ذهن تداعی می‌کند. در بیرون این حمام می‌توانید پرتره‌هایی از لنین، استالین و مجسمه‌ی کوچک دونالد ترامپ را مشاهده کنید. این حمام با اینکه از نظرِ تاریخی قدمت چندانی ندارد، اما خدمات و امکانات آن قدری بیشتر از سایر حمام‌ها است.

حمام تازه بی برای مهمانی‌های زنانه و مردانه‌ای که در آن برگزار می‌شود، معروف است و حمام‌های زنانه و مردانه در ساختمان‌های کنار هم قرار دارند. همچنین یک رستوران با انواع غذاهای شرقی و اروپایی در این مجموعه فعالیت می‌کند.

هزینه‌ی ورود به این حمام حدود ۱۳٫۵ دلار و میانگین پکیج کلی آن، ۵۰ دلار است که شامل سونای روسی، ترکی و فنلاندی، استخر، حمام، کیسه‌کشی و ماساژ نیم‌ساعته و شلاق‌زدن می‌شود.

اگر شما هم مشتاق سفر به باکو و بازدید از این حمام‌ها هستید، می‌توانید به کمک کجارو قیمت تور باکو آژانس‌های مسافرتی مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید و تور موردنظرتان را با پایین‌ترین قیمت از آژانس‌های همکار کجارو بخرید.