گمرک تاریخی زاهدان، در مسیر نخستین خط راه‌آهن کشور

میرجاوه یکی از شهرهای کوچک استان سیستان و بلوچستان ایران است که در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر زاهدان قرار دارد. میرجاوه شرقی‌ترین و استراژیک‌ترین دروازه ورودی ایران است که نمایه کلی از میزان توسعه‌یافتگی کشور ایران در نظر سیاحان و تاجران به حساب می‌آید. میرجاوه تنها مرز قانونی در جنوب شرق کشور است که رفت و آمد سیاحان خارجی و داخلی از این معبر صورت می‌گیرد و از طریق راه آهن، ایران را به شبه‌قاره هند متصل می‌کند و یکی از قدیمی‌ترین گمرکات کشور، گمرک میرجاوه است که قدمت آن بیش از صد سال است که از آن صادرات و واردات صورت می‌گیرد.

راه آهن میرجاوه به زاهدان در سال ۱۲۹۹ افتتاح شد که ۹۶ کیلومتر خطوط ریلی عریض ایران را شامل شده است. در مجاورت ایستگاه راه آهن شهر زاهدان یک بنای قدیمی پا برجاست که به‌عنوان ساختمان قدیم گمرک زاهدان شهرت دارد. این بنای تاریخی و زیبا که به‌جای مانده از اواخر دوره قاجار در مسیر نخستین خط راه‌ آهن ایران در استان سیستان و بلوچستان جا خوش کرده است را می‌توان در زمره آثار تاریخی شهر زاهدان طبقه‌بندی کرد.

در مسیر شهر میرجاوه بناهایی چون ساختمان گمرک، شهربانی و پست حکایت از گذشته شلوغ و پررونق این شهر در عصر پهلوی دارد. میرجاوه به‌واسطه مرزی بودنش در دوران پهلوی یکی از شهرستان‌های تجاری پر رفت و آمد بوده است. در این میان ساختمان گمرک با عمری حدود یک قرن مسئولیت عبور و مرور کالا به داخل و خارج از کشور را به دوش می‌کشید. این ساختمان به‌همراه ساختمان قدیمی اداره پست میرجاوه متعلق به اواخر دوره قاجار است.

ساختمان گمرک متشکل از ساختمان‌های اداری و مجموعه‌ای از انبارهاست که از جمله بناهای اولیه شهر زاهدان محسوب می‌شود. این بنا دارای حدود ۴۸۰ متر فضای اداری و ۱۰۰ متر انباری بوده است.  این ساختمان شامل مجموعه اتاق‌های جنوبی است که درب همه اتاق‌ها رو به حیاط باز می‌شود و در حال حاضر از این اتاق‌ها به‌عنوان انبار گمرک استفاده می‌شود.

این بنای تاریخی توسط اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان مورد مرمت قرار گرفته است. در این طرح اجرای نمای آجری، مرمت سرستون‌ها و ایوان، آجر فرش برخی فضاهای بیرونی، اجرای اندود کاه گل و سیم گل نما که مطابق با اصالت بنا بوده صورت پذیرفته است.

این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۰۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت ملی رسیده است.

عکس‌ها: صدا و سیمای سیستان و بلوچستان