روستای ییلاقی لیقوان تبریز؛ پایتخت پنیر ایران

اکرم زمانی نوری شنبه، ۳۰ فروردین ۱۳۹۹ ساعت ۲۱:۰۰

روستای ییلاقی لیقوان تبریز؛ پایتخت پنیر ایران

یکی از مکان‌های بی‌نظیر و تماشایی استان آذربایجان شرقی، روستای لیقوان است که همه آن را با پنیر معروفش، پنیر لیقوان می‌شناسند. این روستا، از جمله روستاهای پلکانی آذربایجان شرقی است که در ۳۶ کیلومتری شهر تبریز قرار دارد.

مقاله‌های مرتبط:

در استان آذربایجان شرقی، جاذبه‌های گردشگری بی‌شماری وجود دارد. از جمله دیدنی‌های این استان، روستاهای آن است که با معماری خاص خود به‌عنوان مقاصد گردشگری و پرطرفدار این منطقه مطرح هستند. روستاهای شگفت‌انگیزی چون «کندوان»، «حیله‌ور» و «لیقوان» از جمله آن‌ها است.

لیقوان روستایی تاریخی و پلکانی است که به‌دلیل تولید پنیر لیقوان معروف است. در این مقاله از کجارو، قصد داریم تا شما را با این مکان دیدنی در حوالی تبریز آشنا کنیم. پس با ما در سفر به خطه‌ی آذربایجان و روستاگردی در لیقوان همراه باشید.

روستا، نفس آرامی از احساس است، زمزمه برق نسیم سحری، می‌برد هوش و دلم، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، بر افق‌های ظلام شهرمان، می‌رود احساسم، می‌شوم غرق ریا و مبهوت، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، دل ساده پر خونم را، سر سفره دل می‌شوم و سردی و رنگ و ریا، می‌زند در ذوقم، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، به تفاوت در میان رنگ‌ها...

«علیرضا قندی»

روستای لیقوان کجاست؟

_{عکاس: فاطمه فدایی دارستانی}

روستای لیقوان در استان آذربایجان شرقی و در ۳۶ کیلومتری شرق تبریز و ۲۴ کیلومتری جنوب شهرستان باسمنج در دامنه کوه سهند قرار گرفته است. این روستا در دهستان «میدان‌چای»، بخش مرکزی شهرستان تبریز قرار دارد. لیقوان از جنوب غربی با روستای «سفیده خوان»، از شمال با «بیروق»، از شرق به «متنق ایرنق» و از جنوب به رشته کوه‌های سهند و روستای «سهند اوا» منتهی می‌شود.

این روستا در دره‌ای باصفا و در دامنه‌ی کوه‌ سهند جای گرفته است و همواره تحت تأثیر اقلیم سردسیری سهند قرار دارد. سراسر دره لیقوان تا سهند را گدازه‌های آتشفشانی پوشانده و آب‌وهوای آن در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها معتدل و مطبوع و بی‌نظیر است. همین آب‌وهوای عالی، دامنه‌های زیبا و بکر و ارتفاعات سهند و همچنین مراتع، چمنزارها و گلزارهای زیبا موجب توجه به این منطقه شده و در آن امکاناتی برای بازی‌های زمستانی، کوهنوردی و ماهی‌گیری احداث شده است.

چرا به این روستا، لیقوان می‌گویند؟

_{متن مورد نظر}

در گذشته نام این روستا «وان» بوده است که به مرور زمان به «لوان» و بعدها به لیقوان تغییر کرده است. در زبان محلی مردمان این منطقه به لیقوان «لوان» یا «لیوان» گفته می‌شود و به معنی آب‌های گرمی است که از د‌‌‌‌امنه‌ی سهند‌‌‌‌ و از آثار آتشفشانی جاری می‌شوند.

_{متن مورد نظر: اکبر پورحسینی، کریم موسوی، آیدین وزیری، عادل جهان نما،}

لیقوان، دره بهشت

_{عکاس: عادل جهان نما}

لیقوان، روستایی تاریخی با معماری پلکانی است که به خاطر داشتن طبیعت زیبا و چشم‌نواز و آب‌وهوای دل‌پذیر، لقب دره‌ بهشت را به خود گرفته است. از دلایلی که لیقوان به‌صورت پلکانی شکل گرفته است، اهمیت زمین‌های کشاورزی است بنابراین خانه‌ها را روی صخره‌ها ساخته‌اند. معروفیت این روستا بیشتر به‌دلیل داشتن یکی از پنیرهای خوش‌مزه‌ی ایران یعنی پنیر لیقوان است. اما در این روستا جاذبه‌های دیگری نیز وجود دارد که شما را تشویق به سفر به این منطقه می‌کند. «دره‌ی لیقوان» یا «دره سی»، چشمه‌ی آبگرم، پل «حاج‌سالار» و عمارت سنگی لیقوان از جمله آن‌ها است.

از وقایع تاریخی و سیاسی که لیقوان به خود دیده است، قتل «حاج احتشام لیقوانی»، از بزرگ‌ترین مالکان آذربایجان در سال ۱۳۲۴ شمسی است که به دست سران فرقه دموکرات در تبریز، در جریان مبارزه با فئودال‌های آذربایجان کشته می‌شود. قبل از انقلاب و در دوره‌ی اصلاحات اراضی، کل مراتع شمالی سهند که متعلق به حاج احتشام بود توسط لیقوانی‌ها با سند شش دانگ خریداری می‌شود و اسناد این خریدوفروش با عنوان اسناد هفت برگ که هفت فرزند حاج احتشام آن را امضا کرده‌اند در دست بزرگان طایفه‌های لیقوانی موجود است.

لیقوانی‌ها، مردمانی دامدار و کشاورز هستند که به گشت محصولاتی چون سیب گردو، سيب، گلابي، سيب زمينی، نخود، جو، گندم می‌پردازند و مهم‌ترین و معروف‌ترین تولید آن‌ها پنیر خوش‌مزه‌ی لیقوان است. دیزی یا آبگوشت مخصوص لیقوان (پیتی)، یارما شورباسی، اوماج آشی و قورما نیز از جمله غذاهای محلی این روستا است. صنایع‌دستی مردمان لیقوان نیز شامل ظروف سفالین معروف به لیقوان قابی، لباس‌های نمدی مردانه یا شال پالتار، لباس‌های چین‌دار و مخمل زنانه یا یل تومان، لباس‌های محلی زنانه یا کوینح، جوراب‌های پشمی زنانه، جوراب‌های پشمی مردانه، چاروق، جلیقه، شال، کلاه نمدی، قالی، قالیچه، فرش، تابلو فرش‌های نفیس، جاجیم و گلیم هستند.

در ادامه با روستای لیقوان و دیدنی‌های آن بیشتر آشنا می‌شوید.

دیدنی‌های لیقوان

_{عکاس: عادل جهان نما}

خانه‌ی اربابی احتشام یا داش عمارت

خانه‌ی تاریخی لیقوان متعلق به احتشام ارباب این روستا است که به داش عمارت نیز معروف است و قدمت آن به دوران قاجار و پهلوی می‌رسد. این خانه در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسیده است.

پل حاج سالار لیقوان یا حاج سالار کورپوسی

در روستای لیقوان می‌توانید یکی از پل‌های معروف آذربایجان شرقی را دیدن کنید. این پل سنگی که قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد روی رودخانه‌ی لیقوان احداث شده و راه ارتباطی بین منطقه «تولسر» و لیقوان بوده است و نامش را از بانی خود به نام حاج سالار گرفته است. پل حاج سالار از یک دهانه‌ی بزرگ و چهار دهانه‌ی کوچک تشکیل شده که در طی یک سال ساخته شده و در اسفندماه ۱۳۸۱ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

قبرستان تاریخی لیقوان

یکی دیگر از دیدنی‌های لیقوان، قبرستان تاریخی آن است که متعلق قرن هفت هجری قمری است. سنگ قبرهای این قبرستان دارای شکل‌های حکاکی شده و نوشته است. علاوه بر این در این محوطه مجسمه‌های شیر سنگی نیز وجود داشته است. این مکان که جزو میراث ملی لیقوان به شمار می‌رود؛ متأسفانه مورد دستبرد و غارت سارقان میراث فرهنگی قرار داشته است.

زاغه‌ها و تونل‌های دستکند

یکی از دیدنی‌های جالبی که در روستای لیقوان خواهید دیدن زاغه‌ها و تونل‌های سنگی است که به‌صورت دستکند ایجاد شده‌اند و شما را به یاد روستای کندوان می‌اندازند. این تونل‌ها حفره‌ها و غارها از جنس سنگ «کران» هستند و در دل کوه و زیر خانه‌های مسکونی قرار دارند. در گذشته مردمان روستا برای در امان ماندن از یاغیان در آن پنهان می‌شدند و اکنون از آن‌ها به‌عنوان انباری برای نگهداری پنیر و آغل گوسفندان استفاده می‌کنند. این مکان‌ها در فصل تابستان خنک و در زمستان گرم هستند.

از دیگر جاذبه‌های تاریخی لیقوان نیز می‌توان به خانه‌های کله قندی و کیرانی‌نغیم‌لر که در دل کوه شبیه خانه‌های کندوان، کنده شده‌اند، زیارتگاه سنگی ایشته کمر، علم‌های چوبی، منبر چوبی مسجد اعظم محمد حنیفه لیقوان، قیز قلعه سی (بنا شده در دل کوه)، حمام تاریخی و... اشاره کرد.

_{عکاس: علی سراج میر}

دره سرسبز لیقوان

دره‌ی لیقوان که دره سی نیز نام دارد با داشتن رودخانه، چشمه، جنگل، درخت، و طبیعت بکر یکی از معروف‌ترین تقرجگاه‌های اطراف شهر تبریز است. این دره در شرق روستای سفيده‌ خوان قرار گرفته و رودخانه‌ی لیقوان‌چای با عبور از میان این دره موجب به وجود آمدن تفرجگاهی بسیار زیبا شده است. این رودخانه از دامنه‌های شمالی رشته کوه سهند سرچشمه می‌گيرد و در ادامه چشمه‌سارهای متعددی از دره‌های شرقی و غربی ليقوان به آن وصل شده و رودخانه‌ی پرآبی را به وجود می‌آورند.

رودخانه‌های لیقوان

در لیقوان دو رودخانه‌ی مهران رود و لیقوان وجود دارد. مهران رود از کوه‌های جنوبی لیقوان و شمالی سهند سرچشمه می‌گیرد و به‌سمت شمال و شهر تبریز سرازیر می‌شود و در مسیر خود چمنزارها و باغات را آبیاری می‌کند. از پیوستن سه رود کوچک طوله‌سر، بارالی و باغچه، رودخانه‌ی لیقوان شکل گرفته است. در اطراف این رودخانه آب شیرین که از میان گدازه‌های آتشفشانی سهند بیرون می‌آید، چشمه‌های معدنی و آبگرم متعددی قرار دارد و به‌دلیل سرسبزی اطراف آن گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.

آبگرم طبیعی

آب‌گرم لیقوان یکی از عوامل جذب گردشگران به این منطقه، به‌ویژه در فصل تابستان است که یکی از بهترین و غنی‌ترین آب‌های معدنی منطقه است. این آب‌گرم از تغییرات زیرزمینی و بقایای آتشفشان خاموش کوه‌های سهند شکل گرفته است و در دو طرف رودخانه‌ی خنک لیقوان قرار دارند و دارای ماده بی‌کربنات آهن است . آبگرم ایستی‌سو یا ایسی‌سو، در ۱۰ کیلومتری جنوب روستا و در شرق رودخانه ليقوان چای واقع است. چندین آب‌گرم کوچک و بزرگ دیگر به نام‌های طوله سر، بارالی و باغچه‌قره وجود دارد که با پیوستن آن‌ها رودخانه‌ی لیقوان به وجود می‌آید. از لیقوان تا آب‌گرم ایسی‌سو، از راه رودخانه با پای پیاده سه ساعت و از جاده‌ای که از روستای سفیده خوان یا اسپر خون می‌گذرد با اتومیبل حدود ۳۰ دقیقه راه است. استخر این آب‌گرم ۳۰ متر مربع و عمق آب آن دو متر است.

چشمه‌های معدنی

لیقوان، دارای چشمه‌هایی معدنی در اطراف رودخانه‌ی مهران‌روداست؛ چشمه‌های دره طوله‌سر و بارالی از جمله آن‌ها است که دارای خواص مفید برای دستگاه گوارش هستند.

همان طور که خواندید پنیر لیقوان از تولیدات معروف این روستا است؛ در ادامه با طرز تهیه‌ی این پنیر آشنا می‌شوید.

پنیر لیقوان، از معروف‌ترین پنیرهای ایرانی

_{منبع عکس: (tabriz_tourist@)}

روستای لیقوان در عرصه‌ی تولیدات لبنی به‌ویژه پنیر، جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است و لقب پایتخت پنیر ایران را دارد؛ این پنیر برای اولین بار در دوره‌ی قاجاریه تولید شده است. پنیر لیقوان به چند دلیل خوشمزه است؛ دلیل اول چرای دام در طبیعت بی‌نظیر این منطقه است؛ چنانچه چرای بیش صد هزار رأس گوسفند از چمنزارهای سرسبز دامنه‌های سهند و نیز نوشیدن آب‌های گوارا و معدنی جوشیده از دل کوه‌ها، عطر و طعمی منحصربه‌فرد داشته و در طول سالیان دراز طرفداران خاص خود را پیدا کرده است. وجود گیاهانی چون پونه، بابونه و قارچ... و تغذیه دام از آن‌ها نیز در طعم این پنیر مؤثر است.

دومین عامل به وجود آورنده‌ی عطر و طعم پنیر لیقوان، نحوه‌ی شیر دوشی و نیز نحوه نگهداری از مرحله دوشیدن شیر تا انتقال به کارخانه‌های لبنی است. نکته قابل‌توجه اینکه یکی از عوامل مهم و البته مخربی که تاثیر بسزایی در پایین آمدن کیفیت پنیر و دیگر فرآورده های لبنی دارد، ترکیب و حل شدن فضولات دامی در سطل شیر به هنگام دوشیدن شیر است؛ بتابراین باید از ترکیب آن پیشگیری کرد و این اصل موقع دوشیدن شیر در بین دامداران لیقوانی که برخلاف دیگر نقاط روستایی کشور، منحصرا مردان مسئولیت شیردوشی را بر عهده دارند، بخوبی رعایت شده و دامداران لیقوانی با رعایت اصول بهداشتی ویژه در موقع شیردوشی و نیز بکارگیری شگردهای ماهرانه و حتی نوع استفاده از انگشتان درگیر در این کار، نهایتا شیری عاری از هرگونه ذرات و ملحقات اضافی به شیرپزان تحویل می‌دهند تا محصولی با درجه کیفی مطلوب و خوشایند مصرف‌کننده تولید و عرضه شود. سومین عامل موثر در کیفیت پنیر تولیدی لیقوان، نحوه صافی کردن شیر توسط شیرپزها است که حتی ریزترین ذرات گردوغبار و اضافات احتمالی را از شیر می‌زداید.

ویژگی مهم پنیر لیقوان و دیگر پنیرهای تولیدی در نقاط مختلف کشور به سبک پنیر لیقوان، عدم جوشاندن شیر است، به‌عبارتی شیر بلافاصله بعد از مرحله صافی به مرحله مایه زنی فرستاده شده و باکتری‌های موجود در شیر که قرار است با جوشاندن شیر از بین بروند، با به کارگیری آب نمک غلیظ در مراحل تولید، نگهداری و مصرف، به‌طور کامل از بین رفته و استریل می‌شود. پنیر تولید شده به این سبک و سیاق، به‌دلیل آنکه تمامی باکتری‌های مضر موجود در شیر به‌علت نگهداری مستمر و مداوم پنیر در آب نمک به‌طور کامل از بین رفته، هیچ‌گونه لطمه‌ای به سلامتی مصرف‌کنندگانش وارد نمی‌سازد.

بیش از ۸۰ کارخانه و کارگاه تولید پنیر در روستا فعالیت می‌کند که از این تعداد ۱۵ کارخانه‌ بزرگ بوده و بقیه کارگاه‌های دامداران است. در چند سال‌های اخیر نیز جشنواره‌ای با نام جشنواره‌ی پنیر لیقوان در این روستا برگزار می‌شود که هر دامدار محصولات خود را در آن به نمایش می‌گذارد.

چطوری به روستای لیقوان برویم؟

_{عکاس: عادل جهان نما}

برای رسیدن به لیقوان، باید جاده‌ی ارتباطی تبریز - لیقوان را که از دروازه تهران تبریز شروع می‌شود در پیش بگیرید. در این مسیر بعد از گذر از شهر باسمنج و روستاهای هروی یا هربی و بیروق یا بره به لیقوان خواهید رسید.