گشت و گذار همراه با رود ارس از جلفا تا پارس آباد

این‌بار در برنامه سفرمان شما را با همراهی رود ارس در حاشیه‌ای از زیباترین مناظر، سایت‌های تاریخی طبیعی که به ثبت یونسکو رسیده است، راهنمایی می‌کنیم.

چطور برسیم؟

خودروی شخصی: به تبریز كه رسیدید، باید آماده سفر به جلفا شوید. برای این كار ابتدا خروجی مرند را در پیش گرفته و پس از عبور  از كنار كاروانسرای شاه عباسی در جاده منتهی به خروجی مرند، به‌سمت جلفا ادامه مسیر دهید. با این حساب ۱۳۵ كیلومتر راه پیش رو دارید و چیزی حدود یک و نیم ساعت در راه خواهید بود تا به ورودی شهر جلفا برسید.

 وسایل نقلیه عمومی: از تبریز تا جلفا را می‌توانید با قطاری كه روزهای یکشنبه و سه‌شنبه، هفت صبح از تبریز به‌سمت جلفا می‌رود، طی کنید. همچنین در میدان آذربایجان در نزدیکی فرودگاه تبریز، می‌توانید سوار تاکسی‌های خطی جلفا شوید. 

در نظر داشته باشید برای سفر جداگانه به تبریز،‌ می‌توانید تور تبریز را در کجارو به‌سادگی جستجو کرده و بهترین تور را از میان فروشنده‌های معتبر همکار کجارو با پا‌یین‌ترین قیمت خریداری کنید.

کجا بگردیم؟

در گذر از حاشیه رود ارس، با مناظر شگفت انگیزی روبه‌رو خواهید شد. 

رود ارس: رود پرپیچ و خم ارس تا پیش از عهدنامه ترکمانچای در اسفند ۱۲۰۶ متعلق به ایران بود، اما پس از آن تبدیل به مرز میان ایران و روسیه آن زمان شد. این رود از آن زمان تا امروز، مرز ایران و همسایگان شمال غربی‌اش را تشکیل می‌دهد. ارس که از رودخانه های مرزی ایران به شمار می‌رود، از کوه‌های آناتولی در ترکیه سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به رود کور ا در جمهوری آذربایجان در نهایت به دریای خزر می‌رسد. 

_{رود ارس، عکس از سایت .azernews.az}

رود ارس و رطوبت آن باعث شده بسیاری از نقاط جنوب رودخانه که طبیعتی بسیار سرد دارند، در زمستان معتدل‌تر شوند. در سراسر نیمه جنوبی این رود بلند، طبیعت زیبایی شکل گرفته که البته به‌دلیل مرزی بودن آن، نمی‌توانید در بسیاری از نقاط آن توقف کنید. 

چه می‌بینیم؟

جلفا: بعد از ثبت مجموعه كلیساهای آذربایجان در فهرست یونسكو، همه چیز در منطقه رونق گرفته، حتی نصب تابلوهای راهنمای گردشگری، به همین دلیل رسیدن به دیدنی‌های منطقه کار آسانی است.

كلیسای سنت استپانوس: جاده منتهی به كلیسای سنت استپانوس به‌عنوان نقطه شروع ارس‌گردی، در دو کیلومتری شهر جلفا قرار دارد. در ورودی شهر پس از ورود به جاده سمت چپ با تابلوهای ویژه مناطق گردشگری مشخص شده، باید وارد جاده روستای «دره شام» شوید که در ۱۶ كیلومتری غرب جلفا قرار دارد. در این مسیر اصلا نگران گم کردن راه نباشید؛ چون تمام مسیر با تابلو مشخص شده است. بعد از رسیدن به مسیر منتهی به محوطه تاریخی و پارکینگ کلیسا، گنبد زرد و اُخرایی سنت استپانوس را خواهید دید.

 کلیسای سنت استپانوس، یکی از پنج کلیسایی بود که همراه با کلیساهای قره کلیسا یا سنت تادئوس، «زور زور»، «چوپان» و «مریم مقدس» به‌عنوان نهمین اثر ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسید.

_{کلیسای سنت استپانوس، عکس از سایت tehrantimes.com}

استپانوس قدیس یکی از اولین افرادی بود که به دین مسیح گروید و به دست حواریون آن حضرت غسل تعمید یافت. او سپس در قدس به شهادت رسید. به روایتی در این دیر از وی یادگاری به‌جای مانده است. هر ساله ارامنه بسیاری از گوشه و کنار ایران به زیارت این مکان شتافته و در هفته زیارت قره کلیسا زائران بعد از انجام مراسم زیارت قبر تادئوس و قبل از مراجعت به زیارت این دیر نیز می‌روند.

بعد از دیدار از كلیسا، چرخیدن در محوطه اصلی بمانند، ایستادن زیر تاق بلند سنگی و دیدن سنگتراش‌های ظریف مجموعه، به جلفا برگردید.

کلیسای چوپان و مریم مقدس: اگرچه در مسیر رسیدن به سنت استپانوس هم می‌توانید به کلیسای چوپان برسید، اما می‌توانید وقت برگشت از آنجا و در سمت راست جاده این کلیسای کوچک را ببینید. کلیسای چوپان، کلیسایی تاریخی است که در غرب شهر مرزی جلفا در کناره رودخانه ارس، در میان کوه‌های رسوبی سرخ رنگ قرار دارد و مکانی برای عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف در این منطقه بوده است. بنای این کلیسا به‌دلیل اینکه مورد استفاده قشر ساده و بی‌آلایش چوپانان بوده، بسیار ساده، زیبا و بی‌آلایش ساخته شده است. به‌دلیل مسائل امنیتی مرزی، بهتر است در کنار این کلیسا خیلی توقف نکنید.

_{روستای اشتبین، عکس از سایت fa.wikipedia.org}

در امتداد ارس، یک كلیسای دیگر جهانی هم انتظار شما را می‌کشد؛ كلیسای مریم مقدس. این كلیسای ساده و آرام در محل تلاقی آق چای و ارس و در كنار روستای دره شام ساخته شده و مسیر آن، از راه رسیدن به سنت استپانوس جدا می‌شود. 

آبشار آسیاب خرابه: بعد از اینکه از كلیسای سنت استپانوس خارج شدید، می‌توانید خود را به خنكای آبشار آسیاب خرابه بسپارید. بقایای یک آسیاب آبی قدیمی را هم در نزدیکی این آبشار می‌توانید ببینید که هر دو در فاصله تقریبا ۲۵ كیلومتری از شرق جلفا و به موازات ارس قرار گرفته‌اند. برای رسیدن به مجموعه آبشار باید حدود هشت كیلومتر از جاده اصلی منحرف شده و در جاده منتهی به آبشار پیش بروید. كمی قبل از رسیدن به آبشار، جاده ای كه در آن هستید به یک دوراهی می‌رسد؛ راه سمت چپ به روستای الوان و در ادامه مسیر سمت راست به آبشار می‌رسد. 

_{آبشار آسیاب خرابه، عکس از مهرداد سرهنگی}

پس از رسیدن به محوطه ورودی آبشار، باید خودرو را پارک کنید و باقی راه را پیاده بروید. ۱۹ کیلومتر بعد از کردشت باید از سه راهی هراس وارد جاده فرعی در سمت راست جاده اصلی بشوید از اینجا تا اشتبین فقط ۳ کیلومتر راه باقی مانده؛ سه کیلومتری که همراه با درختان انار، انجیر و سیب سپری می‌شود. تمام این مسیر حتی در حاشیه ارس جاده آسفالته است و مشکلی برای رفت و آمد نخواهید داشت. 

جلفا تا كردشت:

در خروجی جلفا به‌سمت شرق و در مكانی كه به پل فلزی مشهور است، می‌توانید مزار اولین شهدای ایران در جنگ جهانی دوم و شهریور ۱۳۲۰ را ببینید که در حمله روسیه به ایران کشته شدند. یادمان سه شهید مرزبان؛ ژاندارم شهید سرجوخه ملک محمدی، شهید سید محمد راثی هاشمی و شهید عبدالله شهریاری. می‌توانید كنار پل فلزی توقف کنید، این یادمان را از نزدیک ببینید. اگر بنزین‌تان تمام شده، در ۳۰ كیلومتری این جاده پمپ بنزین و سرویس بهداشتی هم وجود دارد. کمی جلوتر به روستای كردشت می‌رسید که در یکی از پیچ‌وخم‌های ارس قرار گرفته است. در آنجا می‌توانید حمام، قلعه و برج و باروهایی كه از زمان عباس میرزا نایب‌السلطنه به یادگار مانده را تماشا کنید.

طبق اسناد تاریخی حمام کردشت در دوران شاه عباس صفوی و با دستور وی احداث شده و به حمام خانی مشهور بوده است؛ به عبارت دیگر، حق استفاده از این حمام متعلق به پادشاهان و بزرگان بوده است. در دوره قاجار و به دستور آقا محمدخان، این حمام دستخوش تغییر شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، ولی متاسفانه در طول تاریخ در معرض تخریب قرار گرفت و در اثر عدم استفاده مردم از آن کاملا متروکه شد. البته در حال حاضر، پس از مرمت و بازسازی‌های صورت گرفته، به یکی از بناهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان شرقی تبدیل شده است. این حمام زیبا دارای معماری سبک سنتی بوده و در میان باغ بزرگی بنا شده است.

قلعه کردشت در ساحل رود ارس قرار دارد و به‌لحاظ تاریخی و نظامی دارای جایگاه بسیار مهمی است، زیرا مقر اصلی مبارزه‌های عباس میرزا، ولیعهد قاجار، در دوران تجاوز روسیه تزاری به خاک ایران بوده است. طبق کتاب‌های تاریخی این قلعه به دستور عباس میرزا و به‌لحاظ موقعیت استراتژیکی در این منطقه بنا شده، ولی شواهد حاکی از آن است که پیش از استفاده نظامی از قلعه کردشت در دوران قاجار، این قلعه وجود داشته و قدمت بنا به سده‌های نخست اسلام منسوب است.

_{روستای اشتبین، عکس از سایت jolfapedia.ir} 

روستای اشتبین

 در مسیر جلفا به پارس آباد تقریبا ۳۰ کیلومتر بعد از کردشت خروجی روستای اشتبین در سمت راست‌تان است. سفر به اشتبین هم سیاحت است و هم زیارت. در این روستا غیر از سبزی طبیعت و تاریخ به یک مقبره معروف هم سر خواهید زد. بافت تاریخی اشتبین با همکاری اهالی تقریبا سالم مانده و بسیار دیدنی است. اما جدا از ویژگی‌های یک روستای پلکانی و جذابیت‌ دیدن حیاط‌هایی که پشت بام همسایه پایین دستی هستند، بنه‌گاه یا بنگاه‌ها، هفت خانه قدیمی ویژه در میان کوچه‌های سنگ‌فرش روستا هستند. این‌ها استراحتگاه‌هایی بوده‌اند که مردم می‌توانستند بار بنه‌شان را آنجا بگذارند و کمی استراحت کنند. بنه‌گاه‌های اشتبین از یک سو کاملا به دیواره کوه تکیه کرده و تنها راه ارتباطی آن با اطراف، جاده‌ای است که از سمت نوردوز و کردشت به طرف روستا می‌آید. همین موضوع اشتبین را تبدیل به یک بن‌بست زیبا کرده است.

روستای اشتبین سابقه‌ی تاریخی کهنی دارد و وجود گویش تاتی میان مردمان این روستا دلیل اثبات این ادعا است. این روستا آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. در اشتبین یک گورستان قدیمی، چند کتیبه‌ به خط ثلث مربوط به دوران شاه طهماسب و شاه عباس صفوی، کتیبه‌ی مرمرین آرامگاه خواجه ملک کدخدا به تاریخ ۸۴۳ هجری قمری و کتیبه‌ای دیگر متعلق به خواجه احمد به تاریخ ۹۷۶ هجری قمری وجود دارد.

در گورستان اشتبین، سنگ‌نوشته‌هایی وجود دارد که قدمت آن به ۸۰۰ سال قبل باز می‌شود. از آثار تاریخی دیگر روستای اشتبین می‌توان به سنگ درب خانه‌هایی روستا که یکی از آن‌ها متعلق به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده است، اشاره کرد.

اگر قصد پیاده‌روی دارید، جنگل‌های حسن‌آباد در قسمت شرقی روستا و همین طور رودخانه‌های ارس در شمال و هراس در شرق اشتبین این منطقه را تبدیل به یک منطقه زیبا برای کوهنوردی و طبیعت‌گردی کرده است. می‌توانید در تمام این زیبایی‌ها بگردید به شرط ان که حتما با یک بلد محلی راه بیفتید. 

جنگل ارسباران

 از اشتبین که به جاده برگشتید، قبل از رسیدن به خداآفرین به عاشقلو خواهید رسید و آنجا می‌توانید وارد جاده سمت راست‌تان شوید تا به جنگل ارسباران برسید. جنگل‌های این منطقه  اغلب پرتراکم هستند. کوه‌های موجود در منطقه ارسباران تراکم و در هم‌تنیدگی زیادی دارند.

_{جنگل ارسباران، عکس از سایت welcometoiran.com}

جنگل ارسباران در حال حاضر به‌عنوان پارک ملی شناخته می‌شود و تنوع جانوری زیادی نیز در آن وجود دارد. ۲۲۰  گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۲۲ گونه ماهی در این منطقه زندگی می‌کنند که از پستانداران جنگل ارسباران می‌توان به کَل، بز، گراز، خرس قهوه‌ای، وشق (سیاه‌گوش) و پلنگ اشاره کرد.مرغ قفقازی سیاه یا همان قره خروس قفقازی، کبک، دراج، قرقاول، پرندگان شکاری مختلف و تعداد بی‌شماری پرنده آبزی و خشکی‌زی از جمله پرندگان این منطقه هستند. یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های پارک ملی ارسباران حفاظت و احیای نسل مارال (نوعی آهو) است. در همین جهت چندی پیش هفت راس مارال از پارک ملی گلستان به‌ این منطقه انتقال یافت و در زمینی به‌ وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی اینالو رها شدند.

_{جنگل ارسباران، عکس از سایت welcometoiran.com}

به‌ دلیل ارتفاع زیادی که این منطقه دارد در روز‌های گرم تابستانی نیز هوای منطقه تاحدودی خنک است و شب‌ها باید از لباس گرم و پتو در جنگل‌های ارسباران استفاده کرد.

در این مسیر فرعی‌های متعددی وجود دارد که معروف‌ترینشان آینالو است، روستایی سرسبز و پر از مرال. ادامه مسیر ارسباران شما را به قلعه بابک و شهر توریستی کیبر می‌رساند. 

از عاشقلو تا آینالو

وارد این جاده فرعی که شدید، حدود ۱۵ کیلومتر برانید تا به سه راهی آینالو برسید. به‌سمت راست که بروید بعد از حدود چهار کیلومتر به این روستای ییلاقی خواهید رسید و می‌توانید جنگل‌نوردی‌تان در ارسباران را از همین جا شروع کنید. منطقه گردشگری آینالو، خود بخش کوچکی از منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی هشتاد هزار هکتاری ارسباران به شمار می‌رود. حدود ۱۷ گونه‌ی حیوانی کمیاب و در خطر انقراض در این ناحیه وجود دارد. اردک سر سفید، میش مرغ قره قشلاقريال پلنگ، مارال و سیاه خروس قفقازی از جمله این حیوانات به شمار می‌روند. از این میان سیاه خروس قفقازی تقریبا کمیاب‌ترین گونه محسوب می‌شود. البته منطقه‌ی آینالو بیشتر به خاطر احیای نسل مارال شناخته می‌شود که خوشبختانه تعداد این‌گونه‌ی جانوری به حد نسبتا مطلوبی رسیده است.

روستای مکیدی

به مسیر که برگردید و به طرف جنوب ادامه دهید، بعد از ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر به اسکلو، و حدود چهار کیلومتر بعد از آن هم به سه راهی مکیدی می‌رسید و این بار هم به‌سمت راست بروید تا دره زیبای این روستا را ببینید و اگر دل‌تان خواست می‌توانید در کمپ توریستی‌اش هم که البته نیمه مجهز است، اقامت کنید.

خداآفرین: یکی از آثار تماشایی مسیر شما، پل‌ های خداآفرین است. در نزدیکی شهر خمارلو دو پل قدیمی وجود دارد که به‌دلیل مرمت‌های اخیر برای پیاده‌روی قابل استفاده است. این دو پل، که ۸۰۰ متر از هم فاصله دارند، یادگاری از  سده هشتم هجری هستند. یکی از این پل‌ها که ۱۳۰ متر طول دارد، با مصالحی همچون سنگ سفید ساخته شده و دارای ۱۱ دهانه است. پل دوم که از آجر ساخته شده، ۲۰۰ متر طول و ۱۵ دهانه دارد.

_{پل خداآفرین، عکس از سایت tishineh.com}

در شهرستان خداآفرین، بخشی از جنگل‌های زیبای ارسباران در محدوده این شهرستان قرار گرفته‌اند. می‌توانید در این شهرستان و در محدوده منطقه یک عمارت تاریخی زیبا را در میان جنگل ببینید. 

قلعه بابک

دوباره به مسیر برگردید و روستاهای «هجران دوست» و آغویه هم رد کنید. پنج کیلومتر بعد از هجران دوست، خروجی خاکی قلعه بابک را در سمت راست‌تان می‌بینید. می‌توانید سوار جیپ‌هایی شوید که شما را پرداخت مبلغی به پای قلعه می‌رسانند. برای پیاده‌روی تا قلعه و بازگشت از آنجا باید حداقل سه چهار ساعت وقت بگذارید. 

_{قلعه بابک، عکس از حسین محمودی}

قلعه بابک بنای باشکوه و زیبایی است که در گذشته محل استقرار و سنگر دفاع بابک خرم‌دین سردار ایرانی در مقابل تهاجم اعراب بوده است. این بنا احتمالا یک قلعه دفاعی است که در دوران اشکانی یا به‌ احتمال قوی‌تر در زمان حکومت پادشاهان ساسانی ساخته‌ شده و شباهت زیادی به سبک معماری مجموعه سلیمان مربوط به دوران ساسانی دارد.  در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس‌ از آن مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است. بنابراین بابک پس از استقرار در این دژ قسمت‌های اصلی آن را ترمیم کرده و بخش‌هایی را نیز به آن افزوده است. اکنون‌ که بیش از ۱۲۰۰ سال از آن دوران می‌گذرد، هنوز بخش‌هایی از آن دژ پرصلابت پابرجا مانده است.

کلیبر و بازگشت به جاده ارس: بعد از قلعه بابک به کلیبر می‌رسید و می‌توانید در یکی از هتل‌های متعدد آنجا اقامت کنید و صبح فردا از یکی از دو جاده جانانلو یا ایل یوردی به حاشیه ارس برگردید که البته مورد دوم، برای رسیدن به پارس آباد مناسب‌تر است. 

_{کلیبر، عکس از عبدالصمد طالب‌پور}

اصلاندوز و دشت مغان

پس از گذر از چرخش‌های ارس بعد از گذر از خمارلو و آبادی‌هایش به اصلاندوز، اولین شهر استان اردبیل می‌رسید. در اصلاندوز می‌توانید تپه نادری را ببینید. جالب است بدانید که تپه اصلاندوز یک تپه طبیعی نیست، در زمان تاج‌گذاری نادر در این منطقه، سربازان نادرشاه با آوردن خاک و سنگ، محل بلندی را برای تاج‌گذاری نادر فراهم کردند. در اصلاندوز هم چند پمپ بنزین وجود دارد.

در خاتمه این مسیر، بخش جلگه‌ای دشت مغان، دشت زیبایی كه سكونتگاه عشایر و محل زندگی هزاران رأس دام است، در انتظار شما است. این منطقه بكر و بی‌نظیر تا دهستان ساوالان ادامه می‌یابد.

_{دشت مغان، عکس از سایت tabnak.ir}

اگر به دیدن آثار تاریخی علاقه‌مند هستید، قلعه اولتان را از دست ندهید. این قلعه در ۵۰۰ متری روستا و نرسیده به شهر پارس آباد قرار دارد. دورتادور قلعه دیوار بزرگ خشتی كشیده شده و خندق عمیقی هم دارد. گفته می‌شود این قلعه مربوط به دوره اشكانی است، اما تا سده ۱۲ هجری همچنان مورد استفاده بوده است. مساحت این قلعه ۳۲۰ هزار متر مربع است و با ترکیبش دژی نظامی را تداعی می‌کند. بر اساس فرضیات علمی بخش زیادی از قلعه زیر خاک مدفون شده است.

برای کسب اطلاعات بیشتر جاهای دیدنی اردبیل را در کجارو ببینید.

چه بخریم؟

مهم‌ترین بازارچه این مسیر، بازارچه مرزی جلفا است که در مرکز منطقه آزاد ارس قرار گرفته است. رسیدن به بازارچه مرزی جلفا در نزدیکی جاده خروجی این شهر، كار بسیار ساده‌ای است. بازارچه مرزی جلفا، بهترین مكان برای خریدهای ارزان است. در این بازار می‌توانید به غذافروشی‌های مشهور آن رفته و كباب یا آبگوشت بخورید. این بازارچه با فروشگاه‌های مسقف و محوطه‌ای روباز و داشتن جای پارک و غذاخوری‌های كوچک، جای خوبی برای خرید انواع لباس، ظروف، وسایل دست‌ساز و اسباب‌بازی است.

تبدیل شدن جلفا به منطقه آزاد ارس باعث رشد و گسترش بازارچه مرزی جلفا و مراکز خرید زیادی در این منطقه شد که این امر با افزایش روز افزون تجارت در این منطقه باعث رشد و ترقی تجاری در جلفا شده است؛ همچنین این رشد موجب عریض کردن مسیر رفت و برگشت به تبریز، ساخت هتل، رستوران و مراکز تفریحی و ورزشی همچون زیپ لاین جلفا، بازسازی آثار تاریخی جلفا شد.

 بعد از گشت‌وگذار و خرید در بازارچه، اگر می‌خواهید غذایی بخورید، می‌توانید به مجموعه جهانگردی جلفا در كنار ایستگاه راه‌آهن بروید یا به غذاخوری حاج علی خرم در خیابان امام خمینی (ره) و نرسیده به ساختمان مخابرات سری بزنید. غذاخوری حاتم هم می‌تواند یکی از انتخاب‌های شما باشد که در فلكه عاشورا قرار دارد. البته در شهرهای کوچک مسیر هم می‌توانید سراغ غذاخوری‌های محلی بروید. بهترین غذا در غذاخوری‌های این منطقه کباب یا آبگوشت است. 

عکس کاور از جواد سروری