کدام نقطه از ایران طولانیترین دوره بی بارانی را تجربه کرده است؟
برای دانستن اینکه کدام قسمت از ایران طولانیترین دوره بی بارانی را طی کرده است نیازمند ارایه نتایج پژوهشها و آمارها در مورد بارش ماهانه و سالانه و استاندارد اندازهگیری بارش هستیم.
کشور ایران را اگر بخواهیم از لحاظ بارش با دیگر کشورها مقایسه کنیم، میتوان آن را در شمار کشورهای کمباران محسوب کرد. در مورد علت کمباران بودن ایران، تاکنون تحقیقات بسیاری انجام شده و نتایج مختلفی گرفته شده است. این تحقیقات در برخی موارد توانسته است دلایلی را مشخص کند و در برخی موارد نیز هنوز نادانستههایی وجود دارد. ایران در مقایسه با دیگر کشورها، کشوری کمباران است اما اگر بخواهیم آن را با خود ایران مقایسه کنیم، مناطقی پربارش و کمبارش دارد. اخيرا، مسائل ناشی از تغييرات بارش، بهویژه مشکلات ناشی از سيل و بیبارانی و نيز تاثیرات محيط زیستی کاهش بارش، موجب افزایش اهميت و توجه به مطالعات بارش در مقياسهای مختلف زمانی و مکانی شده است. ضرورت و مبنای اوليه برای برنامهریزی و مدیریت منابع آب، ارزیابی بیبارانیها است. این موضوع نيازمند درک و مطالعه وقوع خشکسالیهای تاریخی در منطقه و نيز تاثیرات آن در طول دوره وقوع خشکسالی است.
عکس از: روزیاتو
معیارهای زمانی برای سنجش باران
تكرار، تداوم و شدت کمبارانی که منجر به خشکسالی میشود، بهطور صريح و غيرصريح به مقياس زمانی وابستهاند. لذا مشخص میشود كه نياز به ارائه شاخصی كه در آن مقياس زمانی بايد مدنظر قرار گيرد، از اهميت خاصی برخوردار بوده و استفادههای زيادی را به دنبال دارد. قرار گرفتن ایران روی کمربند خشک و بیباران جهانی موجب شده است که نوسانات بارندگی در کشور، شدید باشد. معمولترین مقياس زمانی برای تحليل خشکسالی مقياس سالانه و سپس ماهانه است. دوره زمانی سالانه طولانی است و مدت زمانی حدود ۱۰ سال را در بر میگیرد که میتواند برای خلاصهسازی اطلاعات روی رفتار منطقهای خشکسالی استفاده شود.
به نظر میرسد مقياس ماهانه که بهطور معمول مدت زمانی ۹ ماهه را شامل میشود، بیشتر برای پایش تاثيرات بیبارانی در یک منطقه که در زمینه کشاورزی، منابع آب و ربایش آبهای زیرزمينی است، مؤثر باشد. به دلیل اینکه علاوه بر بارش، متغيرهایی همچون رواناب، تبخير، رطوبت خاک، رطوبت نسبی، دما و غيره نيز نياز است. بهطور کلی تعریف مشخصی از بیبارانی با شاخص خشکی بر اساس اهداف مختلف دشوار است. برای ارزیابی و پایش خشکسالیهای اقلیمی، روشهای متعددی به وسیله پژوهشگران مختلف ابداع و به کار گرفته شده است.
مناطق بارشی در ایران
شاخص SPI يكی از معدود شاخصهای بی بارانی و حتی میتوان گفت تنها شاخصی است كه در آن مقياس زمانی برای پايش خشكسالی مد نظر قرار گرفته است. اين شاخص چون فقط از دادههای بارندگی در محاسبات خود استفاده میكند، نسبت به ديگر شاخصها، شاخص سادهای است كه برای تمام شرايط منابع آبی قابل استفاده است. توانایی SPI در اين است كه امكان محاسبه آن برای دامنه وسيعی از مقياسهای زمانی از يک ماه تا چند سال وجود دارد. هر دوره زمانی بسته به پارامترهایی كه در يک سيستم هيدرولوژيكی میخواهد پايش شود، قابل تغيير است.
ايران را از ديدگاه مقدار و زمان دريافت بارش میتوان به چهار بخش تقسيم كرد. بخش بسيار كمبارش، كمبارش، نيمه پربارش و پربارش. بخش بسيار كمبارش و كمبارش حدود ۸۳ درصد مساحت كشور را به خود اختصاص داده و ميانگين بارش روی آن حدود ۱۸۸ ميلیمتر است. سراسر جنوب، شرق، مركز و بخشهايی از شمالغرب ايران در اين قلمرو جای میگيرند. بخش نيمهپربارش و پربارش نزديک به ۱۷ درصد مساحت كشور را در برگرفته و ميانگين بارش روی آن حدود ۵۷۰ ميلیمتر است. با اين تقسيمبندی ميانگين بارش ايران حدود ۲۵۱ ميلیمتر محاسبه شده كه نسبت به ميانگين جهانی، منطقهای بسيار كمبارش محسوب میشود. برحسب تفاوتهای كوچكتری كه در زمان و مقدار بارش دريافتی هر يك از اين بخشها وجود دارد، میتوان نواحی بارشی همگنتری را شناسايی و معرفی كرد.
بخش پربارش
پربارشترین بخش ایران، تنها بخشی از كرانههای خزر را میپوشاند كه بارش سالانه آنها از ۱۰۰۰ ميلیمتر بيشتر است. اين ناحيه كرانههای غربی خزر را در برگرفته است، اما وسعت آن از ۷/. درصد مساحت ايران فراتر نمیرود. ميانگين بارش روی اين ناحيه حدود ۱۲۶۰ ميلیمتر است. هر چند بارندگی در طول سال، قطع نشده و تقريبا يكنواخت است، اما در ماههای شهريور، مهر و آبان افزايش نسبی در مقدار بارش ديده میشود. در سال گذشته رامسر بهعنوان پربارشترین منطقه شناخته شده است.
عکس از اعتمادانلاین
بخش نيمه پربارش:
اين بخش تقريبا شامل مناطقی از كشور است كه بارش سالانه آنها بين ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ ميليمتر است. اين بخش از نظر توزيع زمانی بارش به ۳ ناحيه تقسيم میشود.
ناحيه نيمه پربارش خزری
اين ناحيه در كرانههای شرقی خزر و كرانههای غربی آن گسترش يافته است. هر چند در تابستان مقدار بارش اين ناحيه كاهش میيابد اما مقدار بارش در ديگر فصول سال تقريبا برابر است. ميانگين بارش روی اين ناحيه حدود ۶۰۸ ميلیمتر بوده و ۳٫۳ درصد از مساحت كشور را به خود اختصاص داده است.
ناحيه نيمه پربارش زاگرس شمالی
اين ناحيه بخشهايی از غرب كشور و دامنههای شرقی زاگرس را میپوشاند و بخش باريكی از دامنههای جنوبی البرز نيز در حاكميت همين ناحيه است كه مجموعا ۸٫۳ درصد از مساحت كشور را شامل میشود. ميانگين بارش روی اين ناحيه حدود ۵۰۰ ميلیمتر است كه عمدتا در ماههای بهمن، اسفند و فروردين فرو میريزد. فصل كامل بارش در اين ناحيه از اواسط مهرماه، آغاز شده و تا اواسط ارديبهشتماه ادامه میيابد.
عکس از: ویکیپدیا
ناحيه نيمهپربارش زاگرس جنوبی
اين ناحيه دامنههای غربی زاگرس و بخشهای پرارتفاع زاگرس را دربر میگيرد. ميانگين بارش روی اين قلمرو ۵۶۰ ميلیمتر است. حدود ۴٫۴ درصد از مساحت كشور در قلمرو اين ناحيه جا میگيرد و پرآبترين رودخانههای ايران از همين ناحيه سرچشمه میگيرند، زيرا گذشته از وسعت و بارش قابل توجه به دليل ارتفاع زياد، ريزشهای اين ناحيه عمدتا از نوع جامد است و امكان بارش آن فراهم است. فصل بارش در اين ناحيه از اواسط آبانماه تا اواسط ارديبهشتماه ادامه دارد و در دی ماه به اوج خود میرسد.
بخش كمبارش
اين بخش تقريبا شامل مناطقی است كه بارش سالانه آنها بين ۲۰۰ تا ۴۰۰ ميلیمتر است. اين بخش از نظر توزيع زمانی بارش به دو ناحيه تقسيم میشود.
ناحيه كمبارش جنوبی
اين ناحيه شامل يك بخش كمارتفاع است كه جلگه خوزستان و كرانههای خليج فارس را در برمیگیرد. در اين بخش منشأ بارش سامانههايی هستند كه از جنوب غرب به كشور وارد میشوند و از آن چنان ناپايداری برخوردار هستند كه روی سرزمينهای كمارتفاع ريزش داشته باشند. بخش دوم شامل دامنههای شرقی زاگرس و بلندیهای هزار و لالهزار در جنوب كرمان است.
در دامنههای شرقی زاگرس بارش دريافتی را میتوان پسماند سامانههای غربی دانست، اما در عين حال ناپايداریهای محلی بهويژه در اوايل بهار در تأمين بارش اين بخش نقش دارد. این ناحیه در مجموع حدود ۳٫۱۱ درصد مساحت ايران را میپوشاند و ميانگين بارش دريافتی آن ۲۸۲ ميلیمتر است كه از اوايل آبان تا اواسط ارديبهشت ادامه میيابد. آذر، دی و بهمن پر بارشترين ماههای سال هستند.
ناحيه كمبارش شمالی
اين ناحيه همچون كمربندی از شمال غرب تا شمال شرق كشور گسترش يافته است، اما در تهران و شمال سمنان از پهنای آن بسيار كاسته میشود. بلندیهای آذربايجان، دامنههای شرقی نيمه شمالی زاگرس، كوهپايههای جنوبی البرز و بلندیهای خراسان در قلمرو اين ناحيه جا میگيرند. ميانگين بارش روی اين ناحيه نزديک ۳۰۰ ميلیمتر است و ۱٫۱۷ درصد از مساحت ايران را میپوشاند. توزيع بارش در بين فصول سال (مگر تابستان) تقريبا يكنواخت است، اما بارشهای بهاری برتری نسبی دارند، بهطوری كه ارديبهشت، فروردين و اسفند پر بارشترين ماههای سال هستند.
عکس از: خبرگزاری ایرنا
بخش بسيار كمبارش
اين بخش تقريبا شامل مناطقی است كه بارش سالانه آنها از ۲۰۰ ميلیمتر كمتر است و به دو ناحيه تقسيم میشود.
ناحيه بسيار كمبارش مركزی
اين ناحيه شامل كويرهای مركزی و شرقی ايران است كه در جانب غربی به سمنان، قم، اصفهان و يزد ختم میشود و زابل و زاهدان در منتهیاليه شرقی آن قرار میگیرند. ميانگين بارش روی اين ناحيه ۱۰۲ ميلیمتر است كه از اواخر فصل پاييز تا اواسط فصل بهار میبارد. اين ناحيه ۱٫۲۵ درصد مساحت كشور را در برگرفته است. به نظر میرسد كمبود بارش در اين ناحيه از يكسو به سبب حاكميت پرفشار جنب حاره در دوره گرم سال و از سوی ديگر به علت قرار گيری در سايه بارش رشتهكوه زاگرس باشد كه از تأثير سامانههای غربی بر اين بخش از كشور پيشگيری میكند. به همين سبب است كه گذشته از فقر بارش، محتوای رطوبت جوی اين ناحيه بسيار اندك است.
تودههای كوهستانی كوچكی همچون شيركوه و كركس كه در اين ناحيه قرار گرفتهاند، از نظر اندازه چنان ضخامتی ندارند كه بتوانند اثرگذار باشند. به همين دليل است كه از اين بلندیها رودخانههای موقتی يا دائمی سرچشمه نمیگيرد، اما اثر سرمايشی اين بلندیها موجب میشود تا نسبت بارش جامد به مايع روی آنها بزرگتر باشد و امكان بارش برف روی آنها فراهم شود. با آغاز دوره گرم سال ذوب اين برفها، چشمهها و قناتهای پيرامون آنها را آبدار میكند
عکس از: سایت الف
ناحيه بسيار كمبارش جنوب شرقی
اين ناحيه در دو قلمرو جغرافيایی گسترش يافته است. يكی ربع جنوبشرقی كشور به جز بلندیهای هزار و لالهزار و ديگری در قلمرو بلندیهای جنوب خراسان. اين ناحيه با ميانگين بارش حدود ۱۶۱ ميلیمتر نزديک ۳۰ درصد از مساحت كشور را فرا گرفته است. بارش اين ناحيه از آذر آغاز میشود و در بهمن به اوج میرسد و از آن پس رو به كاهش میرود. در اواخر فروردين يک اوج فرعی در بارش رخ میدهد. بارشهای تابستانی در اين ناحيه نسبتا قابل توجه است. به نظر میرسد افزايش نسبی بارش در قلمرو شمالی اين ناحيه نسبت به ناحيه بسيار كمبارش مركزی متأثر از بلندیهای جنوب خراسان باشد. درحالی كه در قلمرو جنوبی احتمالاً نقش محتوای رطوبتی جو بارزتر است و علاوه بر آن ورود سامانههای موسمی نيز در بارش آن مؤثر است.
طولانیترین دوره بی بارانی
با توجه به توضیحات بالا و آمار به دست آمده، میتوان گفت یزد و زابل از کمباران ترین مقاط ایران هستند. اما اگر طبق استاندارد، میانگین بیبارانی و خشکسالی را دورههای ماهانه (۹ ماه) و سالانه (۱۰ سال) قرار دهیم، یزد ناحیهای است که که طولانیترین دوره بیبارانی را تجربه کرده است.
شهر یزد طبق آمار، با پانزده سال بیبارانی و خشکسالی رکوددار کمبارانترین شهر کشور است. حتی در سالهای زراعی اخیر هم که تقریبا همه کشور از بارشهای نسبتا خوبی بهرهمند بودند، یزد هم چنان از کم بارانترین مناطق و شهرهای ایران بود. طبق آمارها، یزد تا سال ۱۳۹۰ یک دوره ۱۵ ساله خشکسالی و بیبارانی را پشت سر گذاشته است.
خشک ترین و پربارانترین شهرها و نقاط کشور در سال ۹۶
در پی بارشهای سالهای اخیر، کمبارشترین نقطه ایران در سال آبی جاری، با ثبت ۲۰.۴ میلیمتر بارش ، زابل در استان سیستان و بلوچستان بوده است.
کاهش بارش و اینکه زابل از نقاط کمبارش کشور محسوب میشود، دلایل مختلفی دارد. نخست اینکه زابل در انتهای سامانههای بارشی معمول کشور واقع شده که سامانهها پس از تضعیف شدن به زابل میرسند و در نتیجه آن با بارشهای کم همراه هستند. ویژگیهای محیطی منطقه از علل دیگر موثر بر کاهش بارشها در زابل است. پس از آن، شهر یزد (ایستگاه سنجش باران مرکز پژوهشی یزد) در استان یزد با ثبت ۲۱٫۸ میلیمتر بارش در رتبه بعدی کمبارشترین نقطه ایران در سال آبی ۱۳۹۶ قرار گرفته است.
عکس از تیتر شهر-صفارود
در سال ۱۳۹۶ پربارشترین نقطه کشور «رامسر - صفارود» در استان مازندران با ثبت ۸۹۷٬۵ میلیمتر بارش و کمبارشترین نقطه کشور «هوشک-سراوان» در استان سیستان و بلوچستان با ثبت ۳٫۳ میلیمتر بارش بوده است.
عکس از سایت خلیج فارس-زابل
عکس کاور از:خبرگزاری تسنیم
دیدگاه