دیدنی‌های ایران باستان در افغانستان

اکرم زمانی نوری
اکرم زمانی نوری چهار شنبه، ۱۸ دی ۱۳۹۸ ساعت ۲۱:۰۰
دیدنی‌های ایران باستان در افغانستان

درکشور افغانستان جاذبه‌ها و آثار تاریخی متعددی از ادوار مختلف فرهنگی ایران وجود دارد که در سفر به این کشور همسایه می‌توان از آن‌ها دیدن کرد.

تا حالا به سفر به کشور افغانستان فکر کرده‌اید؟ و آیا با جاذبه‌های تاریخی و دیدنی‌های این کشور همسایه ایران و هم فرهنگ با آن آشنا هستید؟ می‌دانید اگر روزی مقصد سفرتان را افغانستان انتخاب کردید می‌توانید از آثار تاریخی به‌جای‌مانده از ایران دیدن کنید؟ کجارو این بار شما را برای سفر به افغانستان دعوت می‌کند. با ما همراه باشید تا گوشه‌ی کوچکی از فرهنگ ایران‌زمین را در خاک کشور همسایه‌مان افغانستان ببینیم.

ایران و افغانستان

سفر به افغانستان برایتان سفر به کشوری ناآشنا و غریبه نخواهد بود و با دیدن جاذبه‌های تاریخی و مردمان پارسی زبان این کشور احساس خواهید کرد در ایران سفر کرده‌اید چون افغانستان تنها همسایه‌ی ما در مرزهای شرقی نیست؛ بلکه کشوری است که دارای تاریخ، فرهنگ، زبان و میراث فرهنگی مشترک با ایران و مردمان ایران است. روزگاری اففانستان جزوی از ساتراپی‌ها و ایالت‌های امپراتوری هخامنشی بوده است و در کتیبه‌ی بیستون نام ساتراپی‌هایی از جمله هَرَیوه (هرات)، باختریش (بلخ)، هَرَهُوَتیش (رُخج) آمده است. این کشور به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم (جاده‌ی خراسان) مورد توجه پادشاهان اشکانی و ساسانی بوده است و نفوذ و هنر این دوران‌ها در بسیاری از محوطه‌ها مانند سرخ کتل، آی خانم، بامیان قابل‌مشاهده است. در دوران اسلامی حکومت‌هایی از جمله غزنویان در این منطقه بودند و بسیاری از آثار تاریخی و دیدنی کشور افغانستان یادگار این برهه از تاریخ است.

نادعلی، یادگار هخامنشی

محوطه هخامنشی نادعلی یا سرخ داغ- افغانستان

افغانستان یکی از ایالت‌های شرقی امپراتوری هخامنشی بود. برای دیدن ردپای این امپراتوری می‌توان از محوطه نادعلی یا سرخ داغ این کشور دیدن کرد. در سرخ داغ شواهدی از سلوکیان، اشکانیان، کوشانیان و احتمالاً ساسانیان دیده می‌شود. دو فضای فرش شده با آجرهای مربع شکل و سکوهای خشتی از زمان هخامنشی به دست آمده است.

موقعیت و دسترسی

تپه سرخ نادعلی در نزدیکی مرز ایران و در فاصله ۲۴ کیلومتری از محوطه‌ی دهانه غلامان سیستان واقع است. در حدود یک کیلومتری شرق این تپه قلعه‌ی نادعلی قرار دارد.

بامیان

بامیان افغانستان

منبع عکس:fa.wikipedia

در سفر به افغانستان حتما بازدید از مجموعه‌ی جهانی بامیان را در برنامه خود قرار دهید. در این شهر می‌توان برهه‌ای از تاریخ افغانستان را در ادوار مختلف دید. این مکان در دوره هخامنشی‌ها از ایالت‌های این امپراتوری بود و در زمان کوشانیان از مراکز مهم بوداپرستی محسوب می‌شد و هنر و معماری هندی، هلنی، رومی، ساسانی و اسلامی را نشان می‌دهد. مکان مجسمه‌های بودا، شهر غلغله، غارها و پناهگاه‌ها، بند امیر، نیایشگاه ساسانی و تزیینات نقاشی آن از دیدنی‌های بامیان است.

موقعیت و دسترسی

دره کوهستانی بامیان در میان کوه‌های بلند هندوکش در ارتفاعات مرکزی افغانستان قرار دارد. این شهر تاریخی در ۲۰۴ کیلومتری کابل و در شمال غربی این ولایت در  منطقه سعید آباد قرار دارد.

منبع گالری:fa.wikipedia،unesco

آق‌کُپرُک

آق کپرک مجموعه محوطه‌هایی مربوط به دوران پیش از تاریخ افغانستان است که از دوران پارینه‌سنگی تا دوره کوشانیان و ساسانیان را در بر می‌گیرد.

موقعیت و دسترسی

آق کپرک در ولایت بلخ، شمال روستای آق‌کپرک واقع است.

آی خانم، ماه خانم

آی خانم

منبع عکس:atis.af

آی خانم در زبان ازبکی به‌معنای ماه خانم است. ماه خانم نام شهری یونانی است که در سرحدات شرقی باکتریا یا باختریا قرار دارد. این شهر شامل کاخ، ساختمان‌های عمومی مثل ورزشگاه و تئاتر، آرامگاه‌ها، زرادخانه، نیایشگاه و معبد است. آی خانم به شیوه‌ی شهرهای یونانی دارای یک ارگ مرکزی است که روی صفه ساخته شده است و یک خیابان شمالی جنوبی دارد که شهر را به دو بخش تقسیم می‌کند. دو رود جیحون و کوکچه در اطراف شهر در جریان هستند. در این شهر در کنار سبک هنری و معماری یونانی و هندی می‌توان هنر ایرانی و پارتی را نیز دید.

موقعیت و دسترسی

برای بازدید از ماه خانم به استان طالقان کنونی در شمال شرقی افغانستان بروید. این شهر باستانی در روستای به همین نام قرار دارد.

منبع گالری:atis.af

سرخ کتل

سرخ کتل

منبع عکس:iranatlas.info

سرخ کتل دو مجتمع مذهبی مربوط به کوشانیان در شمال افغانستان و در کنار جاده‌ی کابل به مزار شریف است. کوشانیان از اقوامی بودند که بعد از ورود به این منطقه با فرهنگ ایرانی تلفیق شدند و در زمان ساسانیان تحت حکومت این امپراتوری در آمدند. در این مکان یک مقبره بر نوک تپه و دیگری در کف دره قرار دارد که با پنج رشته پلکان و ارتفاع ۵۱ متر به مقبره بالایی می‌رسد. یکی از یافته‌های مهم این مکان مجسمه‌ای با کتیبه‌ای به خط یونانی و ایرانی (بلخی) است. برخی سرخ کتل را یک محوطه‌ی یونانی- باکتریایی و عده‌ای دیگر یونانی- پارتی می‌دانند.

موقعیت و دسترسی

سرخ کتل در نزدیکی شهر خمیری در شمال افغانستان و در کنار جاده‌ی کابل به مزار شریف واقع است.

کتیبه رباطک

رباطک- افغانستان

منبع عکس:iranatlas.info

یکی از مهم‌ترین اسناد به زبان بلخی، کتیبه‌ی یافت شده از رباطک است. زبان بلخی از شاخه‌های زبان ایرانی میانه است که در میان ساکنان شمال اففانستان رواج داشت. این کتیبه شامل ۲۳ سطر به زبان بلخی و یونانی است و متعلق به پادشاهی کوشانیان است.  که روی سنگی آهکی نوشته شده است دارای عرض ۹۰، ارتفاع ۵۰ و ضخامت ۲۵ سانتی‌متر است. این نوشته‌ها اطلاعات باارزشی از زبان بلخی و تاریخ کوشانیان در اختیار قرار می‌دهند و حاوی اسامی ایزدان ایرانی است. در این کتیبه کنیشکای شاه کوشانی فرمانی ساخت معبدی را ابتدا به یونانی و سپس به زبان بلخی داده است.

موقعیت و دسترسی

این کتیبه از محوطه‌ی کافر قلعه، ۲۵ کیومتری پل خُمیری در شمال غربی ولایت بغلان و در روستای رباطک یافت شده که با محوطه سرخ کتل ۴۰ کیلومتر فاصله دارد و شمال غربی آن واقع است. سرنوشت این کتیبه مشخص نیست اما ممکن است محل نگهداری آن  موزه‌‌ی کابل باشد.

کاپسی، بگرام

بگرام - افغانستان

منبع عکس:iranatlas.info

کاپسی بگرام نیز از دیگر محوطه‌های باقی‌مانده از دوره‌ی کوشانیان در افغانستان است که پایتخت تابستانی آن‌ها بوده است. مهم‌ترین یافته‌ی این شهر گنجینه‌ی مهر و موم شده و دست نخورده است که در آن سکه‌هایی از پادشاهان کوشانی یافت شد. این شهر مورد حمله ساسانیان قرار گرفت و شاپور اول ساسانی آن را فتح کرد شاید این گنجینه نیز به خاطر این حمله مهر و موم شده باشد.

موقعیت و دسترسی

در هشتاد کیلومتری شمال کابل و در دره‌ی کابل، به ولایت پروان بروید و این شهر را در روستای بگرام دیدن کنید.

کاخ‌های العسگر یا لشکری بازار

لشگری بازار

اندرین اندیشه بودم کز کنار شهر بُست/ بانگ آب هیرمند آمد به گوشم ناگهان

منظر عالی شه بنمود از بالای دژ/ کاخ سلطانی پدید آمد از دشت لُکان

«فرخی سیستانی»

در نزدیکی شهر لشکرگاه امروزی و شهر تاریخی بست و در جنوب کشور افغانستان می‌توان از ویرانه‌های کاخ‌های سلاطین غزنوی دیدن کرد. این محل که در کنار دو رود هیرمند و ارغاب است در گذشته پایتخت زمستانی غزنویان بوده و به نام العسگر به‌معنای منطقه‌ی سپاهیان معروف بوده است که امروزه به آن لشگری بازار یا بازار لشگری (بازار ارتش) می‌گویند. کاخ‌های العسگر در طی زمان غارت، تخریب و بازسازی شده‌اند. در این محل بقایای سه کاخ دیده می‌شود که در زمان‌های مختلف ساخته شده‌اند و دو کاخ معروف به قلعه جنوبی یا کاخ سلطان همراه با نقاشی‌های زیبا و میانی کمی سالم باقی مانده‌اند.

موقعیت و دسترسی

برای دیدن کاخ‌های العسگر به جنوب کشور افغانستان و ولایت هلمند باید سفر کرد. این کاخ‌ها در نزدیکی شهر لشکرگاه قرار دارند و  حدود ۶/۵ کیلومتر در کنار رودخانه هلمند کشیده شده‌اند. بعد از دیدن این کاخ می‌توانید از قلعه بست و طاق بست که در فاصله‌ی ‌نزدیکی از لشکرگاه و در هفت کیلومتری جنوب این شهر قرار دارند دیدن کنید.

غزنه، کاخ مسعود سوم

کاخ غزنه-کاخ مسعود سوم

غزنه، غزنین یا غزنی پایتخت اصلی غزنویان بود. در این شهر بقایای کاخی که نوه‌ی سلطان مسعود ساخته است وجود دارد. این کاخ روی صفه‌ای ساخته شده و در اطراف آن را برج‌های مدور احاطه کرده است. دارای چهار ایوان پوشیده با مرمر به‌همراه اتاق‌هایی در اطراف آن است. کف حیاط این کاخ با مرمر پوشیده شده و ۳۲ طاقچه با نوشته‌هایی به خط کوفی دارد که شامل متن یک شعر فارسی دری است که در مدح سلطان و شکوه و جلال کاخ سروده شده است.

مناره جم، میراثی جهانی

مناره جام- افغانستان

منبع عکس:unesco

برای دیدن جالب‌ترین مناره‌ای که در قرن‌های ۱۱ تا ۱۳ میلادی در ایران، افغانستان و آسیای مرکزی ساخته شده و بعد قطب منار در دهلی نو یکی از بلندترین مناره‌های جهان محسوب می‌شود، باید به ولایت کوهستانی غور در کشور افغانستان رفت. ارتفاع مناره آجری جم حدود ۶۵ متر است و از سه قسمت استوانه‌ای تشکیل شده که روی یکدیگر قرار گرفته‌اند و با قرنیزهای مقرنس از هم جدا شده‌اند و بالای هرکدام یک فانوس است. کتیبه‌ی این برج نشان می‌دهد این مناره در زمان حاکم غوری‌ها غیاث الدین محمد ساخته شده است. این برج در حمله‌ی مغولان در سال‌های ۱۲۲۲ تا ۱۲۲۳ میلادی تخریب و آسیب دید. این یادگار دوران غوریان جزو میراث جهانی کشور افغانستان است که در سال ۲۰۰۲ میلادی در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است.

موقعیت و دسترسی

این مناره در در ۲۱۵ کیلومتری شرق هرات، ولایت غور و در روستای جم و در نزدیکی رودخانه‌ی جم و هریرود قرار دارد.

منبع گالری:unesco،atis.af

مناره‌های غزنین، یادگار پدر و پسر

مناره‌های غزنی-افغانستان

منبع عکس:atis.af

مناره‌های غزنین یادگار دو تن از سلاطین غزنوی به نام مسعود و بهرام است که پدر و پسر بودند. مناره‌ی سلطان مسعود در زلزله‌ی سال ۱۹۰۲ میلادی تخریب شد و ۲۰ متر از آن باقی مانده است. این مناره دارای تزیینات آجری، گچ‌بری و قاب‌بندی‌های سفالی است. نام بانی این برج و القاب وی با خط کوفی بنایی با سبک آجرچینی نوشته شده است، به صورتی که هنرمند از سایه‌ی ایجاد شده توسط فضاهای بین آجرها برای ایجاد طرح‌های هندسی استفاده کرده است و این اولین نمونه‌ی شناخته از این روش است که برای نوشتن کلمات استفاده شده است. مناره بهرام شاه در فاصله‎ی ۶۰۰ متری غرب مناره‌ی پدرش قرار دارد و یک برج دو طبقه است که از لحاظ شکل شبیه برج سطان مسعود است و نوشته‌های مشابه آن دارد.

موقعیت و دسترسی

ولایت غزنی در مرکز افغانستان مکانی است که می‌توانید از این دو منار دیدن کنید. این مناره‌ها در شرق غزنی و در فضای باز قرار دارند.

طاق بُست

طاق بست

منبع عکس:atis.af

این بنا یک طاق بزرگ آجری است که هر دو طرف آن با آجر برش خورده است و حدود ۲۵ متر است. این طاق یادگاری از غزنویان است که در طی زمان و در دوره‌ی غوریان نیز بازسازی شده است. طاق بست بنایی یادمانی و دروازه‌ی ورودی به شهر تاریخی بست و قلعه‌ی آن بوده است. طرح این بنا روی اسکناس‌های صد افغانی افغانستان نقش بسته است.

موقعیت و دسترسی

طاق بست در هفت کیلومتری جنوب شهر لشکرگاه در ولایت هلمند در جنوب افغانستان قرار دارد.

منبع گالری:atis.af

آرامگاه مشاهیر

برای علاقه‌مندان به دنیای شعر و زندگی مشاهیر، دیدن کردن از آرامگاه بزرگان می‌تواند جذاب باشد. کشور افغانستان مدفن شاعران و دانشمندان زیادی است. اگر جزو آن دسته از افراد هستید که به جهان علم و سیاست علاقه دارند پیشنهاد می‌کنیم در این کشور به آرامگاه افرادی چون حکیم ناصر خسرو، ابوریحان بیرونی و سلطان محمود پادشاه معروف غزنویان سر بزنید.

سلطان محمود غزنوی، امیر ماضی

مقبره سلطان محمود غزنوی

منبع عکس:farhang-press

محمود غازی معروفترین پادشاه غزنویان است و لشکرکشی‌ها و فتوحات وی زبان زد سلاطین غزنوی است. محمود بعد از به سلطنت نشستن برخلاف سنت خلفای عباسی نام سلطان بر خود گذاشت و دانشمند بزرگ؛ ابوریحان بیرونی و شاعرانی چون عنصری بلخی، فرخی سیستانی، منشوری سمرقندی، کسائی مروزی به دربارش راه داشتند و حکیم فردوسی شاهنامه‌ی خود را تقدیم وی کرد. حسنک وزیر که شرح داستانش در تاریخ بیهقی آمده است از وزیران سلطان محمود بود. امیر ماضی که بعد از مرگش به این نام معروف شد در شهر غزنی از دنیا رفت.

منبع گالری:atis.af

موقعیت و دسترسی

شش کیلومتری شمال شرقی ولایت غزنی در محله‌ای که به روضه مشهور است آرامگاه این سلطان غزنوی است.

آرامگاه بابا حاتم یا سالار خلیل

مقبره سالار خلیل یا بابا حاتم-اففانستان

آرامگاه چهارگوش بابا حاتم که به سبک مقبره‌های قرن‌های اولیه اسلام در ایران ساخته شده است. متعلق به قرن‌های پنج و شش هجری قمری است. این مقبره در میان مردم محلی به بابا حاتم معروف است. بر اساس کتیبه‌ی موجود در این مکان فردی به نام سالار خلیل دفن شده است.

موقعیت و دسترسی

این بنا در ۶۰ کیلومتری غرب بلخ در دهستان امام صاحب قرار دارد.

سنایی، شوریده‌ای در غزنه

مقبره سنایی-افغانستان

منبع عکس:mashreghnews

عطار روح بود و سنایی دو چشم او / ما ازپی سنایی و عطار آمدیم

«مولانا»

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی شاعری است از اواخر قرن پنج هجری قمری که مولانا در وصفش وی را دو چشم عطار می‌داند و در مثنوی معروفش به شیوه‌ی الهی نامه‌ی سنایی توجه داشته و غزلیات شورانگیز دیوان شمس را در پی سنایی و عطار سروده است. خاقانی؛ شاعر دیر آشنای ایران در تحفه العراقین و در قصاید حمکت آموز و غزلیاتش پیرو وی بود و منطق الطیر عطار نیشابوری نیز طریقه‌ی حدیقه‌ی ابوالمجد را دارد. حدیقه الحقیقه، سیرالعباد تا المعاد، کارنامه‌ی بلخ، مثنوی عشق نامه، طریق التحقیق عقل نامه و تحریمه القلم از آثار مجدود بین آدم است که در شهر غزنین افغانستان و در زادگاهش آرام گرفته است.

موقعیت و دسترسی

آرامگاه سنایی در منطقه مغولان، شمال شهر امروزی غزنی و غرب شهر تاریخی غزنی قرار دارد و مشرف به رودخانه است. این مکان به یاد این شاعر به حکیم سنایی معروف شده است.

منبع گالری:mashreghnews

ناصرخسرو، حجت خراسان

مقبره ناصر خسرو

منبع عکس:atis.af

ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث شاعری که می‌گوید تا ۴۰ سالگی «کام می‌راند و نان و نام می‌جست» در اواخر قرن چهار هجری قمری در قبادیان بلخ متولد شد و ناصر خسرو قبادیانی نام گرفت. ناصرخسرو که هم‌زمان با اوج حکومت سلطان محمود غزنوی به دنیا آمده بود به دربار پسرش سلطان مسعود راه یافت و به جاه و مال رسید. ابومعین در میانه‌ی زندگی بود که از خواب غفلت بیدار شد و در جست‌و‌جوی آرامشی برای بی‌قراری‌هایش راهی سفر به‌سمت حجاز، شام، مصر و مغرب شد. در مصر به دربار خلیفه‌ی فاطمی رفت و با طریقت باطنیان (فاطمیان و اسماعیلیان) آشنا شد و با گرفتن لقب حجت برای تبلیغ اصول اسماعلیلیان راهی خراسان و وطن شد. ناصرخسرو سرانجام در دره یمگان بدخشان برای همیشه آرام گرفت. دیوان، سفرنامه، خوان اخوان، زادالمسافرین و جامع الحکمتین از آثار این شاعر است.

موقعیت و دسترسی

به روستای یمگان ولایت بدخشان بروید. این آرامگاه روی تپه‌ای بلند قرار دارد.

منبع گالری:atis.af

خواجه عبدالله انصاری، پیر هرات

مقبره خواجه  عبدالله انصاری-هرات

منبع عکس:tasnimnews

پیر هرات لقب نویسنده‌ی مناجات‌های دلکش الهی‌نامه است و پیر انصار، انصار هروی و خواجه عبدالله انصاری از دیگر نام‌های ابواسماعیل عبدالله بن ابی‌منصور محمد است. خواجه در شهر هرات به دنیا آمد و در همین شهر و در گازرگاه به خاک سپرده شد. مناجات‌نامه، الهی‌نامه، محبت‌نامه، قلندرنامه نصایح، زادالعارفین، کنزالسالکین، هفت‌ حصار، رساله‌ی دل و جان، رساله‌ی واردات از آثار پیر هرات است.

منبع گالری:tasnimnews

موقعیت و دسترسی

آرامگاه پیر هرات در شمال هرات، در شهر گازرگاه و در دامنه کوه قرار دارد.

ابوریحان بیرونی، استاد جاوید

آثار الباقیه عن القرون الخالیه، التفهیم و قانون مسعودی تنها بخشی از آثار دانشمند بزرگ ایرانی است که به خاطر علم و دانشش در زمینه‌های مختلف از جمله نجوم ریاضی استاد لقب گرفته است. بیرونی در قرن چهار هجری قمری در خوارزم به دنیا آمد و آرامگاه وی در غزنه یا غزنین در کشور افغانستان است.

موقعیت و دسترسی

منطقه‌ی بهلول در دو کیلومتری جنوب شرق ولایت غزنی افغانستان خانه‌ی ابدی این دانشمند بزرگ ایران‌زمین است. بعد از دیدن این مکان می‌توانید از مناره‌های معروف غزنی که در غرب این آرامگاه قرار دارند بازدید کنید.

سید جمال‌ الدین اسدآبادی، مبارز استبداد

آرامگاه سید جمال الدین اسد آبادی

منبع عکس:fa.wikipedia

سید جمال الدین اسدآبادی یا افغانی از مشاهیر سیاسی معاصر است که برخی او را اهل افغانستان و عده‌ای دیگر وی را ایرانی می‌دانند. سید جمال از جمله شخصیت‌های مبارز علیه استبداد در جهان اسلام بود که به‌دنبال اتحاد اسلامی بین کشورهای اسلامی و مسلمانان بود. اسدآبادی در سال ۱۲۷۵ خورشیدی در ترکیه درگذشت که ابتدا در استانبول دفن شد اما به درخواست دولت وقت افغانستان پیکر وی به این کشور انتقال داده و به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۱۱ خورشیدی سازه‌ای از سنگ آبنوس سیاه روی آرامگاه وی ساخته شد.

موقعیت و دسترسی

آرامگاه اسدآبادی در محله‌ی علی آباد کابل که به دارالفنون معروف است واقع است.

منبع گالری:fa.wikipedia

سایر مشاهیر

از دیگر افرادی که در افغانستان آرام گرفته‌اند سبکتگین یکی از سلاطین غزنویان و داماد آلپ تگین بنیان‌گذار غزنویان و ابوالفضل بیهقی نویسنده‌ی کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی از دیگر مشاهیری هستند که در افغانستان مدفون هستند اما آرامگاه آن‌هانامشخص است.

موزه ملی افغانستان

موزه ملی افغانستان

منبع عکس:kabuleman

موزه‌ی ملی افغانستان گنجینه‌ای از میراث فرهنگی و تمدنی این سرزمین است که هر چند در جنگ و درگیری‌های این کشور آثار آن غارت و تخریب شد اما در سال‌های اخیر تلاش شده این آثار جمع‌آوری شود. در سفر به این کشور و ولایت کابل پیشنهاد می‌دهیم از این موزه دیدن کنید.

موقعیت و دسترسی

این موزه در جنوب غربی ولایت کابل و در منطقه دارالامان قرار دارد.

دنیای بی جنگ

بسیاری از میراث فرهنگی کشور افغانستان مانند سایر کشورهای منطقه از جمله عراق و سوریه در طی سال‌ها جنگ و جنایت از بین رفته‌اند و آسیب دیده‌اند. در این مقاله سعی شد برخی و گوشه‌ی اندکی از میراث فرهنگی مشترک دو کشور ایران و افغانستان معرفی شود، ممکن است این میراث و آثار و محوطه‌های تاریخی و باستانی تخریب و آسیب دیده باشند. به امید روزی که نه‌تنها مردمان جهان از آرامش و صلح برخودار باشند بلکه گذشتگان و میراث باقی‌مانده از آن‌ها نیز قربانی خشونت‌های بشری نشود.

عکس کاور:atis.af

مطالب مرتبط:

منبع ایرانیکا اطلس تاریخ ایران سیستم اطلاعات گردشگری افغانستان یونسکو موسوی حاجی، رسول و دیگران، ۱۳۹۷، پژوهشی در کاخ جنوبی و کاخ میانی در مجموعه‌ی معماری تشریفاتی لشکری بازار؛ بر اساس قراین تاریخی، منابع ادبی و یافته‌های معماری، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره بیست و یکم، سال ششم جعفری دهقی، ۱۳۸۸، کتیبه رباطک، مجله آموزش مهارت‌های آموزش دانشگاه شیراز، دور اول، شماره اول، شماره پیاپی ۵۸/۴ مهرآفرین، رضا و دیگران، ۱۳۹۲، برهمکنش‌های فرهنگی زرنکه با ساتراپی‌های شرقی امپراطوری هخامنشی با استناد به صنعت سفالگری، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال پنجم، شماره چهاردهم علایی مقدم، جواد ودیگران، ۱۳۹۵، در جستجوی اورگت‌ها (نگرشی بر هویت واقعی استقرارهای هخامنشی کشف شده در سیستان) مطالعات باستانشناسی، دوره ۸، شماره۱ هیلن براند، روبرت، ۱۳۸۰،معماری اسلامی، ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، روزنه شریفی، سهیلا، ۱۳۸۹، سنایی غزنوی، لوتوس صالحی کاخکی، احمد و بهاره تقوی نژاد، ۱۳۹۶، پژوهشی بر تزیینات معماری دوره غزنوی، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، سال پنجاه و سوم، دوره جدید، سال نهم، شماره چهارم پیاپی ۳۶ اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابر، ۱۳۷۸، هنر و معماری اسلامی(۱)، ترجمه یعقوب آژند، سمت گرابر، اولگ و دیگران، ۱۳۸۸، معماری اسلامی، ترجمه اکرم قیطاسی، سوره مهر جعفری دهقی، محمود، ۱۳۸۶، نگاهی تازه به کتیبه سرخ کتل، نامه‌ فرهنگستان، دوره ۹، شماره ۲ ، پياپي ۳۴ محمدی‌فر، یعقوب، ۱۳۸۹، باستان‌شناسی و هنر اشکانی، سمت

دیدگاه