نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۷/۲۲ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۱۰/۰۴ توسط پوریا محمدی پیوند به‌روزرسانی شده است.
گردشگری به‌عنوان یکی از منابع در آمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می‌تواند راه‌حلی برای توسعه اقتصادی باشد. گردشگری به‌ویژه در زمانی که سود فعالیت‌های دیگر بخش‌های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن‌ها و راهبردی برای توسعه است. امروز صنعت گردشگری به‌اندازه ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاد دانان آن را «صادرات نامریی» می‌نامند.
گردشگری همواره اثراتی را بر محیط‌زیست و جوامع مقصد می‌گذارد. این اثرات هم مثبت هستند و هم منفی. ولی توسعه گردشگری، بدون مدیریت اثرات آن، می‌تواند باعث آسیب به محیط‌زیست، فرهنگ و جامعه میزبان باشد. توسعه گردشگری پایدار، با مدیریت اثرات گردشگری بر محیط‌زیست، اقتصاد و جامعه مقصد، منابع مقصد را حفظ کرده و حتی باعث ارتقای آن‌ها نیز می‌شود. با ما همراه باشید تا در این مقاله، درباره گردشگری پایدار بیشتر بدانیم.
آنچه باید درباره گردشگری پایدار بدانیم
- آنچه باید درباره گردشگری پایدار بدانیم
- گردشگری پایدار چیست؟
- گردشگری پایدار چگونه پدید می‌آید؟
- اصول گردشگری پایدار
- آینده مشترک ما
- کتاب‌های مرتبط با گردشگری پایدار
- ۱. کسب و کار رو به گسترش سفر و گردشگری (The Exploding Business of Travel and Tourism)
- ۲. توسعه سبز و تراولیسم: سخنانی از پیشگامان (Green Growth and Travelism: Letters from Leaders)
- ۳. مسئولیت‌پذیری در صنعت گردشگری (Taking Responsibility for Tourism)
گردشگری پایدار چیست؟
گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه پایدار، می‌خواهد صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کمترین تاثیر را بر جامعه میزبان و محیط زیست را داشته باشد. در قرن بیست و یکم، پیشرفت فناوری موجب می‌شود تا وقت انسان بیش از پیش آزاد شود و زمان بیشتری داشته باشد. به همین دلیل این قرن، قرن صنعت گردشگری نام گرفته است. به‌دلیل زیر ساخت‌های فناوری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در قرن بیست و یکم، پدیده گردشگری یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در رفتار و عمل انسان برای ارضای روح کنجکاو او خواهد بود.
منبع عکس: ناشناس
صنعت گردشگری از صنایعی است که در سال‌های اخیر به سرعت گسترش یافته و در ردیف یکی از بزرگترین منابع درآمد جهان در آمده است. همچنین باید افزود که چرخه بزرگ پولی که به‌طور غیرمستقیم که دور محور صنعت گردشگری می‌چرخد، به مراتب مهم‌تر از درآمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است. برای همین موضوع باید بر توسعه پایدار گردشگری تاکید داشت.
انتخاب شعار یا نماد در دنیای صنعتی بیش از آنکه هدفی تجاری را دنبال کند، هدفی فرهنگی است. در حقیقت انتخاب شعار تلنگری است برای توجه بیشتر و تمرکز روی موضوعات خاص، در این راستا گردشگری هم به‌عنوان شاخه‌ای میان رشته‌ای از انتخاب شعار برای اهداف بلند مدت و میان مدت خود بی‌بهره نیست و هرساله برای توجه بیشتر به اجزای گردشگری و موضوعات مرتبط و کمتر دیده شده درگردشگری از سوی سازمان جهانی جهانگردی شعاری برای روز جهانی جهانگردی (پنجم مهر) انتخاب می‌شود.
گاهی گردشگری ابزاری برای صلح و گفتگوی میان تمدن‌ها و گاهی گردشگری پیوند دهنده فرهنگ‌ها می‌شود. میزان سفر گردشگران در نمودارهای جهانی نشان می‌دهد که از ۲۵ میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به ۲۷۸ میلیون نفر در سال ۱۹۸۰، یک میلیارد و ۱۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ رسیده است و انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۳۰ به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر برسد.
گردشگری پایدار چگونه پدید می‌آید؟
با گسترده‌تر شدن صنعت گردشگری در مناطق مختلف جهان، برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت با مسائلی ناشی از آثار نامطلوب بر منابع طبیعی، محیط زیست ، آلایندگی‌ها، الگوی مصرف و نظام‌های اجتماعی مواجه شده‌اند. امروزه با افزایش شمار گردشگران در سطح جهان و با هدف حفظ، حراست و حمایت از محیط زیست، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ‌ها و آداب‌و‌رسوم، مفهوم تازه «گردشگری پایدار» مورد توجه عده زیادی قرار گرفته است. با رعایت گردشگری پایدار می‌توان تا حد ممکن به نکات مثبت گردشگری افزود و از نکات منفی آن کاست. توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به‌منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط زیست، و بی‌ثباتی اجتماعی تلاش می‌کند. توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن نسل‌های آینده، تامین می‌کند.
عکس از وب‌سایت sustainabletourism
از آنجایی که گردشگری ارتباط مستقیم با انسان، فرهنگ و منابع دارد، مقوله‌ای به‌عنوان توسعه پایدار گردشگری در دهه‌های گذشته در جهان شکل گرفته است. توسعه پایدار گردشگری نیازمند صبر، تلاش و تعهد دراز مدت است. برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری به شاخص هایی اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، نهادی و فرهنگی که این شاخص‌ها در ارتباط با یکدیگر بوده و تاثیر متقابلی بر هم دارند، نیاز است.
گردشگری پایدار به‌معنای بازدید گردشگری از یک مکان یا مقصد و آسیب نرساندن یا هرچه کمتر آسیب رساندن و به‌طور کل حفظ آن است. گفته می‌شود از آنجایی که هر صنعتی پیامدهایی دارد، گردشگری نیز هرگز به‌طور کامل پایدار (یا بدون اثر) نخواهد، بود، ولی دست‌کم می‌تواند در جهت پایدارتر وسازگارتر شدن با محیط گام بردارد. اهمیت موضوع گردشگری پایدار در سطح جهان به‌اندازه‌ای است که سال ۲۰۱۷ میلادی از سوی سازمان جهانی جهانگردی به‌عنوان سال جهانی «گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه» برگزیده شد.
عکس از وب‌سایت sustainabletourism
به گفته دبیر کل سازمان جهانی گردشگری تعیین سال ۲۰۱۷ به نام «سال جهانی گردشگری پایدار: ابزار توسعه» فرصتی است بی‌نظیر برای کمک بیشتر گردشگری به تحقق مفهوم پایداری (از هر سه جنبه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) و موجب می‌شود آگاهی عمومی نسبت به ابعاد صنعتی که ارزش حقیقی آن اغلب دست‌کم گرفته می‌شود، افزایش یابد. ۱۱ درصد از آمار اشتغال (مستقیم یا غیرمستقیم) در جهان متاثر از صنعت گردشگری است. تبلیغات فراوان و آمارهای جذاب از میزان کسب درآمد کشورها و اشتغال‌زایی ناشی از گردشگری، کشورها، مناطق دورافتاده و کمتر توسعه‌یافته را هرچه بیشتر به فکر سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌اندازد.
اصول گردشگری پایدار
برخی از خبرها و آسیب‌های اکولوژی و منابع در سطح جهانی نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران کشورها در حفظ و حراست از منابع گردشگری موفق نبوده‌اند و لذا شکی نیست که متولیان و سیاست‌گذاران با همکاری ویژه کارشناسان، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و دولتی بر استحکام و توجه به منابع گردشگری تلاش کنند. چراکه در آینده‌ای نه چندان دور، ابزاری برای توسعه در دست نخواهند داشت، مگر با بهره گرفتن از شعار گردشگری پایدار؛ ابزاری برای توسعه هرچه بیشتر اقتصاد.
اصول گردشگری پایدار را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- استفاده از ماهیت پایدارگونه منابع: حفظ و استفاده از منابع (طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حائز اهمیت و به‌معنای تجارت دراز مدت است.
- کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف: که جلوی هزینه‌های بازسازی زیان‌های دراز مدت را گرفته و به کیفیت گردشگری کمک می‌کند.
- حفظ تنوع: حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری دراز مدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف‌پذیری را برای گردشگری به وجود می‌آورد.
- برنامه‌ریزی: توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مد نظر قرار می‌دهد تا ماندگاری دراز مدت گردشگری را افزایش می‌دهد.
- حمایت از نظام اقتصاد محلی: گردشگری که تعداد زیادی از فعالیت‌های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود و ارزش‌ها و هزینه‌های محیط زیست را مد نظر قرار می‌دهد. علاوه بر حمایت از این نظام‌های اقتصادی جلوی تخریب محیط زیست را می‌گیرد.
- مشارکت اجتماع‌های محلی: مشارکت کلی اجتماع‌های محلی در بخش گردشگری نه‌تنها به نفع خود آن‌ها و محیط زیست است، بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می‌بخشد.
- مشاوره با افراد صاحب منفعت و عموم مردم: مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع‌ها، سازمان‌ها و نهادهای محلی مهم است، البته در صورتی که کنار هم کار کنند و اختلاف نظر در منافع را کنار بگذارند.
- آموزش خدمه: آموزش خدمه که گردشگری پایدار را وارد روش‌های اشتغال می‌کند و در کنار آن استخدام خدمه محلی در تمامی مقاطع، سبب بهبود کیفیت گردشگری می‌شود.
- مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری: از آنجا که بازاریابی، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد، نه‌تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می‌شود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می‌دهد.
- انجام تحقیق: پژوهش در حال پیشرفت و نظارت برآن از طریق صنعت با استفاده از تجزیه و تحلیل و جمع‌آوری موثر اطلاعات نه‌تنها به انسان در حل وفصل مشکلات گردشگری یاری می‌رساند، بلکه مزایایی را برای مقاصد، صنعت و مشتریان در بر خواهد داشت.
جامعه جهانی کنونی متوجه این موضوع شده که گردشگری با شتاب باورنکردنی در حال توسعه و فراگیر شدن است. در نتیجه افزایش آگاهی افراد از تاثیرات محیطی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری بر مقصدها باعث ایجاد نگاهی پایدار به‌شکل تئوری و عملی در مدیریت گردشگری شده است.
عکس از وب‌سایت sustainabletourism
آینده مشترک ما
جامعه بین‌المللی در دهه ۱۹۶۰ میلادی به مسئله مهم توسعه پایدار علاقه‌مند شد و نگرانی‌هایی در زمینه تعادل بین توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی مطرح شد. سازمان ملل در سال ۱۹۸۴ میلادی، کمیسیون جهانی محیط و توسعه را تشکیل داد که این کمیسیون بیانیه‌ای با عنوان «آینده مشترک ما» (Our Common Futue) منتشر کرد که تعریف مشخصی برای توسعه پایدار ارائه کرد:
«توسعه‌ای که بتواند نیازهای نسل فعلی را برآورد کند، بدون آن که توانایی نسل‌های آتی را در تامین نیازهای‌شان به مخاطره اندازد»
جلسات مربوط به توسعه پایدار در سطح جهانی ادامه داشت تا در نشست سال ۱۹۹۲ در شهر ریودوژانیرویبرزیل، «دستورکار ۲۱» به‌عنوان دستورالعملی بین‌المللی برای توسعه پایدار تصویب شد و به امضای رهبران ۱۸۲ کشور جهان رسید. گردشگری در مفهوم پایداری در برگیرنده تفسیر معنایی خاص خود است. در این میان به وجود آمدن این مفهوم در ادبیات گردشگری حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه‌های توسعه است. به‌ویژه بعد از اجلاس زمین در در ریودوژانیرو که دولت‌ها را به‌سمت توسعه‌ای پایدار هدایت کرد که حداقل زیان و لطمه را بر محیط زیست وارد کند. دستور جلسه این اجلاس جهانی در واقع شامل مجموعه‌ای از طرح‌ها عملی مفصل بود که نقش هر کشور در رسیدن به توسعه پایدار بیان می‌کرد. ازاین‌رو بر مبنای دستور این جلسه از سوی سازمان‌های بین‌المللی گردشگری در سطح جهان «دستور جلسه ۲۱ برای گردشگری» منتشر شد که در آن نیاز به رسمیت شناختن نقش گردشگری را در فرایند توسعه مناسب گوشزد می‌کرد. این دستور جلسه ضرورت طرح عملی برای سازمان‌های گردشگری را در راستای به عمل در آوردن اصول گردشگری پایدار را پیش می‌کشید. به‌دنبال این روند اولین کنفرانس جهانی گردشگری پایدار در سال ۱۹۹۵ در مادرید برگزار شد.
برخی از نکات مطرح شده در کنفرانس مادرید پیرامون گردشگری پایدار عبارت بودند از:
- توسعه گردشگری باید بر اساس معیارهای پایداری باشد. به این معنا که مسائل اکولوژیکی در بلند مدت، مسائل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه‌های اجتماعی و اخلاقی باید رعایت شود.
- ماهیت پایداری گردشگری مستلزم محیط‌های طبیعی، فرهنگی و انسانی است.
- گردشگری باید جنبه‌های فرهنگی، ارزشی و عناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشت باشد.
به‌طور‌کلی این تلاش‌ها نشان از آن دارد که گردشگری بتواند در پردازش توسعه پایدار راهکاری عملی را شکل دهد. ازاین‌رو هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار پیرامون ارائه روش‌های منطقی در بهره‌گیری از منابع طبیعی و انسانی و جلوگیری از به کارگیری غیرعلمی این منابع است. توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع است. ازاین‌رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در بیاید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی است که هماهنگ‌کننده اهداف و راهکارهای عملی مسیر خواهد بود.
عکس از وب‌سایت sustainabletourism
با اینکه گردشگری مقوله‌ای محوری در این دستورکار نبود، ولی بسیاری از دولت‌ها، توسعه پایدار را به شکلی موفق در توسعه گردشگری به کار گرفتند. زیرا گردشگری پدیده‌ای است که از منابع طبیعی، فرهنگی و انسانی استفاده می‌کند و باید به بخشی از تلاش جهانی برای دستیابی به توسعه پایدار تبدیل شود. سازمان جهانی جهانگردی در سال ۲۰۰۴ میلادی اصول بنیادی را برای گردشگری پایدار معرفی کرد که جنبه‌های اقتصادی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی گردشگری را دربر می‌گرفت. گردشگری پایدار به حساب می‌آید که:
- از منابع طبیعی به‌طور بهینه استفاده کند.
- به اصالت اجتماعی و فرهنگی اجتماعات میزبان احترام بگذارد.
- فعالیت‌های اقتصادی بلند مدت و سودآور را تضمین کند و منافع اجتماعی و اقتصادی تمامی افراد صاحب منفعت را مد نظر قرار دهد.
این دستورالعمل‌ها برای گردشگری بسیار پراهمیت و مفید هستند و باید این نکته را ذکر کنیم که برای سازمان جهانی جهانگردی برای پایداری اجتماعی و فرهنگی و پایداری محیط به یک اندازه اهمیت قائل است.
هرچند امروزه نگاه‌ها به این سمت است که برای حفظ منابع گردشگری برای نسل‌های آینده، گردشگری باید پایدارتر شود، اما چالش‌های بسیار زیادی برای پیاده‌سازی راهبردهای گردشگری پایدار وجود دارد.
کتاب‌های مرتبط با گردشگری پایدار
اگر علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر هستید، کتاب‌هایی درباره گردشگری پایدار وجود دارد که باید حتما مطالعه کنید. کارشناسان گردشگری پایدار خواندن این کتاب‌ها را به همه علاقه‌مندان و فعالان صنعت گردشگری توصیه می‌کنند.
۱. کسب و کار رو به گسترش سفر و گردشگری (The Exploding Business of Travel and Tourism)
- تالیف: الیزابت بکر (Elizabeth Becker)
صنعت گردشگری که با سرعت بسیار زیادی در حال تبدیل شدن به بزرگترین تجارت جهانی است، از هر ۱۲ نفر در جهان که جویای کار هستند، یک نفر را در استخدام خود دارد. این صنعت همچنین ۶٫۵ تریلیون دلار از اقتصاد جهان را تولید می‌کند. الیزابت بکر، در کتابی که در نوع خود پیشگام است، از این مسئله پرده بر می‌دارد که چگونه یک سرگرمی می‌تواند تبدیل به کسب و کاری بزرگ شود و کشورها، محیط زیست و میراث فرهنگی را تحت‌تاثیر قرار دهد.
۲. توسعه سبز و تراولیسم: سخنانی از پیشگامان (Green Growth and Travelism: Letters from Leaders)
- تالیف: ربکا هاوکینز (Rebecca Hawkins)؛ شوان وورستر (Shaun Vorster)؛ تری دیلاسی (Terry DeLacy)؛ جئوفری لیپمن (Geoffrey Lipman)؛ مین جیانگ (Min Jiang)
این کتاب به بررسی تعابیر غلط از مفهوم گردشگری پرداخته و چگونگی دست یافتن به صنعت گردشگری به جایگاهی برای تبدیل شدن به صنعت سبز را تشریح می‌کند. نویسندگان این کتاب به بررسی ضوابط توسعه سبز به‌عنوان پارامترهای ژئوپولتیک جدید در مواجهه با چالش های بزرگ اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و اقلیمی عصر حاضر و چالش کاهش منابع برای نسل‌های بعدی پرداخته‌اند.
۳. مسئولیت‌پذیری در صنعت گردشگری (Taking Responsibility for Tourism)
تالیف: هارولد گودوین (Harold Goodwin)
هارولد گودوین در کتاب خود به ضرورت و اهمیت شناخت گردشگری پایدار برای همه مردم جهان می‌پردازد. درک گردشگری پایدار چالش بسیار بزرگی است برای برنامه‌ریزان و فروشندگان این کسب و کار و افرادی که مشتری خدمات گردشگری هستند. مسئولیت‌پذیری در صنعت گردشگری تنها کتابی در مورد محصول نهایی گردشگری نیست؛ بزرگترین سازمان‌های تجاری و تور اپراتورهای خرد و کلان اهداف گردشگری مسئولانه را می‌شناسند و مسئولیت آن را بر عهده می‌گیرند. مسئولیت‌پذیری در صنعت گردشگری کتاب قدرتمندی در خصوص توسعه گردشگری مسئولانه است.
عکس از وب‌سایت sustainabletourism
۴. گردشگری پایدار در جزایر مقصد (Sustainable Tourism in Island Destinations)
تالیف: سونیا گراسی Sonya Graci و راشل داتز (Rachel Dodds)
کتاب گردشگری پایدار در جزایر مقصد به بررسی فاکتورهای پایداری در جزایر مقصد گردشگری با رویکرد مطالعه موردی می‌پردازد. این کتاب چالش‌ها و موفقیت‌های جزایر مواجه با گردشگری پایدار را بررسی می‌کند. مکانیزم‌های نوین مانند مشارکت‌های چند سهامدار در مقاصدی موثر خواهند بود که به خاطر موقعیت جغرافیایی و تغییرات تاریخی با چالش‌های خاصی مواجه هستند.
عقیده شما درخصوص توسعه گردشگری پایدار چیست؟ نظر و پیشنهادهای خود را با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.