قلعه های ایران | معرفی 23 قلعه مشهور ایران + شرایط بازدید
قلعه های ایران یا ارگ‌ها بناهای تاریخی مستحکمی هستند که در شهرهای مختلف برای سکونت حاکمان و دفاع در برابر هجوم دشمنان ساخته شده‌اند.
قلعه یا دژ در دوران باستان همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. قلعه های ایران، برفراز تپه‌ها و صخره‌های بلند، با اینکه در طول تاریخ مورد تعرض و هجوم دشمنان زیادی قرار گرفتهاند، همچنان استوار ایستاده‌اند. دژهای قدیمی و مستحکمی که هزاران راز و رمز تلخ و شیرین در دل آن‌ها نهفته است. این قلعه‌ها در اثر حوادث طبیعی و غیرطبیعی، دست‌خوش تغییرات زیادی شده و بارها مورد مرمت قرار گرفتهاند.
قلعه‌های تاریخی که به‌صورت امانت به دست ما سپرده شده است، امروزه از جاهای دیدنی ایران به شمار می‌روند. با ما همراه باشید تا شما را با قلعه های ایران، تاریخچه و وضعیت فعلی آن‌ها آشنا کنیم.
مشهورترین قلعه های ایران:
- قلعه فلک الافلاک
- قلعه الموت
- قلعه شوش
- قلعه دختر
- قلعه بابک
- قلعه رودخان
- قلعه راین (ارگ راین)
- قلعه پرتغالی ها
- نارین قلعه (نائین)
- ارگ بم
- قلعه دختر فیروز آباد
- قلعه ایزدخواست یا دژ ایزدخواست
- قلعه سر یزد
- ارگ کریمخان
- قلعه سلاسل
- قلعه نوشیجان
- قلعه والی
- قلعه ایرج
- قلعه گردکوه یا گنبدان دژ
- قلعه سینگان
- قلعه فورگ
- قلعه بیرجند
- قلعه مارکوه
قلعه فلک الافلاک
- آدرس: استان لرستان، خرم آباد، خیابان امام خمینی، قلعه فلک‌الافلاک (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸ تا ۱۹
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: ۱۰ مهر ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۳
منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا
«قلعه فلک الافلاک» یکی از مشهورترین قلعه های ایران، در بالاترین نقطه شهر خرم آباد و برفراز تپه باستانی فلک الافلاک بنا شده است تا بر مناطق مجاور اشراف داشته باشد. این قلعه که مساحتی حدود ۵۳۰۰ متر مربع را پوشش می‌دهد، ۴۰ متر ارتفاع دارد. قلعه فلک الافلاک در طول تاریخ به‌عنوان زندان اسیران رومی، مقر حکومتی شهر، خزانه سلطنتی و پادگان نظامی مورد استفاده قرار گرفته است و امروزه به‌صورت موزه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و آزمایشگاه مرمت آثار تاریخی مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد.
قلعه فلک الافلاک از دوره ساسانی تاکنون به نام‌های دژ شاپورخواست، قلعه خرم‌آباد، قلعه بالا، قلعه سفید، کاخ اتابکان و قلعه ۱۲ برجی شناخته شده است. این قلعه ۱۲ برج برابر با تعداد برج‌های فلکی دارد؛ از این‌رو، از دوره قاجار فلک الافلاک نام گرفته است. در ساخت قلعه فلک الافلاک از خشت، آجر قرمز، چوب، سنگ و ملاط استفاده شده است و به‌دلیل باران‌های سیل‌آسای خرم آباد و استفاده از مصالح ساخت آسیب‌پذیر، سیستم رطوبت‌گیری دارد. معماری این قلعه نشان می‌دهد که در طول تاریخ، به‌ویژه در دوره‌های صفویه و قاجار، مرمت شده و تغییرات بسیاری یافته است.
منبع عکس: mapio.net
قلعه فلک الافلاک با دو حیاط و ۱۲ برج به‌شکل پنج‌ضلعی منتظم دیده می‌شود که برج‌های آن ابعاد مختلفی دارند. در تمام سطوح و نماها، آجرکاری ساده به‌شکل لوزی و برجسته به چشم می‌خورد. بخش ورودی این قلعه شامل اتاق نگهبانی، دالان و اولین برج قلعه است. تنها ساختمان دوطبقه قلعه با نام عمارت گلستان شامل تالار اندرونی، تالار بیرونی، مسجد و توپخانه در این بخش قرار دارد.
پس از بخش ورودی، حیاط اول با یک ردیف ساختمان و سپس یک بنای مستطیل‌شکل با ۶ ستون نگهدارنده گنبد مشاهده می‌شود. حمام، چاه، آب‌انبار و دهلیزهای دفع فاضلاب نیز در همین حیاط قرار دارند. چاه اسرارانگیز این قلعه با عمق ۴۰٫۵ متر، هنوز دارای آب است و بررسی زمین‌شناسان و متخصصان هیدرولوژی، احتمال وجود قنات در زیر آن را تقویت می‌کند. بین حیاط اول و دوم یک ردیف ساختمان با دو ورودی مجزا قرار دارد.
در حیاط دوم تالارهای بزرگ و اتاق‌هایی با تونل ارتباطی برای فرار اضطراری و اتاقهای گنبدی قرار گرفته که این دو حیاط توسط چهار برج احاطه شده است. موزه امروزی در حیاط دوم قلعه قرار دارد.
قلعه الموت
- آدرس: استان قزوین، روستای گازرخان، قلعه الموت (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: نیمه اول سال ۸ تا ۱۹، نیمه دوم سال ۸ تا ۱۸
- قدمت: اوایل دوره اسلامی
- ثبت ملی: ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۲۵۲
منبع عکس: سفر بلیط، عکاس: ناشناس
«قلعه الموت» در شمال شرقی روستای گازرخان، در منطقه الموت قزوین بر فراز صخره‌ای به ارتفاع ۲,۱۶۳ متر از سطح دریا قرار دارد که برای دسترسی به آن باید ۴۰۰ پله سنگی پرپیچ‌وخم را پشت سر گذاشت. نام الموت از دو واژه «اله» و «اموت» به‌معنای آشیانه عقاب گرفته شده است.
ساخت قلعه الموت به اوایل دوره اسلامی بازمی‌گردد. این قلعه در سال ۴۸۶ هجری قمری به تصرف «حسن صباح»، رهبر فرقه اسماعیلیه درآمد و مقر نظامی و امنیتی او در برابر سلجوقیان شد. از این‌رو، به قلعه حسن صباح نیز معروف است. این قلعه در سال ۶۵۴ به‌دستور هلاکوخان به آتش کشیده و در دوره صفوی به زندان حکومتی تبدیل شد. حفاری‌های انجام‌شده در دوره قاجار به‌منظور یافتن گنج و همچنین حوادث طبیعی باعث شده است که امروز تنها ویرانه‌های این قلعه باشکوه برجای بماند.
منبع عکس: آفتاب نیوز
قلعه الموت از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده است که درمجموع شکلی شبیه به شتر خوابیده دارد. طول آن حدود ۱۲۰ متر و عرض آن در جاهای مختلف از ۱۰ تا ۳۵ متر متغیر است. از مصالح به‌کار رفته دراین بنا می‌توان به سنگ، آجر، کاشی، کلاف‌های چوبی، ملاط گچ و تنبوشه‌های سفالی اشاره کرد. این قلعه چهار برج دارد که سه برج شمالی، جنوبی و شرقی آن هنوز پابرجا است. تنها ورودی قلعه در ضلع شمال شرقی قرار دارد.
از عجایب قلعه الموت باید به سیستم آبرسانی قلعه و طرز ساخت آب انبارها اشاره کرد. چاله آبی در قسمت شمال غربی وجود دارد که همواره پر است و هیچ‌گاه خالی نمی‌شود؛ دلیل آن را می‌توان اتصال به حوض جنوبی قلعه دانست. حوض جنوبی با ابعاد هشت متر در پنج متر داخل یک سنگ کنده شده است و هنوز در فصل‌های پربارش، از آب پر می‌شود. ساخت چنین حوضی در هزاران سال پیش شگفت‌انگیز است. نزدیک این حوض درخت تاک قدیمی و تنومندی قرار دارد که هنوز سبز و پابرجا است و دیدن آن خالی از لطف نیست.
به‌دلیل سردسیر بودن منطقه، بهترین زمان بازدید از این قلعه فصل بهار و تابستان است.
قلعه شوش
- آدرس: استان خوزستان، شوش، خیابان طالقانی، قلعه شوش (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: نیمه اول سال ۸ تا ۲۰، نیمه دوم سال ۸ تا ۱۷
- قدمت: دوره قاجار
- ثبت ملی: ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۹۸۳
منبع عکس: پینر
«قلعه شوش» در شهر باستانی شوش بر بلندای تپه آکروپل واقع شده است که تا مرکز شهر شوش دو کیلومتر فاصله دارد و به قلعه فرانسوی‌ها معروف است. این قلعه حدود ۱۲۰ سال پیش در دوره قاجار با استفاده از آجرهای به‌جا مانده از کاخ داریوش، توسط فرانسوی‌ها ساخته شد و هدف از ساخت آن حفاظت از آثار باستانی با ارزش یافت شده در این شهر بود. معماری قلعه شوش شباهت زیادی به قصرها و بناهای اروپایی در قرون‌وسطا دارد. این شباهت در حدی است که این قلعه را مانند زندان باستیل فرانسه می‌دانند. قلعه شوش با خشت ساخته شده و برای استحکام، روی آن با آجر پوشانده شده است.
قلعه شوش از بالا شکل ذوزنقه‌ای دارد و دورتا دور آن راهرو قرار گرفته است. این راهرو چند ردیف اتاق دارد که در اتاق‌ها به‌سوی حیاط باز می‌شود. قلعه شوش دو حیاط بزرگ و سه ورودی دارد که یکی از این ورودی‌ها بسته شده است. ورودی اصلی قلعه در سمت شرق قرار دارد و به‌وسیله پله‌هایی به حیاط اصلی متصل است.
عکس از وب‌سایت تریپ یار
در بدو ورود به قلعه شوش، کتیبه‌هایی را مشاهده می‌کنید که به خط میخی مانند زیگورات چغازنبیل است. نمای تمام آجری این قلعه باعث شده است که این قلعه به نام قلعه آجری نیز خوانده شود. قلعه شوش چندین برج دیده‌بانی دارد. برجی با نام برج شمالی در وسط حیاط و برج دیگری در قسمت غربی وجود دارد که از به‌عنوان کبوترخانه استفاده می‌شد. همچنین یک اتاقک شیشه‌ای در این قلعه وجود دارد که به کلاه‌فرنگی معروف است.
قلعه شوش در زمان جنگ ایران و عراق آسیب بسیاری دید و در دهه ۷۰ شمسی مورد مرمت قرار گرفت. متاسفانه مرمت آن به‌طور اصولی انجام نشده و رنگ‌آمیزی برخی از قسمت‌ها، به اصالت قلعه لطمه زیادی زده است. این قلعه از سال ۱۳۷۱ به موزه و محل نگهداری اشیا تاریخی تبدیل شد. بهترین زمان بازدید از قلعه شوش در اوایل بهار، پاییز و زمستان است.
قلعه دختر
- آدرس: استان کرمان، قلعه دختر (مشاهده روی نقشه)
- قدمت: دوره مادها
عکس از وب‌سایت Wikipedia
«قلعه دختر» کرمان یکی از قدیمی‌ترین جاهای دیدنی شهر کرمان محسوب می‌شود که در قسمت شمال شرقی شهر، روی صخره‌ای سنگی در ارتفاعات بین زریسف و کوه صاحب الزمان بنا شده است. این صخره حدود ۴۰۰ متر ارتفاع دارد و تنها راه صعود به بام این صخره از تنگه باریکی می‌گذرد که برج‌های مستحکمی برای حفاظت از آن ساخته شده است. این قلعه به نام‌های قلعه کهنه، قلعه گواشیر و آتشکده آناهیتا نیز شهرت دارد.
قدمت قلعه دختر به ۲۲۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. عده‌ای ساخت این قلعه را به اردشیر و عده دیگر به بابک خرمدین نسبت داده‌اند. قلعه دختر که از خشت خام ساخته شده و دارای دیوارهای بسیار محکم و ضخیمی است. این قلعه دو ورودی دارد که بر بالای یکی از آن‌ها کتیبه‌ای قرار گرفته است.
علت نام‌گذاری قلعه دختر روایات مختلفی دارد. در داستان‌های قدیم نقل شده که دختری فرمانروای این قلعه بوده و با طلسمی از قلعه محافظت می‌کرده است. بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، علت منطقی‌تر نام‌گذاری قلعه دختر، تسخیرناپذیر بودن این قلعه است؛ چراکه در ایران قدیم، دختر مظهر پاکی و تسخیرناپذیری بود. متاسفانه بخش‌های زیادی از این قلعه در اثر بی‌توجهی تخریب شده است.
قلعه بابک
- آدرس: استان آذربایجان شرقی، سه کیلومتری کلیبر، قلعه بابک (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: شبانه‌روزی باز است.
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: ۲۵ اسفند ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۶۲۳
منبع عکس: parsdiplomatic
«قلعه بابک» از مشهورترین قلعه های ایران و جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که در بالای کوهی با ارتفاع ۲,۳۰۰ تا ۲,۷۰۰ متر در نزدیکی جنگل‌های ارسباران قرار گرفته است. این قلعه با نام دژ جمهور یا قلعه جمهور نیز شناخته می‌شود. بومی‌ها این قلعه را «بذ قلعه سی» می‌نامند. این دژ به‌مدت ۲۰ سال محل زندگی و مبارزه بابک خرمدین، سردار مشهور ایرانی، بوده است. بابک و یارانش به‌واسطه این دژ، سال‌ها در مقابل خلفای عباسی و لشکریان عرب دفاع کردند و باعث فرار و شکست آن‌ها شدند. از این‌رو، به قلعه بابک تغییر نام داد.
علت قرار گرفتن قلعه بابک بر فراز کوه بلند، تدبیری هوشمندانه برای جلوگیری از آسیب تیر و کمان دشمنان به سربازان قلعه بوده است. آثار باقی‌مانده مانند سفالینه‌های لعاب خورده و سکه‌های مسی نشان می‌دهد که این قلعه تا قرن‌های ۶ و هفت نیز مورد استفاده بوده و پس از آن متروکه شده است.
منبع عکس: تابناک با تو
برای ورود به قلعه بابک تنها یک دروازه اصلی وجود دارد که زیر نظر نگهبانان بوده است. در چهار طرف قلعه، چهار برج نیمه‌استوانه برای دیده‌بانی سربازان وجود دارد. ساختمان قلعه بابک به‌صورت دو و سه طبقه است و درون قلعه تالاری با هفت اتاق اطراف آن وجود دارد. در شرق این قلعه آب‌انباری برای ذخیره برف و باران زمستانی واقع شده که برای جلوگیری از نفوذ آب به بیرون، از ساروج پوشیده شده است. همچنین زندان و اصطبل در این قسمت قرار دارد. در شمال غربی قلعه بابک پله‌هایی برای صعود به بخش‌های بالاتر وجود داشته که امروزه تخریب شده است.
مصالح به‌کار رفته در ساخت قلعه بابک سنگ، آجر، ملاط، چوب و ساروج بوده و با گذشت ۱۲۰۰ سال، هنوز بخش‌هایی از این قلعه پابرجا است. برای رسیدن به قلعه بابک سه مسیر با جذابیت‌های مختلف و منحصربه‌فرد وجود دارد که در هر سه مسیر پیاده‌روی طولانی در انتظار گردشگران است.
امکان اقامت در هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی و چادر زدن در کمپ قلعه بابک وجود دارد. بهترین زمان بازدید از این قلعه فصل بهار است که بهشت سرسبز ارسباران در این منطقه خودنمایی می‌کند. ماه شهریور و مهر نیز مناسب بازدید است؛ اما سفر به این منطقه در روزهای آفتابی تابستان و روزهای سرد زمستان توصیه نمی‌شود.
قلعه رودخان
- آدرس: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن، روستای رودخان، قلعه رودخان (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۷:۳۰ تا ۱۷:۳۰
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۵۴۹٫۳
منبع عکس: mapio.net
«قلعه رودخان» یکی از مشهورترین قلعه های نظامی ایران است که در میان انبوه درختان جنگلی شهرستان فومن قرار دارد. این قلعه با مساحت ۶٫۲ هکتار در ارتفاع ۶۶۵ تا ۷۱۵ متری از سطح دریا واقع شده است. در سمت راست قلعه، رودی به نام رخون جریان دارد که نام قلعه نیز از این رود گرفته شده است. قلعه رودخان به نام‌های سگسال و دژ حسامی نیز شناخته می‌شود.
قلعه رودخان تا سال ۱۸۳۰ میلادی ناشناخته بود و بنا به‌گفته ایران‌شناسی لهستانی، این قلعه برای نخستین بار در سال‌های ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام‌الدین اسحق تجدید بنا شده است. کتیبه‌ای بر بالای دروازه ورودی قلعه وجود داشته که تنها سند تاریخی این قلعه به‌حساب می‌آید و امروزه در موزه گنجینه رشت نگهداری می‌شود. این قلعه به گفته باستان‌شناسان، در زمان سلجوقیان بازسازی شده و تا دوره زندیه مورد استفاده بوده است.
منبع عکس: سینجا
از آنجا که قلعه رودخان روی دو قله و خط‌الراس میان آن‌ها بنا شده است، سه بخش غربی، میانی و شرقی دارد. بخش غربی یا ارگ در بالاترین سطح قلعه شامل شاهنشین، حرم‌سرا، آب‌انبار، سردخانه و چند واحد مسکونی است. بخش میانی در پایین‌ترین سطح قلعه دروازه اصلی را شامل می‌شود. بخش شرقی یا قورخانه روی تپه ۶۷۰ متری، بخش نظامی قلعه محسوب می‌شود و شامل زندان، حمام و قراول‌خانه است. این قلعه ۴۰ برج دیده‌بانی با شکل استوانه‌ای دارد که فضای داخل آن‌ها هشت‌ضلعی است.
در کاوش‌های باستان‌شناسی در امتداد دیوارهای قلعه تعداد ۹۳۵ پله اصلی از زیر خاک بیرون کشیده شده است؛ از این‌رو، قلعه رودخان به قلعه هزار پله نیز شناخته می‌شود. در ابتدای مسیر صعود به قلعه، برای رفاه بازدیدکنندگان بازاری تاسیس شده است که به اسکموفروش‌ها معروف است و در غرفه‌های آن انواع محصولات محلی از صنایع دستی تا خوراکی‌های محلی به فروش می‌رسد. رستوران‌هایی نیز با انواع غذاهای محلی وجود دارند. بازدید از قلعه رودخان در تمام فصول امکان‌پذیر است؛ اما در فصل زمستان به‌دلیل بارش و سرمای هوا، کمی دشوارتر خواهد بود.
قلعه راین (ارگ راین)
- آدرس: استان کرمان، راین، انتهای خیابان درب بهشت، خیابان امام، قلعه راین (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: یک فروردین ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۵۲۰
منبع عکس: رهی نو
«قلعه راین» یا «ارگ راین» در فاصله ۱۰۵ کیلومتری جنوب غربی شهر راین در استان کرمان، در دامنه هزارکوه واقع شده است. این قلعه پس از ارگ بم، دومین بنای خشتی بزرگ جهان به شمار می‌رود. قلعه راین با مساحتی حدود ۲۲ هزار متر مربع شباهت زیادی به ارگ بم دارد. ارگ راین در گذشته محل زندگی حاکمان شهر و نزدیکان حکومتی، تاجران، کشاورزان و دیگر مشاغل بوده است و در دوره پس از اسلام جنبه نظامی و دفاعی پیدا کرد.
ارگ راین با ۱۶ برج مراقبت دو طبقه در ارتفاع ۲,۵۰۰ متری واقع شده است. این قلعه تقریبا شکل مستطیلی دارد و با دیوارهای ضخیمی محاصره شده که دورتادور آن خندقی حفر شده است. این خندق جنبه دفاعی دارد و همچنین محل عبور سیلاب و باران بوده است. دیوار بیرونی ارگ ۱۲ حصار کنگره‌دار دارد که مخصوص کمان‌داران و دیده‌بانان بوده است.
برای ارگ راین تنها یک ورودی از قسمت شرقی طراحی شده است تا از ورود دشمنان به داخل ارگ جلوگیری شود. این بنا قسمت‌هایی مانند بارانداز، ساختمان قرنطینه، سربازخانه، مکتب‌خانه، مسجد، انبار و... را شامل می‌شود. قلعه خشتی راین به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر شاه‌راه ارتباطی بین شرق و غرب، همواره مورد هجوم دولت‌های مختلف قرار گرفته و حوادث طبیعی و انسانی نیز آسیب‌هایی به این قلعه وارد کرده است؛ اما با مرمت و بازسازی‌های انجام شده در سال ۱۳۷۴ اصالت این قلعه حفظ شد.
قلعه پرتغالی ها
- آدرس: استان هرمزگان، ضلع شمالی جزیره قشم، میدان امام خمینی، بلوار ژئو پارک، قلعه پرتغالی ها (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
- قدمت: دوره صفوی
- ثبت ملی: ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۳۱
منبع عکس: معراج گشت آسمان
«قلعه پرتغالی ها» مجموعه‌ای از قلعه‌های وسیع و مستحکمی است که در سال ۱۵۰۷ میلادی به‌دستور یک دریانورد پرتغالی در مناطق قشم، عمان، راس الخیمه، کنگ و جزیره هرمز ساخته شد. ساخت این قلعه‌ها بر قدرت پرتغالی‌ها افزود و تسلط آن‌ها بر مناطق خلیج فارس را برای حدود یک قرن تضمین کرد. این قلعه‌ها برای جلوگیری از شورش و اعتراض مردم جنوب ایران و نواحی خلیج فارس ساخته شد. قلعه پرتغالی قشم که امروزه بازدیدکنندگان زیادی دارد، در بندر لافت این جزیره واقع شده است.
قلعه پرتغالی‌ها با مساحت حدود دو هکتار، دیوارهایی به ارتفاع ۳٫۵ متر دارد. ارتفاع برج‌های چهار گوشه قلعه حدود ۱۲ متر است. این قلعه با استفاده از سنگ‌های آهکی و گچی و چوب‌هایی در سقف ساخته شده و در طول ۱۱۰ سال چندین بار توسط پرتغالی‌ها بازسازی شده است.
قلعه پرتغالی‌ها به‌قدری وسیع است که بخش‌های انبار مخصوص مهمات و ابزارهای جنگی، کلیسا، تالار، آب‌انبار و زندان را نیز شامل می‌شود. این قلعه‌ها حدود ۵۰۰ سال در زیر خاک مدفون بود تا اینکه در سال ۱۳۸۷، راز آن توسط باستان‌شناس ایرانی بنام احسان یغمایی کشف شد. با اینکه رسیدگی‌های فراوانی به این قلعه شده، متاسفانه در حال تخریب است. این قلعه چشم‌انداز زیبایی به دریا دارد.
نارین قلعه (نائین)
- آدرس: استان اصفهان، نائین، نارین قلعه (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
- قدمت: دوره پارتیان یا ساسانیان
- ثبت ملی: ۴ آبان ۱۳۶۵ با شماره ثبت ۴۱۷۷
منبع عکس: مجله تصویر زندگی
«نارین قلعه نائین» یا نارنج قلعه، در مرکز شهر کویری نائین اصفهان قرار گرفته است که پس از مناره مسجد جامع شهر، بلندترین بنای این شهر به شمار می‌رود.
کاربری نارین قلعه نائین به‌طور دقیق مشخص نیست و با توجه به استدلال‌های مختلف، به‌عنوان آتشگاه، دژ نظامی یا محل سکونت حاکمان شهر کاربری داشته است. این قلعه به‌شکل چندضلعی است و برج‌های متعددی در اطراف آن قرار دارد که دورتادور آن خندق‌هایی حفر شده است. با احتساب این خندقها، ارتفاع قلعه به ۵۰ متر می‌رسد. این قلعه از خشت خام ساخته شده که ابعاد متفاوت این خشت‌ها نشانگر ساخت و گسترش قلعه در دوره‌های مختلف است.
ارگ بم
- آدرس: استان کرمان، شهر بم، خیابان بهمن، ارگ بم (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: نیمه اول سال از ۷ تا ۱۹، نیمه دوم سال از ۷ تا ۱۷:۳۰
- قدمت: دوره هخامنشیان
- ثبت ملی: یک فروردین ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۵۱۹
- ثبت جهانی در میراث یونسکو: سال ۲۰۰۴ میلادی
عکس از وب‌سایت تالاب
«قلعه یا ارگ باشکوه بم» به‌عنوان بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان شناخته می‌شود و در بالای تپه‌ای در شمال غربی شهر تاریخی بم قرار دارد و یک ارگ شاهنشین باشکوه در مرتفع‌ترین بخش خود دارد. قدمت ارگ بم به دوره هخامنشی برمی‌گردد؛ اما شواهد معماری دلالت بر ساخت‌وسازهای بسیاری در دوره‌های مختلف تاریخی از دوره تیموری تا قاجار در آن دارد. این ارگ با قدمتی ۲,۵۰۰ ساله، بارها مانع گزند متجاوزان شده و در دوره‌هایی پناهگاه شورشیان بوده است.
ارگ بم شهر کوچکی است که وجود برج‌ها، باروها، راه‌های مخفی و مقر فرماندهان نظامی در بالاترین نقطه ارگ، دلالت بر امنیت بالای قلعه دارد. استفاده از مصالحی مانند گل‌رس، لاشه سنگ، کاه و خشت خام در ساخت قلعه سبب حفظ اسکلت اصلی ارگ در طول قرن‌ها شده است. ارگ بم با مساحتی برابر با ۱۸ هکتار و دیوارهایی به ارتفاع ۶ تا هفت متر، دو بخش علیا (حکومتی) و سفلا (رعیت‌نشین) را شامل می‌شود.
عکس از وب‌سایت فرارو
قسمت حکومتی در شمال ارگ بم شامل دژ نظامی، خانه حاکم، عمارت چهارفصل، چاه آب، اصطبل، آسیاب بادی، دروازه اصلی، برج‌ها و باروها می‌شود. بخش رعیت‌نشین که با حصار بلندی از بخش حکومتی جدا شده است، بناهایی مانند دروازه ورودی شهر، مدرسه (خانقاه)، زورخانه، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر، حمام و ساختمان‌های عمومی را شامل می‌شود. از معماری عجیب این قلعه باید به بادگیرها برای هدایت باد به داخل سازه و سیستم آبرسانی از قنات به خندق و لوله‌کشی قلعه اشاره کرد.
در زلزله سال ۱۳۸۲ شمسی، استخوان‌هایی از دیوار ارگ بیرون ریخت که مربوط به جسد ۶۸ کودک و نوزاد بود که آزمایش DNA این اجساد که همگی پسر بوده‌اند دلالت بر رسم پسرکشی در دوره‌ای از تاریخ دارد. این زلزله ۶٫۶ ریشتری به تخریب ۸۰ درصد از ارگ بم منجر شد و باعث شد یونسکو این قلعه را در فهرست میراث در خطر قرار دهد؛ اما با کمک‌های مالی و فنی سازمان جهانی یونسکو، مرمت ارگ بم آغاز شد. این بازسازی بسیار بادقت انجام شده است و قسمت‌های بازسازی‌شده تفاوتی با ارگ بم قدیمی ندارد. ارگ باشکوه بم در سال ۱۳۹۲ از فهرست میراث در خطر درآمد.
قلعه دختر فیروز آباد
- آدرس: استان فارس، ۶ کیلومتری جاده کوار-فیروز آباد، قلعه دختر فیروز آباد (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۶ تا ۱۹
- قدمت: دوره اشکانیان یا ساسانیان
- ثبت ملی: ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شماره ثبت ۲۶۹
- ثبت جهانی در میراث یونسکو: سال ۲۰۱۸ میلادی (چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس)
عکس از وب‌سایت iranwonders
«قلعه دختر فیروز آباد» قلعه‌ای زیبا بر بلندای کوه شمالی فیروز آباد است که یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های جهان به شمار می‌رود. این قلعه در سال ۲۲۴ تا ۲۴۱ میلادی در اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان به‌دستور اردشیر و برای محافظت از شهر و دفاع در برابر دشمن ساخته شده است. علت نام‌گذاری قلعه به نام قلعه دختر این بوده است که عده‌ای بر این باورند که این مکان به آناهیتا، الهه آب ایران باستان متعلق است. این جاذبه تاریخی به‌عنوان یکی از آثار «چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس» در سال ۲۰۱۸ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
قلعه دختر فیروز آباد از سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج ساخته شده است. حدود ۲,۳۰۰ متر مربع مساحت دارد و از سه طبقه تشکیل شده است که با پلکان به یکدیگر متصل می‌شوند. این پلکان به‌صورت مارپیچ تا انتهای قلعه ادامه دارد. اگر از بالا به قلعه دختر نگاه کنید، یک مستطیل بزرگ می‌بینید و یک گنبد که روی اتاق مربعی شکل قرار دارد که این اتاق، شاهنشین بوده است.
در طبقه اول قلعه دختر، برج‌هایی برای نگهبانی و تیراندازی از داخل به خارج قلعه وجود دارد. همچنین یک آب‌انبار و دو چاه مخفی در این طبقه ساخته شده است. طبقه دوم حیاط مرکزی و تالار عظیمی با طاق‌های ضربی و تالار مطبخ را شامل می‌شود. بخشی از طبقه دوم محل پذیرایی و اقامت مهمانان و بخش دیگر، مکان استراحت نگهبانان بوده است.
طبقه سوم سرای شاهی یا شاهنشین نام دارد که گنبد این سرا براثر زلزله‌های مکرر تخریب شده است. در کنار دیوار شرقی قلعه دختر، حمامی داخل غار با نام حمامک وجود دارد که هوای مطبوع داخل غار سبب استفاده شاه و افراد سلطنتی از حمامک شده بود. زیبایی این قلعه شهرت جهانی دارد و سالانه گردشگران بسیاری را به استان فارس می‌کشاند.
قلعه ایزدخواست یا دژ ایزدخواست
- آدرس: استان فارس، آباده، بخش مرکزی، قلعه ایزدخواست (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: شبانه‌روزی باز است.
- قدمت: ساسانیان و اوایل دوران اسلامی
- ثبت ملی: ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۸۰۰
عکس از وب‌سایت iraninform
«قلعه ایزدخواست» یا «دژ ایزدخواست» در استان فارس، ۷۵ کیلومتری شمال آباده و در هفت کیلومتری شمال ایزدخواست بنا شده است. این قلعه که به نام‌های دیگری مانند قلعه سرسنگ و قلعه کهنه نیز شناخته می‌شود، از آثار باستانی و جاهای دیدنی آباده به شمار می‌رود. قلعه ایزدخواست شباهت زیادی به ارگ بم دارد و از خشت ساخته شده است. در این قلعه خانه‌های کوچک با بالکن‌های چوبی در کوچه‌های باریک ساخته شده‌اند. خانه‌ها حیاط ندارند و پشت‌بام طبقه اول، حیاط طبقه دوم محسوب می‌شود.
در قلعه ایزدخواست خانه‌های خشتی در پنج طبقه ساختمان در محدوده‌ای کوچک ساخته شده است. در سه طرف قلعه ایزدخواست دره عمیق و سرسبزی وجود دارد که راه دسترسی به این قلعه را قطع می‌کند. ایزد خواست که روی صخره‌ای رسوبی قرار گرفته، تنها از ضلع غربی هم‌سطح زمین است و ورودی قلعه نیز در همین ضلع قرار دارد. سردر این دژ از بین رفته و اکنون با مصالح باقی‌مانده دوباره بازسازی شده و در چوبی دیگری جای آن را گرفته است. مقابل در ورودی قلعه، یک پل متحرک وجود داشت که امروزه به‌جای آن یک پل معمولی مشاهده می‌شود.
از بناهای درون قلعه ایزدخواست باید از آتشکده چهار طاق ساسانی نام برد که در قرن نهم به مسجد تبدیل شده است. دژ ایزدخواست هرگز توسط دشمنان فتح نشد؛ اما فرسایش آن را از پای درآورده است. در حال حاضر دیوارهای ترک‌خورده و شکاف‌ها به‌وضوح دیده می‌شود و از نمای بیرونی این قلعه باشکوه محافظت نمی‌شود. از خانه‌های روستایی اطراف دژ تنها ویرانه‌ای باقی مانده است. در اطراف این قلعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی وجود دارند که گردشگران می‌توانند در آن‌ها اقامت کنند.
قلعه سر یزد
- آدرس: استان یزد، پنج کیلومتری شهرستان مهریز، روستای سریزد (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: هشت تا ۱۸
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: ۲۷ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۴
«قلعه سر یزد» در شهرستان مهریز یزد قرار دارد. از این قلعه با مساحت هفت هزار متر مربع برای ذخیره‌سازی غلات و مواد غذایی و نگهداری پول، طلا و اشیا قیمتی روستاییان در زمان غارت دشمنان استفاده می‌شده است. دورتادور این قلعه خندقی با عرض ۶ متر و عمق سه تا چهار متر وجود دارد که اولین سیستم دفاعی قلعه محسوب می‌شود. قلعه سر یزد دارای دو حصار هم‌مرکز تو در تو با برج‌های بلند مدور و مکعبی شکل است.
قلعه سر یزد یک ورودی با دو درب اصلی و پشتیبان دارد. درب اصلی متحرک است که با طناب و قرقره‌هایی از پایین به بالا باز و بسته می‌شود. هنگامی که درب اصلی توسط دشمن شکسته می‌شد، درب پشتیبان قلعه را می‌بستند و از ورود دشمن به داخل قلعه جلوگیری می‌کردند. در قلعه سر یزد سه طبقه با ۴۶۸ اتاق یا حجره وجود داشت که هرکدام دارای درب و کلید مجزا بود و از این اتاق‌ها برای ذخیره اشیا قیمتی و غلات مردم روستا استفاده می‌شد.
در ساخت قلعه سر یزد مصالح خشت، گل، آجر و گچ به‌کار رفته بود و تزئیناتی مانند شومینه‌سازی و کادربندی نیز مشاهده می‌شد. یک چاه نیز در خیابان اصلی قلعه وجود داشت که مخفیگاه زنان و کودکان در زمان حمله دشمن بود. همچنین از آب آن برای شست‌وشو استفاده می‌شد. امروزه امکانات مناسبی مانند ورزش‌های کویری آفرود، موتورسواری، رصد ستارگان و... در مجاورت این قلعه وجود دارد که گردشگران را به بازدید از این قلعه تشویق می‌کند.
ارگ کریمخان
- آدرس: استان فارس، شیراز، ابتدای خیابان کریمخان زند، نبش میدان شهرداری، ارگ کریمخان (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: نیمه اول سال از ۸:۳۰ تا ۲۱، نیمه دوم سال از ۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰
- قدمت: دوره زندیه
- ثبت ملی: ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۴۱۸
عکس از وب‌سایت ایران ۲۰ دانلود
«ارگ کریمخان» در مرکز شهر شیراز به‌دستور کریمخان زند توسط بهترین معماران در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شده است. این ارگ در ابتدا محل زندگی کریمخان بود. در دوره قاجار به‌عنوان دارالحکومه مورد استفاده قرار گرفت و با سلیقه شخصی عمارت‌هایی ساخته شد که هیچ‌گونه سازگاری با معماری این بنا نداشت. برای پوشاندن نقاشی‌های گچی، سطح دیوارها با تیشه خراشیده شد. در دوره پهلوی نیز به زندان شهربانی تغییر کاربری داد، جهت اسکان زندانیان هرکدام از تالارها به چندین سلول تبدیل شد. در این دوره با روشن کردن آتش به‌منظور گرمازایی، سطح اتاق‌ها را لایه‌ای از دود فرا گرفت و تخریب زیادی در بنا ایجاد شد.
ارگ کریمخان با مساحتی برابر ۱۳,۰۰۰ متر مربع و زیربنایی به وسعت ۴,۰۰۰ متر مربع، پلانی به‌شکل مستطیل دارد و دارای دو کاربری نظامی و مسکونی بوده است. قسمت بیرونی این ارگ با دیوارهای ضخیم و بلند و چهار برج دایره‌ای مرتفع و خندق‌های اطراف بنا، نشان از کاربری دفاعی ارگ کریمخان دارد؛ اما ظرافت معماری در ایوان‌ها، ستون‌های سنگی و اتاقهای نقاشی‌شده به‌همراه طاقچه، حمام خصوصی، آب‌نماها و باغچه‌ها در قسمت داخلی ارگ، مسکونی‌بودن آن را نشان می‌دهد.
از دیگر بخش‌های معماری ارگ کریمخان می‌توان به قسمت شاهنشین ارگ موسوم به تالار بلندپایه یا بهشت پیرایه، حوض‌های سنگی با سنگ آهکی مشهور به سنگ اتابک و سیستم آبرسانی ارگ از آب قنات اشاره کرد. قسمت‌هایی از این بنا به‌منظور جلوگیری از شدت آسیب، توسط کارشناسان مرمت شده است و در حال حاضر ارگ کریمخان به‌عنوان یک بنای تاریخی از مهم‌ترین دیدنی‌های شیراز محسوب می‌شود.
قلعه سلاسل
- آدرس: استان خوزستان، شوشتر، ساحل رود کارون، قلعه سلاسل (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۹ تا ۱۷
- قدمت: دوره هخامنشیان
- ثبت ملی: ۱۰ آبان ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۱۱۷
- ثبت جهانی در میراث یونسکو: سال ۲۰۰۹ میلادی
عکس از وب‌سایت ایلیا گشت
«قلعه سلاسل» از مشهورترین جاهای دیدنی شوشتر است که در نزدیکی رود کارون قرار دارد. این قلعه تحت عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. قلعه سلاسل با بیش از پنج هکتار وسعت، علاوه بر نقش نظامی و دفاعی، مرکز کنترل آب نهر داریون و محل اقامت والی خوزستان بوده است. پس از نادرشاه، این قلعه متروکه و در دوره ناصرالدین‌شاه مرمت و دوباره مسکونی شد. در سال ۱۲۹۸ شمسی رئیس اداره دارایی وقت، کل ساختمان را تخریب و از مصالح آن برای ساخت اداره دارایی استفاده کرد.
قلعه سلاسل بعدها به تصرف امیر تیمور گورکانی درآمد. این قلعه چندین بار بازسازی شده است. ویرانی‌هایی که امروزه در قلعه به چشم می‌خورد به دوره قاجاریه برمی‌گردد.
قلعه سلاسل یک قلعه بیضی است که دو دروازه بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی برای سران نظامی و دروازه جنوبی برای رفت‌و‌آمد افراد عادی استفاده می‌شد. در شمال و شمال شرقی قلعه یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برج‌های این قلعه به‌صورت مدور بودند.
بخش‌های مختلفی مانند حیاط‌های بزرگ، اسلحه‌خانه (قورخانه)، سربازخانه، آشپزخانه، نانوایی، حمام و اصطبل درون قلعه، پل‌ها و خندق‌هایی بیرون قلعه وجود داشته است که امروزه تنها چندین اتاق از زیرزمین و تونل‌های منتهی به نهر داریون به‌چشم می‌خورد. با این وجود، طراحی خاص قلعه، سالانه گردشگران زیادی را برای بازدید به‌سوی خود جذب می‌کند.
قلعه نوشیجان
- آدرس: استان همدان، جاده نهاوند-همدان، جاده تپه نوشیجان، قلعه نوشیجان (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: هشت تا ۲۰
- قدمت: دوران مادها، هخامنشیان و اشکانیان
- ثبت ملی: سه اسفند ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۶۳
عکس از وب‌سایت خبرگزاری تسنیم
قلعه نوشیجان یکی از قدیمی‌ترین بناهای جهان است که در ۲۰ کیلومتری شمال غرب ملایر روی صخره‌ای طبیعی و مشرف به جلگه شورکات قرار دارد. نوشیجان در لغت «انوش + گان» به‌معنای جایگاه انوش بوده است. گفته می‌شود انوش نام زنی بوده که بر منطقه حکومت می‌کرده است. باستان‌شناسان سه دوره تاریخی مادها، هخامنشیان و اشکانیان را برای ساخت این قلعه شناسایی کرده‌اند که بر این اساس، قدمت آن به بیش از ۲,۸۰۰ سال پیش می‌رسد.
یک باستان‌شناس بریتانیایی توانسته است قسمت‌های مختلف قلعه نوشیجان را شناسایی کند. بخش آتشکده که قدیمی‌ترین نیایشگاه خشتی جهان محسوب می‌شود، از دوره مادها به‌جا مانده است. تالار آپادانا ۱۲ ستون چوبی با پایه‌های سنگی داشته که اکنون فقط پایه‌های ستون‌ها باقی مانده است. در مرکز قلعه نیز معبد مرکزی به‌شکل هشت‌ضلعی قرار دارد.
اتاق‌ها و انبارهای قلعه نوشیجان با سقف تخم‌مرغی شکل و سوراخ تهویه هوا برای نگهداری آذوقه استفاده می‌شده است. تونلی نیز در زیر تالار آپادانا وجود دارد که کاربری آن مشخص نشده است. همچنین در بیرون قلعه، حصار خشتی بلندی برای جلوگیری از نفوذ دشمن دورتادور قلعه دیده می‌شود. پول‌هایی به‌شکل حلقه‌های توخالی یا مارپیچ نیز از مادها به‌جای مانده است.
قلعه والی
- آدرس: استان ایلام، خیابان پاسداران، قلعه والی (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸ تا ۱۲ و ۱۴ تا ۲۱
- قدمت: دوره قاجاریه
- ثبت ملی: ۱۹ خرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۷۹۸
عکس از وب‌سایت تریپ باما
«قلعه والی» در سال ۱۳۲۶ هجری قمری در شهر ایلام به‌دستور غلام‌رضاخان فیلی، والی منطقه و به‌منظور اقامت تابستانی او روی تپه چگا میرک ساخته شده است. قلعه والی سه در ورودی دارد که ورودی اصلی با ۱۱ پله به داخل اتاق نگهبانی و از آنجا با هشت پله دیگر به کف حیاط می‌رسد.
اتاقهای بزرگ و کوچک، ایوان و دو تراس در ضلع جنوبی حیاط قرار دارد. ضلع شرقی و غربی قلعه والی کاملا به‌صورت قرینه ساخته شده است. این قلعه سه راه‌پله برای دسترسی به پشت‌بام و دو برج نگهبانی به‌شکل نیم‌دایره دارد. قلعه والی دارای ۶ زیرزمین است که نور آن‌ها از طریق پنجره‌های مشبک رنگی تامین می‌شود.
اتاق شاهنشین قلعه والی با کاشی‌های رنگی و گچ‌بری‌های زیبا تزیین شده است. حوض کوچک سنگ مرمری در وسط تالار شاهنشین، ستون‌های نقاشی‌شده، نرده‌های آجری به رنگ فیروزه‌ای، ارسی‌های خاص، تراس سرپوشیده و درختان تنومند کمیاب در فضای سبز تالار از زیبایی‌های شگفت‌انگیز قلعه والی به شمار می‌رود که در هنگام ورود به قلعه گردشگران را خیره می‌کند.
قلعه والی بر اثر صدمات جنگ ایران و عراق رو به تخریب رفت؛ اما در سال ۱۳۶۷ مورد بازسازی قرار گرفت. در بازسازی قلعه در سقف‌ها از ملاط گچ و در دیوارها از گل، آهک و ملاط ماسه و سیمان استفاده شده و سعی بر این بوده است که بافت سنتی قلعه حفظ شود. این قلعه امروزه به موزه مردم‌شناسی ایلام تبدیل شده است.
قلعه ایرج
- آدرس: استان تهران، پیشوا، روستای عسگرآباد، قلعه ایرج (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: شبانه‌روزی باز است.
- قدمت: دوره ساسانیان
- ثبت ملی: ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۸۳۵
عکس از وب‌سایت خبرگزاری ایرنا
«قلعه ایرج» یا قلعه گبری، با ارتفاع ۱۵ متر در نزدیکی عسگرآباد ورامین قرار دارد که از قدیمی‌ترین و مستحکم‌ترین دژهای خشتی جهان به شمار می‌رود. آثار کشف‌شده از این قلعه فرضیه مرمت آن در دوره ساسانی را تقویت می‌کند. دلیل نام‌گذاری آن نیز انتساب آن به ایرج، فرزند فریدون، از چهره‌های اساطیری ایران در شاهنامه فردوسی است. ساکنان قلعه ایرج زرتشتی بوده‌اند و عنوان قلعه گبری نیز به همین دلیل به آن اطلاق می‌شود.
قلعه ایرج طول و عرضی برابر ۱,۴۴۰ در ۱,۲۸۰ دارد و پهنای دیوارهای آن بین ۱۷ تا ۲۲ متر است. بیشترین ارتفاع دیوار قلعه ۲۵ متر بوده که به‌دلیل فرسایش، ارتفاع دیوارها به ۱۶ متر رسیده است. قلعه ایرج ۳۴ برج در ضلع شمالی، ۴۲ برج در ضلع جنوبی و ۳۶ برج در ضلع‌های شرقی و غربی دارد که امروزه متاسفانه تنها دو برج در فاصله ۳۰ متری از یکدیگر باقی مانده است که این دو برج دیده‌بانی با راهروهایی به یکدیگر متصل شده‌اند. این قلعه دارای چهار دروازه است.
در اطراف قلعه ایرج خندق‌هایی با عرض ۳۰ متر و عمق هشت متر برای محافظت از قلعه ساخته شده است که در هنگام حمله دشمن درون خندقها آب رها می‌شد و دسترسی به قلعه را غیرممکن می‌ساخت. این خندقها در حال حاضر به‌منظور استفاده کشاورزی هموار شده و بخش‌های زیادی از قلعه نیز به‌منظور جاده‌سازی تخریب شده است.
قلعه گردکوه یا گنبدان دژ
- آدرس: استان سمنان، ۱۸ کیلومتری شهر دامغان، هشت کیلومتری روستای حاجی‌آباد، قلعه گردکوه (مشاهده روی نقشه)
- ثبت ملی: ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۵۰
عکس از وب‌سایت خبرگزاری مهر
«قلعه گردکوه» یا «گنبدان دژ» از مشهورترین قلعه‌های ایران است که بر فراز کوهی گنبدی‌شکل قرار دارد. علت نام‌گذاری این قلعه را از گرد و گنبدی بودن کوه می‌دانند. ارتفاع این کوه برابر هزار متر و طول آن نیم کیلومتر است. قلعه اساطیری گردکوه داستان‌ها و روایات بسیاری دارد. در شاهنامه فردوسی به زندانی شدن اسفندیار به دستور پدرش در گنبدان دژ اشاره شده و در دوره اشکانیان کاربرد نظامی داشته است.
شهرت قلعه گردکوه به دوره اسماعیلیان برمی‌گردد. در آن زمان رئیس مظفر، حاکم وقت دامغان، این قلعه را کانون تبلیغ فرقه اسماعیلیه کرده بود و در این راه از هیچ کمکی دریغ نمی‌کرد. تا جایی که وقتی قلعه الموت به محاصره سلجوقیان درآمد حسن صباح همسر و فرزندان خود را به نزد رئیس مظفر به قلعه گردکوه فرستاد. این قلعه تا زمان آخرین حاکم اسماعیلی تسخیر نشد تا اینکه در زمان آباقاخان این دژ سقوط کرد و قله گردکوه به دست مغولان افتاد. از سال ۸۰۰ هجری قمری قلعه اهمیت خود را از دست داد و روبه‌ویرانی نهاد.
در اطراف این قلعه چند عمارت از سنگ و ساروج بر نقاط مختلف کوه به‌منظور دیده‌بانی ساخته شده که این عمارتها کوه را به‌شکل قلعه‌ای استوار شکل داده است. برای صعود به این کوه راهی از جهت مشرق وجود دارد. ساختمان‌های دیده‌بانی به‌صورتی ساخته شده است که مسیر صعود کاملا زیر نظر دیده‌بانان باشد. آثار بازمانده از قلعه مانند سنگ آسیاب دستی و ظروف سفالی شکسته نشان از جریان زندگی و سکونت در این قلعه دارد. در سفر به شهر تاریخی دامغان بازدید از بازمانده‌های قلعه تاریخی گردکوه خالی از لطف نخواهد بود.
قلعه سینگان
- آدرس: استان آذربایجان غربی، ۳,۵ کیلومتری اشنویه، روستای سینگان، قلعه سینگان
عکس از وب‌سایت خبرگزاری ایرنا
«قلعه سینگان» با قدمتی بیش از ۷۰۰ سال یکی از آثار تاریخی شمال غرب کشور و از جاهای دیدنی اشنویه است. این قلعه در سال‌های اخیر با نام قلعه موسی خان نیز شناخته می‌شود. قلعه سینگان بر بالای تپه‌ای که ۳۰ متر از سطح روستا ارتفاع دارد، در زمینی به مساحت ۲,۰۰۰ متر مربع با ۷۰۰ متر زیربنا و با استفاده از کیسه‌های انباشته‌شده از خاک ساخته شده است. این قلعه دو بخش شرقی و غربی دارد که محل نشیمن مردان و زنان بوده است.
قلعه سینگان پلانی مربع شکل دارد و در دو طبقه ساخته شده است. در ساختمان قلعه ۲۰ اتاق نشیمن و پنج پیشخوان وجود دارد. دیوارهای قلعه سینگان با عرض بیش از یک متر به‌منظور استحکام در برابر حملات خارجی ساخته شده است. همچنین این قلعه چهار برج دیده‌بانی دارد که در سال‌های اخیر دو مورد از آن‌ها از بین رفته است. قلعه سینگان دارای دو مسیر ماشین‌رو و پیاده‌رو است. در طبقه پایین قلعه چاهی وجود دارد که در گذشته آب آشامیدنی ساکنان قلعه را تامین می‌کرده است و امروزه مورد استفاده نیست.
این قلعه از دوره صفوی تاکنون محل زندگی سران ایل زرزا، مرکز مدیریت و اداره املاک آن‌ها بوده است و افراد ساکن قلعه، این قلعه را میراث اجداد خود می‌دانند و اقدام به تعمیر و بازسازی بخشی از قلعه کرده‌اند که از این طریق به معماری اصیل قلعه لطمه زده‌اند. از آنجا که این قلعه محل سکونت شخصی ایل زرزا است، امکان بازدید از داخل آن وجود ندارد؛ ولی بازدید از بیرون قلعه خالی از لطف نیست.
قلعه فورگ
- آدرس: استان خراسان جنوبی، درمیان، روستای فورگ، قلعه فورگ (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۸:۱۵ تا ۱۷
- قدمت: دوره اسماعیلیان
عکس از وب‌سایت خبرگزاری ایسنا
«قلعه فورگ» از جاهای دیدنی بیرجند است که در روستای فورگ بر بالای صخره سنگی قرار دارد. این قلعه پس از قلعه الموت، مهم‌ترین مقر اسماعیلیان بوده است. ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار توسط میرزا بقاخان حاکم منطقه آغاز شد و پسر او میرزا رفیع‌خان ساختمان قلعه را به اتمام رساند. در دوره قاجار اختلافات شدیدی بین حاکم قاینات و حاکم فورگ به‌وجود می‌آید که این درگیری به کشته‌شدن میرزا رفیع‌خان و تصرف قلعه فورگ منجر می‌شود. پس از آن، قلعه غیرمسکونی و متروک شده است.
مصالح ساخت قلعه شامل خشت، آجر و سنگ می‌شود. دیوارهای قلعه را از آجر ساخته و پایه آن‌ها را سنگ‌چین کرده‌اند و دو خاکریز که قطر آن پنج متر است در اطراف قلعه وجود دارد. دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک‌تر در ضلع شمالی آن قرار دارد. فضای داخلی قلعه فورگ شامل سه بخش است. بخش اول محل زندگی خدمه، انبار آذوقه و محل نگهداری احشام، بخش دوم محل نگهداری تدارکات نظامی و بخش سوم شاهنشین بوده است.
آثار معماری داخل قلعه فورگ بر چند مرحله بازسازی و افزایش وسعت قلعه دلالت دارد. حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور به دوره افشاریه برمی‌گردد. این قلعه در سال ۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است. برای تصویرسازی از تاریخ کشور، بازدید از قلعه فورگ بیرجند خالی از لطف نخواهد بود.
قلعه بیرجند
- آدرس: استان خراسان جنوبی، بیرجند، خیابان جمهوری ۲۶، قلعه بیرجند (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: ۱۵:۳۰ تا ۲۳
- قدمت: دوره صفویه
«قلعه بیرجند» بر فراز یک تپه در شمال غربی شهر بیرجند ساخته شده است. از بالای برج‌های این قلعه زیبا می‌توان بافت قدیم و جدید شهر را مشاهده کرد. این قلعه به نام قلعه ته ده، قلعه پایین شهر و دژ بیرجند نیز شناخته می‌شود. قلعه بیرجند، هسته اولیه شهر بیرجند به شمار می‌رود. هدف از ساخت این قلعه کاربری نظامی و دفاعی بوده و از دوره صفوی تا قاجار، شهر بیرجند را از تهاجم دشمنان به‌ویژه ازبک‌ها و ترکمن‌ها محافظت کرده است. ساکنان قلعه بیرجند نگهبانان بودند که تامین امنیت و رساندن اخبار را بر عهده داشتند.
قلعه بیرجند حدود ۳,۰۰۰ متر مربع وسعت دارد که در ساخت آن از خشت، گل و چینه استفاده شده است. این قلعه پلان چهارضلعی با دو ورودی دارد. چهار طرف قلعه، برج‌هایی دو طبقه به‌شکل استوانه ساخته شده است. قلعه بیرجند در گذشته دارای هفت برج بوده که یکی از آن‌ها در گذر زمان از بین رفته و ۶ برج باقی مانده است. در این برج‌ها روزنه‌هایی برای دیده‌بانی و تیراندازی وجود دارد.
عکس از وب‌سایت طاحونه
در قلعه بیرجند انبارهایی برای ذخیره آب و آذوقه وجود دارد. راهروهای زیرزمینی، این قلعه را به بناهای مهم شهر بیرجند مانند ارگ کلاه‌فرنگی، ارگ بهارستان و... وصل کرده است. قلعه بیرجند در دوره قاجار به‌طور کامل بازسازی شده و در سال ۱۳۷۸ نیز توسط شهرداری بیرجند مورد مرمت واقع شد. این بنا از سالم‌ترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار می‌رود. این قلعه در ایام نوروز با سفره هفت‌سین زیبا در محوطه قلعه به‌همراه موسیقی سنتی خراسان از گردشگران پذیرایی می‌کند.
قلعه مارکوه
- آدرس: استان مازندران، رامسر، جاده تلاسر، قلعه مارکوه (مشاهده روی نقشه)
- ساعت بازدید: شبانه‌روزی باز است.
- قدمت: دوره ساسانی
- ثبت ملی: ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۴۸۴
عکس از وب‌سایت مازی ملک
«قلعه مارکوه» از قلعه‌های کوهستانی ایران است که بین رامسر و تنکابن قرار دارد. نام این قلعه از روستای مجاور آن گرفته شده است. برخی نیز علت این نام‌گذاری را مارهای زیاد منطقه می‌دانند. این قلعه ساسانی در دوره اسلامی بازسازی شده و در قرن سوم، ششم و هشتم مورد استفاده نظامی قرار گرفته است. از مصالح به‌کار رفته در ساخت قلعه باید به سنگ،گچ و ساروج اشاره کرد. قلعه مارکوه که مساحتی برابر ۶۰۰ متر مربع دارد گنجایش ۱۰۰ سرباز را داشته است.
از معماری قلعه باشکوه مارکوه تنها چهار حصار جانبی و برج‌های پشتیبانی، یک ورودی و یک اتاق بازسازی‌شده با سنگ لاشه، ملاط و سیمان باقی مانده که محل اقامت نگهبان فعلی قلعه است. در داخل قلعه نیز بقایای چند اتاق دیده می‌شود. آخرین بخش قابل‌مشاهده قلعه، پلکان است که به برج‌های جنوب شرقی و جنوب غربی متصل می‌شود.
در وسط قلعه، سردابی وجود دارد که در گذشته تصور می‌شد تونل مخفی به نزدیکی ساحل دریا است؛ اما بعدها مشخص شد که تنها یک آب‌انبار زیرزمینی است. از قلعه مارکوه سفال‌های زیادی به‌دست آمده که بیشتر آن‌ها شبیه کوزه و برای مصرف آب بوده است.
عکس از وب‌سایت سیری در ایران
از ویژگی‌های مهم قلعه مارکوه، شباهت معماری آن به قلعه بابک است. این قلعه ۱۱۳ پله دارد که از بالای آن می‌توان تصویری زیبا از دریا و کوه‌های البرز را مشاهده کرد. نزدیکی این قلعه به چشمه‌های آب‌گرم و مرمت‌هایی که در سال‌های اخیر با دقت و ظرافت، بدون آسیب زدن به اصالت قلعه انجام شده، موجب رونق گردشگری در منطقه شده است. بازدید از این قلعه رایگان است و بهترین زمان بازدید از آن هنگام روشنایی روز است؛ چراکه در شب نور کافی برای بازدید وجود ندارد.
قلعه های ایران روی نقشه
اگر شما نیز تجربه بازدید از قلعه های ایران را داشته‌اید، نظر خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
عکس کاور از وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان
دیدگاه