ترکمن صحرا کجاست؟

مینا بهزادی‌منش پنجشنبه، ۱۹ تیر ۱۳۹۹ ساعت ۱۶:۰۶

ترکمن صحرا، با دشت‌های مخملین، کوه‌های بلند، رودهای پرآب و جنگل‌های سرسبز، محل زندگی مردمانی اصیل، با فرهنگی غنی و پربار است.

برخلاف آنچه که از نامش برمی‌آید، «صحرا» نیست! ترکمن صحرا خطه‌ای با ظرفیت‌های بسیار بالای طبیعی است. از کوه و جنگل تا مرتع و بیابان و حتی سواحل جلگه‌ای، همه را در بر می‌گیرد. در سفر به ترکمن صحرا همان اندازه که از دیدنی‌های تاریخی و طبیعی این جلگه حاصلخیز لذت می‌برید، از آشنایی با مردم خون‌گرم این سرزمین و آداب و رسوم، محصولات و غذاهای خوش عطر و طعم آن‌ها نیز بهره خواهید برد.

در این مقاله سعی داریم شما را با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و همین طور برجستگی‌های فرهنگی مردمان ترکمن آشنا کنیم.

همه آنچه در سفر به ترکمن صحرا باید بدانید:

ترکمن صحرا کجاست؟
جاهای دیدنی ترکمن صحرا
چگونه به ترکمن صحرا برویم؟
تاریخچه ترکمن صحرا
آب و هوای ترکمن صحرا
پوشش گیاهی و جانوری ترکمن صحرا
فرهنگ و موسیقی در ترکمن صحرا
سوغات و صنایع دستی ترکمن صحرا
در سفر به ترکمن صحرا با خود چه ببریم
بهترین غذاهای ترکمن صحرا
در ترکمن صحرا کجا اقامت کنیم؟
بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا

ترکمن صحرا کجاست؟

ترکمن صحرا در اصل،منطقه‌ای وسیع بود که در طول تاریخ بارها تجزیه شد و امروزه بیشتر قسمت‌های آن در کشور ترکمنستان قرار دارد. در حال حاضر این جلگه وسیع در کشورهای ایران، ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان قرار دارد.

در ایران، ترکمن صحرا در شمال شرقی کشور، قسمت وسیعی از استان‌های گلستان و خراسان شمالی را در بر می‌گیرد. این منطقه از غرب به دریای خزر و بندر گز، از شمال به جمهوری ترکمنستان، از شرق به خراسان شمالی و منطقه نیمه‌خشک بجنورد و از جنوب به کوه‌پایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود می‌شود. ارتفاع این جلگه فراخ، از جنوب به شمال و از شرق به غرب، در امتداد شبکه آب رودهای منتهی به خزر، کاهش می‌یابد. طول این دشت نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر و عرض آن در قسمت‌های مختلف، متفاوت است. از برجسته‌ترین شهرهای ترکمن صحرا می‌توان به شهرهای بندر ترکمن، آق قلا، گنبد کاووس، سیمین‌شهر، داشلی برون، نگین شهر، مراوه تپه، کلاله و گرگان اشاره کرد.

_{منبع عکس: dana.ir}

جاهای دیدنی ترکمن صحرا

منطقه ترکمن صحرا از زیباترین جاهای دیدنی استان گلستان محسوب می‌شود که تاریخی کهن دارد. کشف سفالینه‌های قدیمی و تپه‌های باستانی با آثار زندگی مردمانی در اعصار گذشته، قدمت حضور انسان در این منطقه را به حدود ۷,۰۰۰ سال پیش می‌رساند. تپه‌های باستانی، گورهای خاص با شمایلی عجیب، بقایای دیوار تاریخی و شهرهای قدیمی، همگی مؤید این مطلب هستند. دیوار تاریخی «قزل آلان» که به نام‌های «دیوار بزرگ جرجان»، «دیوار سرخ» یا «مار سرخ»، «دیوار سکندر»، «سد انوشیروان» و «سد فیروز» هم معروف و بزرگترین دیوار دفاعی مسلمانان است، از شرق دریای خزر در منطقه گمیشان شروع می‌شود و با گذشتن از شهرهای ترکمن صحرا تا کوه‌های شمالی شهر «کلاله» ادامه دارد. گرچه امروزه جز خرابه‌هایی از این دیوار تاریخی، باقی نمانده است.

تالاب‌های منطقه ترکمن صحرا نیز زیستگاه گونه‌های کمیاب مهاجر و بومی پرندگان هستند. گرچه در طول سال‌های اخیر بی‌توجهی به ظرفیت‌های بکر و بالای گردشگری در این ناحیه، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کرده، اما اصالت و پیشینه این منطقه هم‌چنان‌ استوار است.

با توجه به تنوع جاهای دیدنی ترکمن صحرا و موقعیت جغرافیایی گسترده این منطقه، در ادامه به تفکیک شهرهای ترکمن صحرا، جاذبه‌های گردشگری این منطقه را معرفی خواهیم کرد.

_{منابع عکس‌ها: jazebeha.com ٬negahmedia.ir٬ iranwonders.com}

بندر ترکمن

_{منبع عکس: iranplanner.com}

بندر ترکمن در غرب ترکمن صحرا و استان گلستان قرار دارد و یکی از مهم‌ترین شهرهای این منطقه است که از پیشگامان صاحب خط راه‌آهن به شمار می‌رود؛ راه‌آهنی به طول ۱۴۰۰ کیلومتر که دریای خزر را به خلیج فارس در بندر امام خمینی وصل می‌کند. دوشنبه بازار بندر ترکمن نیز رونق بالایی دارد.

دسترسی به «آشوراده»، تنها جزیره ایرانی دریای خزر، از طریق اسکله بندر ترکمن میسر است. این منطقه نمونه گردشگری، جذابیت‌های بصری زیادی برای گردشگران دارد. «پارک گلستان» در نزدیکی بندر ترکمن، منطقه‌ای زیبا و سرسبز، مناسب اتراق و کمپ کردن در دل طبیعت زیبا است. روستای «قره قاشلی» از توابع بندر ترکمن، از معروف‌ترین مراکز پرورش و نگهداری اسب‌های ترکمن است. بازدید از باشگاه‌های سوارکاری این روستا، خالی از لطف نیست.

«منطقه شکار ممنوع صوفیکم»، میزبان پرندگان مهاجر کمیاب و گونه‌های متنوع بومی، در نزدیکی بندر ترکمن قرار دارد. اگر به این منطقه سفر کردید، حتما از تالاب‌های «اینچه برون» و گل‌فشان‌های زیبای آن دیدن کنید.

آق قلا

_{منبع عکس: tasnimnews.com}

شهر آق قلا در ۴۰ کیلومتری شرق بندر ترکمن و شمال گرگان، در دو طرف رودخانه «گرگان‌رود» قرار دارد. آق قلا از شمال به یکی از رودخانه های مرزی ایران به نام رود اترک، از غرب به بندر ترکمن و گمیشان، از جنوب به بخش مرکزی گرگان و از شرق به دهستان کتول و گنبد قابوس می‌رسد. آق قلا آثار تاریخی و صنایع دستی برجسته‌ای دارد. پنجشنبه بازار این شهر نیز بسیار معروف و پررونق است.

«پل آجری آق قلعه» باقی مانده از دوره صفویه، بلندترین برج تمام آجری جهان است

«پل آجری آق قلعه»، باقی مانده از دوره صفویه، بلندترین برج تمام آجری جهان است و روی رودخانه گرگان‌رود و در ۱۸ کیلومتری شمال گرگان قرار دارد. این پل تاریخی با ۷۰ متر طول و حدود ۳۰ متر عرض از چهار دالان با طاق جناغی تشکیل شده و از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر است.

دیگر اثر تاریخی درنزدیکی این شهر، «دیوار قزل آلان» است که اسکندر آن را بنا و انوشیروان ساسانی تعمیرش کرد. این دیوار از سه کیلومتری آق قلا می‌گذرد. دیوار آق قلعه از دریای خزر شروع می‌شود و تا کوه‌های «گلی داغ» به طول ۷۰ کیلومتر، ادامه دارد. قسمت‌های زیادی از این دیوار فرو ریخته،‌ اما ارتفاع بعضی قسمت‌های آن بین دو تا چهار متر بوده است.

«سد وشمگیر» در نزدیکی آق قلا و ۵۰ کیلومتری شمال شرق گرگان در محدوده «سنگر سوار» قرار دارد. این سد روی رودخانه گرگان‌رود، تنها ۲۴ کیلومتر با مرز ترکمنستان فاصله دارد و ایستگاه سرشماری پرندگان است.

_{منبع عکس: aghghala90.blogfa.com}

«تالاب اینچه برون» متشکل از تالاب‌های کوچک در جنوب رودخانه اترک، زیستگاه گونه‌های نایاب پرندگان بومی و مهاجر و از جاذبه‌های زیبای اطراف آق قلا است. تالاب‌های گمیشان، آجی‌گل، آلماگل و آلاگل، از معروف‌ترین مرداب‌های تشکیل دهنده تالاب اینچه‌برون هستند.

گل‌فشان «قارنی یاریق» در ۱۸ کیلومتری شمال غرب آق قلا و در حاشیه شرقی روستای «سقرتپه»، در گذشته دریاچه گل‌فشان را در خود داشته و از جاذبه‌های طبیعی اطراف این شهر است؛ از گل‌فشان‌های معروف استان گلستان، «قارنی یاریق»، «گل فشان گمیشان» و «اینچه برون» را در نزدیکی آق قلا می‌توان نام برد.

گمیش تپه

_{منبع عکس: vahidmariagc.blogfa.com}

این شهر در شمالی‌ترین بخش شرقی دریای خزر و نزدیک به مرز ترکمنستان است. معنای گمیش تپه، «تپه نقره‌ای» است و دو روایت برای این نام‌گذاری وجود دارد. روایت اول حاکی از کشف سکه‌های نقره فراوان در زمان قاجاریه در تپه‌های شهر است و روایت دوم به انعکاس نور خورشید در تپه‌های نمک‌زار آن (در زمان نزدیک بودن دریا به این منطقه) اشاره دارد.

«آبسکون» جزیره یا بندرگاهی کهن در این منطقه بوده است. البته محل دقیق آبسکون و ماهیت قطعی آن هنوز پوشیده است، اما بیشترین احتمال بر واقع بودن آن در گمیش تپه دلالت دارد.

موزه مردم‌شناسی گمیش تپه واقع در ساختمانی تاریخی معروف به «خانه گوکلانی»، با قدمت دوره پهلوی اول، نماینده تمام و کمال فرهنگ مردم ترکمن است. با بازدید از این موزه با زوایای کامل فرهنگ و سنت‌های ترکمن و زندگی مردم آشنا خواهید شد. خانه‌های تاریخی قدیمی با معماری خاص و جالب‌توجه در گمیش تپه به چشم می‌خورند. معماران قدیمی برای ساخت این خانه‌ها نقشه نمی‌کشیدند و در ساخت آن‌ها از الوار و چوب استفاده می‌کردند. این شهر در حدود ۲۰ کیلومتر با بندر ترکمن فاصله دارد.

سیمین شهر

_{عکاس: آیدا دانشمند}

این شهر در بخش گلدشت گمیشان قرار دارد و از مجموع سه روستا ساخته شده است. ساختمان‌های قدیمی با قدمتی بالغ بر ۱۰۰ سال و مراتع سرسبز از دیدنی‌های سمین‌شهر هستند. رودخانه بزرگ «گرگان‌رود» که از رشته کوه «آلاداغ» سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافت ۲۰۰ کیلومتری وارد دشت گرگان می‌شود و در نزدیکی بندر ترکمن به دریای خزر می‌ریزد، در میانه مسیر از وسط این شهر عبور می‌کند. گونه‌های متنوع گیاهی حاشیه این رود و فضای سبزی زیبا در منطقه «قارقی کنار» سیمین‌شهر در نزدیکی آن، تفرجگاهی بسیار زیبا برای اهالی ساخته است.

گونه‌های متنوع گیاهی حاشیه این رود و فضای سبزی زیبا در منطقه «قارقی کنار» سیمین‌شهر در نزدیکی آن، تفرجگاهی بسیار زیبا برای اهالی ساخته است

شنبه بازار سیمین شهر رونقی بالای اجتماعی و اقتصادی به وجود آورده است. «زیارتگاه نقشبندی»، در هشت کیلومتری جنوب این شهر و بین بندر ترکمن و سیمین‌شهر، مکانی مقدس برای ترکمنان است، که در روزهای جشن و اعیاد، محلیان را برای ادای نذر و برپایی مراسم به این منطقه جلب می‌کند. «بهالدین نقشبندی» از عرفای محبوب میان ترکمنان است که مدتی در این زیارتگاه اقامت داشته و برای زیارت مکه از این محل می‌گذشته است، به همین دلیل این زیارتگاه به «قدمگاه نقشبندی» معروف است.

سیمین‌شهر در ۲۴ کیلومتری شمال شرق بندر ترکمن قرار دارد، در مسیر حرکت به‌سمت «آق قلا» باید از فرعی جاده سیمین‌شهر تغییر مسیر دهید. زیارتگاه نقشبندی در همین فاصله قرار دارد. شهر سیمین شهر بین شهرهای «گمیشان» و «آق قلا»، قرار دارد.

انبار آلوم

_{منبع عکس: idehalmag.com}

این شهر کوچک از توابع آق قلا و در بخش مرکزی «وشمگیر» قرار دارد. رودخانه «گر جوان» در سه کیلومتری شرق انبارآلوم، پس از پیوستن به «چاه علی» به گرگان‌رود می‌ریزد. اطراف این رودخانه‌ها، فضای مناسب برای تفرج و اقامت در طبیعت وجود دارد.

پارک‌های «مختوم‌قلی فراغی» به مساحت یک هکتار و «فجر» به مساحت نیم هکتار نیز، >از مناطق تفریحی اطراف انبارآلوم هستند.

کلاله

_{منبع عکس: isna.ir}

در ۶۸ کیلومتری بندر ترکمن و ۴۲ کیلومتری گنبد کاووس، شهر کلاله با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار در اطرافش، واقع شده است. «زیارتگاه خالد نبی» و «منطقه هزار دره» در نزدیکی کلاله قرار گرفته‌اند. «چشمه آق سو» تامین کننده آب شرب شهر کلاله، در هفت کیلومتری شرق این شهر، با آلاچیق و فضاهای سرسبز و رودخانه همیشه جاری، منطقه‌ای گردشگری و بسیار باصفا است. «چشمه زاو» دیگر منطقه خوش آب و هوا در نزدیکی کلاله و روستای «زاو بالا» است.

«پارک گل کلاله» با مساحتی در حدود ۶ هکتار، انواع گل‌ها و درخت های پارکی را دارد و محیطی بسیار دلنشین برای پیاده‌روی و لذت از طبیعت است. «کوه نیلی»، بلندترین کوه شهرستان کلاله، در محدوده پارک ملی گلستان، منطقه‌ای مناسب و سرسبز برای دوست‌داران کوهنوردی است. در میان این کوه «دریاچه سولوکلی» با مساحت چهار هکتار خودنمایی می‌کند. رسیدن به این دریاچه زیبا در میان مسیر کوهنوردی منظره‌ای حیرت‌انگیز مقابل چشمانتان می‌گشاید.

_{منبع عکس: golestanchto.ir}

دیوار تاریخی گرگان نیز از نزدیکی کلاله عبور کرده است. باشگاه‌های پرورش اسب در کلاله رونق فراوان دارند. در سفر به این خطه، حتما به محل پرورش و نگهداری اسب‌های نجیب ترکمن سر بزنید. از دیگر دیدنی‌های اطراف کلاله می‌توان به «جنگل پلکانی کلاله»، «روستای گچی»، «منطقه شکار ممنوع عزیز آباد» و «منطقه حفاظت‌شده زاو بالا» اشاره کرد.

مراوه تپه

_{عکاس: مهدی محبی پور}

«مراوه تپه» در شرق ترکمن صحرا و در نزدیکی مرز ترکمنستان، در جوار استان خراسان شمالی قرار دارد. آرامگاه «مختومقلی» در ۳۰ کیلومتری غرب مراوه تپه مورد توجه ترکمنان محلی است. این شاعر و عارف ترکمن به‌همراه پدرش در مسیر جاده مراوه تپه به «اشلی برون» و در روستای «آق تقه» آرام گرفته‌اند. تپه باستانی «مراوه تپه»، در شرق این شهر در گذشته‌های دور، زاغه مهمات بوده است و این شهر نامش را از همین اثر تاریخی می‌گیرد.

مدرسه «سید قلیچ ایشان» که اولین حوزه علمیه ترکمنان بوده است نیز، در روستای «کریم ایشان» در نزدیکی مراوه تپه قرار دارد.

«غار قیز قلعه»، در جوار روستای «یکه چنار»، و جنوب شرقی مراوه تپه، در فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز شهر است. باگذشتن از جاده آسفالت شنی مسیر آن در دامنه‌های جنوبی کوه «حاجی داغ» می‌توانید از این بنای زیبا دیدن کنید.

«چشمه ساوه» در دو کیلومتری جنوب شرقی مراوه تپه از مناطق بکر و سرسبز مناسب گردشگری و تامین کننده آب شرب مراوه تپه است.

از دیگر جاذبه‌های زیبا و دیدنی اطراف مراوه تپه می‌توان به «آبشار بالی قایه» و «جنگل آق امام» اشاره کرد. این دو جاذبه طبیعی در بهار و تابستان،‌ مناطقی مناسب برای تفرج و تفریح در طبیعت هستند.

مقبره خالد نبی و گورستان سنگی

_{منبع عکس: فائزه کابلی}

مقبره خالد نبی در ۹۰ کیلومتری شمال شهرستان گنبد کاووس، ۵۵ کیلومتری شمال شرق «کلاله»، ۶ کیلومتری روستای «گچی سو» و در منطقه‌ای کوهستانی در استان گلستان، بر فراز قله «گوگجه داغ» قرار گرفته است. آرامگاه در بلندترین جای این کوه است، طوری که اگر در مکان مقبره بایستید و به شمال نگاه کنید، کوهستان‌های ترکمنستان را در منطقه مرزی می‌بینید.

«خالدبن سنان» یا همان خالد نبی، متولد سرزمین «عدل» در یمن بوده و یکی از چهار پیامبر بین حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) است. در زمان های دور که در ایران ساسانیان حکومت می‌کردند، خالد نبی در فرار از دست دشمنانش به این منطقه عزیمت کرد.

در تپه‌های پست‌تر شرقی آرامگاه، گورستانی عجیب با سنگ قبرهایی تیره، خودنمایی می‌کند. در این تپه‌ها، سنگ قبرهایی با شمایل عجیب و به‌صورت پراکنده، وجود دارند. ارتفاع بعضی از این سنگ قبرها به دو متر و تعدادشان به بیش از ۶۰۰ عدد می‌رسد. بعضی از سنگ قبرها حالتی منفرد و جدا افتاده دارد. قدمت این منطقه مربوط به دوران پارینه‌سنگی است. هیچ‌گونه سند قطعی از ماهیت قبرها و سرنوشت ساکنان قدیم این منطقه در دسترس نیست و هرگونه اظهار نظر علمی و مستدل، مستلزم بررسی‌های دقیق و کاوش‌های باستان‌شناسی در قالب تحقیقات علمی گسترده است. در زمستان ۱۳۹۵ این منطقه به‌عنوان محوطه باستان‌شناسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

_{منبع عکس: alborztour.com}

کمی دورتر از زیارتگاه، بر فراز قطعه مشرف به «هزاردره شمالی»، بنایی ساده و مسقف و چهارضلعی قرار دارد که به مقبره «چوپان آتا» معروف است. در ۱۰۰ متری این آرامگاه، «چشمه خضر دندان» با چشم‌اندازی زیبا قرار دارد. در بهار این چشمه بسیار پرآب می‌شود و محلیان به شفابخش بودن آب این چشمه اعتقاد دارند. مقبره دیگری نیز در همان نزدیکی با عنوان «عالم بابا» وجود دارد. بنا به روایات نقل شده این دو از نزدیکان خالد نبی بوده‌اند.

دسترسی به این منطقه از طریق کوهستان و کمی سخت است، اما از طریق روستای «تمر قره قوزی» کلاله دسترسی ساده‌تری وجود دارد.

بهترین زمان برای بازدید از این مکان، فروردین و اردیبهشت است. در اوایل بهار، فرشی زمردین بر پهنه دشت‌های اطراف گسترده می‌شود و منظره هایی بی‌نظیر می‌آفریند. در اطراف این مقبره، در روستاها، اقامتگاه‌های بومگردی با امکانات مطلوب و غذاهای لذیذ، >برای اقامت‌تان خواهید یافت.

هزار دره

_{عکاس: فائزه کابلی}

در مسیر قبرستان خالد نبی، منطقه‌ای موسوم به هزار دره وجود دارد. در گذشته این قسمت‌ها را دریا پوشانده بود، ولی امروزه تپه ماهورهایی تخم‌مرغی شکل با فرورفتگی‌ها و برجستگی‌ها، در فصول بهار و پاییز، با پوشش مخملی سبز، غوغایی از شکوه و زیبایی می‌شوند. تپه‌های این منطقه حاصل سالیان دراز رسوب رودخانه‌ای بوده است. دره‌های باریک کم ارتفاع، در میان این دشت فراخ سبب نام‌گذاری این منطقه بوده است. خاک رسی این محدوده ارزش بالایی دارد.

تپه ماهورهای آهکی هزار دره با کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده در میانشان، نشان از قدمت زمین‌شناسی این نواحی دارد. هزار دره در شمال ترکمن صحرا، در رشته کوه‌های «جرجان» و در ۴۵ کیلومتری نوار مرزی با ترکمنستان قرار دارد. از اوایل آبان ماه تا اواخر فروردین، این منطقه قشلاق عشایر می‌شود.

برای رسیدن به این اعجاز بی‌نظیر طبیعی، از شهر کلاله استان گلستان ۵۵ کیلومتر به جهت شمال بروید و در مسیر فرعی به‌سمت روستای «گچی سو بالا»، مسیر را ادامه دهید. پس از گذشتن از روستا، تپه‌های مخملین نمایان می‌شوند. بهترین فصل برای بازدید از هزار دره، فصل بهار است.

در سفر به این منطقه کفش پیاده‌روی مناسب، کلاه و عینک آفتابی را فراموش نکنید، پیاده‌روی‌هایی طولانی پیش رو دارید.

آبشار کبودوال

_{منبع عکس: tasnimnews.com}

در میان جنگل های هیرکانی جلگه‌ای گلستان، در رشته کوه البرز، منطقه‌ای با پوشش گیاهی متنوع، مجموعه‌ای از دریاچه و آبشارهای کوچک را در بر گرفته است. «آبشار کبودوال» تنها آبشار تمام خزه‌ای ایران است. این آبشار در جنوب شرقی علی آباد کتول و به فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز آن قرار دارد.

تعداد آبشارها هفت عدد است، که پنجمین آن‌ها، آبشار اصلی و تمام خزه‌ای است. عمر خزه‌های سبز با شروع فصل سرما پایان می‌یابد و با شروع بهار خزه‌های جدید سبز می‌شوند.

چشمه اصلی و پرآب در بالادست آبشار هفتم، آب این آبشارها را تامین می‌کند. هوای این منطقه در بهار و تابستان معتدل و مناسب است، اما در پاییز و زمستان بسیار سرد می‌شود و به‌دلیل جلگه‌ای بودن خاک تردد سخت است. برای رسیدن به آبشار، در ورودی پارک جنگلی، پیاده‌روی‌ در حدود ۲۰ دقیقه خواهید داشت. در این پارک جنگلی، برای اتراق کردن، امکاناتی مانند سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه، آلاچیق و پارکینگ وجود دارند.

برج گنبد قابوس

_{منبع عکس: golestanchto.ir}

بر فراز تپه‌ای خاکی و به ارتفاع ۱۵ متر در شهر گنبد کاووس یا قابوس، بنای تاریخی این برج قرار گرفته است. قدمت این برج به سده چهارم هجری بازمی‌گردد و بلندترین برج تمام آجری جهان است. ارتفاع بنا با پی آن به ۷۲ متر می‌رسد. دورتادور بنا کتیبه‌هایی به خط کوفی وجود دارند که در متن آن به آرامگاه کاووس فرزند وشمگیر و دستور ساخت این آرامگاه در زمان حیاتش، اشاره شده است. این بنا را در زمره میراث تاریخی جهانی، به ثبت رسانده‌اند.

دورتادور بنا کتیبه‌هایی به خط کوفی وجود دارند که در متن آن به آرامگاه کاووس فرزند وشمگیر و دستور ساخت این آرامگاه در زمان حیاتش، اشاره شده است

این برج در پارک ملی شهر گنبد کاووس و در فاصله بسیار کمی از مرکز شهر قرار دارد. برای رفتن به گنبد کاووس، می‌توانید به گرگان بروید و پس از در ۹۰ کیلومتر مسافت به این شهر وارد شوید. چنانچه از شرق ایران به‌سمت گنبد کاووس می‌روید، مسیر پیش روی شما متفاوت خواهد بود و شما از شهرهای شرقی ترکمن صحرا به گنبد کاووس می‌رسید.

تپه های باستانی شیروان

این تپه‌های باستانی بسیار برجسته، در ۱۵ کیلومتری شرق شیروان و در روستای «بی بی شیروان» قرار دارند. این روستای ترکمن‌نشین در نزدیکی بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس قرار دارد.

این تپه ۱۰ متر ارتفاع و ۴۵۰ متر مربع مساحت پیرامون دارد. سفال‌های ساده و قرمز لعابدار کشف شده از این منطقه مربوط به هزاره اول پیش از میلاد مسیح است. مشابه این سفال‌ها در «چشمه علی» نیز کشف شده‌اند. با وجود قرار گرفتن تپه‌های باستانی شیروان در فهرست آثار ملی، متاسفانه این منطقه بسیار محروم است و رسیدگی‌های لازم به آن نمی‌شود.

چگونه به ترکمن صحرا برویم؟

_{منبع عکس: quicktravel.ir}

برای رفتن به منطقه ترکمن صحرا و بهره‌ بردن از دیدنی‌های زیبای آن، بسته به اینکه در کجای ایران هستید، راه‌های متفاوتی پیش روی شما است. چنانچه از تهران یا هر نقطه مرکزی دیگر به دشت ترکمن می‌روید، بهترین مسیر از جاده فیروزکوه به‌سمت ساری است. می‌توانید یک شب در ساری بمانید و روز بعد در ادامه مسیر در جهت شمال شرق، با گذشتن از شهرهای نکا، بهشهر، گلوگاه و نوکنده، به بندر گز وارد شوید. برای بازدید از این بندر کوچک، یک نیمروز کفایت می‌کند. از بندر گز تا بندر ترکمن فاصله کوتاه ۲۰ کیلومتری پیش رو دارید. بندر ترکمن دروازه ورودی غربی شهرهای ترکمن صحرا است.

چنانچه از مسیرهای شمال غرب و شمال به این دشت زیبا سفر می‌کنید، در گذر از جاده‌ اصلی گیلان و مازندران، از شهرهای رامسر، تنکابن، نوشهر،‌ محمودآباد، قائم‌شهر، ساری، نکا و بهشهر خواهید گذشت و با ورود به استان گلستان و ادامه مسیر به بندر ترکمن وارد خواهید شد.

_{منبع عکس: kanoonirangardan.ir}

مسیر ورودی دیگر ترکمن صحرا از طریق شهرهای شرقی این دشت زیبا و تردد در این مسیر برای ساکنان استان‌های خراسان رضوی و جنوبی و استان‌های شرقی مناسب است. در این مسیر از مشهد به‌سمت قوچان و سپس کلاله پیشروی کنید، تا در ادامه به شهرهای مختلف دشت ترکمن برسید، یا از نیشابور به سبزوار و میامی بروید و پس از رسیدن به شاهرود، از دروازه ورودی آزادشهر و گرگان، به ترکمن صحرا وارد شوید. مسیر شهمیرزاد در شمال سمنان به‌سمت ساری یکی از زیباترین جاده‌های ایران است. شاید برای گذشتن از این مسیر کمی راهتان دور شود، اما اگر زمان مناسب برای سفر دارید، حتما از زیبایی‌های این جاده بهره بگیرید.

مسیر ریلی تهران-گرگان نیز با زیبایی‌های فراوان، گزینه مناسبی برای سفر به دشت ترکمن خواهد بود. چناچه به سفرهای هوایی تمایل دارید، فرودگاه‌های شهرهای گرگان و نکا نزدیک‌ترین مسافت تا بندر ترکمن را دارند.

حرکت کردن به‌سمت سرزمین ترکمن صحرا از آن دست سفرهایی است، که شما امکان لذت بردن از مسیر زیبایی را خواهید داشت. با برنامه‌ریزی دقیق و مناسب می‌توانید متناسب با مکان سکونت‌تان،‌ بهترین مسیر برای رسیدن به این دشت زیبا را انتخاب کنید.

تاریخچه ترکمن صحرا

عریض‌ترین جلگه دریای خزر در شمال شرقی ایران، سالیان دور میزبان قبایل ترکمن شد. با مهاجرت این مردمان خون‌گرم و صمیمی به این خطه پهناور، این دشت وسیع نامش را از ساکنان جدیدش گرفت. ترکمن صحرا یا دشت ترکمن تبدیل به سرزمین همیشگی این مهاجران شد.

این جلگه رسوبی حاصلخیز، از عقب‌نشینی دریای خزر در دوره‌های باستان و رسوب رودهایی مانند «اترک» و «گرگان» پدید آمده است. ترکمن صحرا از یک سو به کوه، از سوی دیگر به دریا و از سویی دیگر نیز به جنگل می‌رسد. این جلگه منبع مناسبی برای ذخیره آب‌های زیرزمینی است و به‌جز چند تپه ماسه‌ای، ناهمواری دیگری در آن وجود ندارد.

آب و هوای ترکمن صحرا

_{عکاس: مهدی محبی پور}

ترکمن صحرا گرچه در جوار استان‌های گیلان و مازندران قرار دارد، اما به‌لحاظ آب و هوایی با این دو استان بسیار متفاوت است. وسعت بالای این دشت و نزدیکی آن به بیابان «قره قوم» ترکمنستان در شمال، دریاچه خزر در غرب و کوه‌های البرز در جنوبش، آب و هوایی متفاوت را تجربه می‌کند.

به‌طور کلی آب و هوای ترکمن صحرا معتدل و مرطوب است؛ اما با دور شدن از دریای خزر و رفتن به‌سمت شمال و شرق، رطوبت هوا کمتر و هوا خشک‌تر می‌شود. همین مسئله، دلیل بارندگی‌های کمتر در این ناحیه است. بهمن ماه اوج زمان بارش‌ها و تیر ماه خشک‌ترین زمان در ترکمن صحرا هستند. درجه حرارت نیز در طول دشت بسیار متفاوت است. هرچه به‌سمت شرق و شمال پیش برویم، بر گرمای هوا افزوده می‌شود. در قسمت شمالی دشت ترکمن، شهرهای بندر ترکمن، گنبد کاووس، مراوه تپه و آق قلا، آب و هوای نیمه خشک دارند و آب و هوای مناطق جنوبی مانند جنوب بندر ترکمن و آشوراده، مدیترانه‌ای است.

_{منبع عکس: mehrnews.ir}

پوشش گیاهی و جانوری ترکمن صحرا

حضور رودخانه‌های «گرگان» و «قره سو» از یک طرف و جریان آب رودهای کوچک فصلی برای اتصال به این رودخانه‌ها سراسر دشت را سرسبزی می‌بخشد. اما پوشش گیاهی شمال و جنوب دشت، تفاوت زیادی با سایر نقاط دارد. قسمت‌های جنوبی در حقیقت امتداد جنگل‌های مازندران به‌سمت شرق است و بارندگی بالای این نواحی، درختان انبوه پهن برگ پدید آورده‌اند. در شمال دشت، بارش بسیار کمتر می‌شود.

مراتع سرسبز و بی‌درخت، بهترین فضا را برای اقامت به ترکمنان می‌دهد؛ زیرا برای این قبایل که شغل اصلی‌شان دامداری و پرورش اسب است، مرتع بهترین انتخاب است.

_{عکاس: احسان کمالی}

نام ترکمن صحرا با نام اسب‌های ترکمن گره خورده است. اسب‌های ترکمن سریع، با استقامت و شجاع هستند. در جنوب گرگان و شرق گنبد کاووس، پرورش اسب رواج دارد. وجود مراتع سرسبز و آب و هوای منطقه در شکل‌گیری این نژاد از اسب‌ها موثر بوده‌اند.

در مناطق خشک و نیمه خشک، پرورش گوسفند و بز متداول است و در شوره‌زارهای شمال و شمال شرقی با آب و هوای خشک و مرطوب، پرورش شتر رواج دارد. در آب‌های رودخانه‌ها و سواحل خزر، انواع ماهی‌ها، از جمله ماهی‌های خاویاری زندگی می‌کنند.

_{منبع عکس: golestanp.ir}

پرندگانی مانند اردک و غاز در مرداب‌ها و چمنزارهای مرطوب و کبوتر چاهی، گنجشک، سار، دراج و قرقاول در بخش جنوبی و تیره‌های مختلف شاهین و عقاب و پرندگان شکاری، در ترکمن صحرا به چشم می‌خورند. در مناطق نیمه‌بیابانی و جنگلی، گرگ، روباه(روباه ترکمنی)، کفتار، خرگوش، موش صحرایی، جوجه تیغی، مار و آهو زندگی می‌کنند.

فرهنگ و موسیقی در ترکمن صحرا

اسب و قالی و دوتار، شالوده فرهنگ این مردمان نجیب است. مردمان سرزمین ترکمن صحرا با فرهنگ‌هایی متفاوت در اقوام ترک و فارس و کرمانجی، زندگی می‌کنند. اکثر آن‌ها به گویش‌های مختلف ترکی نزدیک به هم صحبت می‌کنند و هم‌زبان و هم‌مذهب هستند. زبان ترکی مردم ترکمن ترکیبی از ترکی استانبولی، آذربایجانی و ازبکی است. آیین، جشن‌ها و آداب و رسوم مردم این خطه، بخشی از جاذبه‌های گردشگری برای علاقه‌مندان است.

اسب و قالی و دوتار، شالوده فرهنگ این مردمان نجیب است

نوای دوتار ترکمنان خراسان، جهانی است. شهرهای گلستان نیز مانند آق قلا، پنجه توانمند استادان برجسته‌ای به خود دیده است و سازهایی زیبا یادگار از این اساتید به جا مانده است. موسیقی ترکمن بخش فرهنگی مشترکی میان اقوام آن‌ها در ایران و ترکمنستان و افغانستان دارد. از گذشته‌های دور، خنیاگران دوره‌گرد ترکمن (اوزان) از قهرمانانشان، حماسه‌سرایی می‌کردند و نوای نی چوپانان (یدیقوم)، در دشت‌ها طنین‌انداز می‌شدند.

قصه‌گویی با صدای دوتار، لالایی مادران و خنیاگران عجین با اندوه تاریخی ترکمنان، از مشخصه‌های موسیقی این نواحی است. مردم ترکمن به شفابخشی عرفان موسیقی برای آلامشان ایمان دارند.

_{منابع عکس‌ها: razavi.news ،turkmentaik.wordpress.com، tasnimnews.com}

سوغات و صنایع دستی ترکمن صحرا

در سرزمین ترکمن صحرا اقوامی مختلف با آداب و رسوم متنوع زندگی می‌کنند. ترکمنان پایه‌گذاران اصلی بسیاری از صنایع دستی و همین طور صادر کننده آن‌ها به سایر نقاط ایران بوده‌اند. بانوان ترکمن در کمک به معاش خانواده بسیار تاثیرگذار هستند. قالی‌بافی از برجسته‌ترین صنایع این خطه است. نقوش هندسی خاص بر قالی هر منطقه، گویای بخشی از فرهنگ و سنت‌های طایفه آن بخش است. «قارچین» یا همان پشتی، از دیگر بافته‌های دستان هنرمند ترکمنان است و نقوشی نزدیک به قالی‌ها دارد.

گلیم‌بافی در میان ترکمنان اصالت دارد. از دیگر صنایع برجسته این مردمان هنرمند می‌توان به نمدمالی، ابریشم‌بافی، سوزن دوزی، ساخت زیورآلات دستی و انواع لباس‌های محلی و همین طور صنایع چوبی اشاره کرد.

_{منابع عکس‌ها: yjc.ir٬sahebkhabar.ir٬erkinnews.com}

برای تهیه سوغات از ترکمن صحرا می‌توانید از بازارهای پررونق ترکمنان در شهرهای مختلف دشت ترکمن دیدن کنید. این بازارها به‌صورت روزانه و دائمی در شهرها دایر می‌شوند و علاوه بر صنایع دستی، محصولات طبیعی با کیفیت ترکمنان را نیز،‌ عرضه می‌کنند. انواع محصولات لبنی دام‌هایی از جمله بز، در این بازارهای محلی در دسترس هستند.

از پرطرفدارترین سوغات‌های دشت ترکمن، روسری‌های پر نقش و نگار ترکمنی و «تلپک»، همان کلاه معروف پشمی سفید مردان است.

در سفر به ترکمن صحرا با خود چه ببریم؟

_{عکاس: محمد نسایی}

با در نظر گرفتن مدت زمان سفر، نوع اقامت و اینکه چه زمانی از سال به دشت ترکمن می‌روید، می‌توانید وسایل مناسب همراه ببرید. اگر در اوایل پاییز و بهار، یا حتی زمستان به این دشت سفر می‌کنید، همراه داشتن لباس گرم ضروری است. در بهار و اوایل تابستان، به‌خصوص در دشت‌ها و ارتفاعات، آفتاب، شدید و سوزان می‌شود، پس کلاه‌های آفتابگیر و عینک و کرم ضدآفتاب را فراموش نکنید.

اگر قصد اتراق در دشت‌ها و طبیعت دارید، حتما وسایل کامل کمپ کردن را همراه داشته باشید. ترکمن صحرا مناسب‌ترین فضاهای پیاده‌روی را دارد و دسترسی به بعضی دیدنی های آن مانند آرامگاه خالد نبی و گورستان اطراف آن، نیازمند در مسیر پیاده است، پس کفش مناسب فراموش نشود.

به خاطر داشته باشید که مهم‌ترین بار بر دوش هر طبیعت‌گرد و گردشگر،‌ حفظ گنجینه‌های غنی و سرشار محیط‌های گردشگری است. در این زمینه هر اقدامی تحسین برانگیز و قابل اعتنا است، پس هرگز طبیعت بکر را آلوده نکنیم. در زمان ترک طبیعت،‌ تنها رد پاهایمان را جا بگذاریم.

بهترین غذاهای ترکمن صحرا

پایه اصلی غذاهای خوش عطر و طعم این خطه را سبزیجات و گوشت گوسفند تازه تشکیل می‌دهند. «چکدرمه» در اصل همان استانبولی پلو همراه با گوشت تازه گوسفندی و بسیار لذیذ است. «اکمک» نوعی نان محلی است که لابه‌لایش شکر دارد. انواع بورک‌ها و غذاهای خمیری به دست بانوان هنرمند ترکمنی پخته می‌شوند. «قایش» از خوش‌طعم‌ترین غذاهای بانوان ترکمنی است که با سبزیجات، سیر، خمیر و سس گوجه طبخ می‌شود و فوت و فن مخصوص به خود را دارد.

به‌دلیل نزدیکی به استان‌ مازندران، بسیاری از غذاهای مردمان ترکمن با غذهای شمالی مشترک و شبیه به هم هستند. یکی از برجستگی‌های گردشگری این منطقه، پذیرایی از مسافران با این غذاهای لذیذ است که در کمتر جایی با این ظرفیت بالا و تنوع زیاد، می‌توان یافت. در سفر به ترکمن صحرا، حتما از غذاها، شیرینی‌ها، نوشیدنی‌ها، نان‌ها و آش‌های مخصوص ترکمنان امتحان کنید، پشیمان نخواهید شد.

_{منبع عکس‌ها: ne-gahmedia.ir ،mehrnews.com}

در ترکمن صحرا کجا اقامت کنیم؟

شهرهای اصلی ترکمن صحرا امکانات کاملی مانند هتل‌ها و مهمانپذیرها با درجات کیفی مختلف دارند. برای اقامت در شهرها به‌راحتی می‌توانید با در نظر گرفتن بودجه خود، بهترین گزینه را انتخاب کنید.

_{منبع عکس: shahrmajazi.com}

اما ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که با توجه به گستردگی این منطقه و ظرفیت‌های بالای گردشگری در آن، برای طول سفر خود در نقاط مختلف اقامت کنید، تا با عبور به مناطق دیگر، فرصت بازدید از همه جاذبه‌ها را بیابید. برای اقامت در نقاط مختلف نه‌تنها جای نگرانی نیست، بلکه اقامتگاه‌های بومی، خانه‌های روستایی و محلی، با هزینه‌های کمتر، به شما امکان بهره‌مندی بیشتر از طبیعت، غذاهای با کیفیت و تفریحاتی مانند اسب‌سواری را می‌دهند.

اقامتگاه‌های بومی، خانه‌های روستایی و محلی، با هزینه‌های کمتر، به شما امکان بهره‌مندی بیشتر از طبیعت، غذاهای با کیفیت و تفریحاتی مانند اسب‌سواری را می‌دهند

در اطراف کلاله، آق قلا و هزار دره، از این دست اقامتگاه‌های بسیار زیبا، به‌سادگی در دسترس هستند. اقامت در کلبه‌های جنگلی در اطراف گرگان نیز، خالی از لطف نیست.

اگر اهل کمپ کردن در طبیعت و فضاهای باز باشید، اطراف آرامگاه و گورستان خالد نبی، فضایی مناسب با سرویس بهداشتی و پارکینگ، تعبیه شده است. در فصل مناسب، اقامت در این منطقه بسیار جذاب خواهد بود.‌

بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا

با توجه به وسعت این دشت و تنوع آب و هوایی بالا در آن، چند بازه زمانی مناسب پیش روی شما قرار دارد. البته فروردین و اردیبهشت‌، قسمت‌هایی از دشت‌ها پر از گل‌های زرد و شقایق‌های قرمز می‌شوند و آبشار کبودوال در بیشترین ارتفاع خود است. برای بازدید از هزار دره و آرامگاه و قبرستان خالد نبی نیز این ماه ها بهترین زمان هستند. اما زمان‌های دیگر بهار و اوایل تابستان هم، مراتع زیبایی خودشان را دارند.

اگر به سفر در فصل پاییز زیبا علاقه دارید، می‌توانید سفر در این فصل خوش‌رنگ را نیز تجربه کنید، اما با استعلام از وضعیت هوا، آمادگی‌های لازم را داشته باشید. در پاییز نقاط مرتفع مانند هزار دره و آرامگاه خالد نبی سرد می‌شوند.

آب و هوا در زمستان و اواسط تابستان در این دشت مناسب برای سفر کردن نیستند و به خاطر داشته باشید که آب و هوای ترکمن صحرا با دیگر نقاط شمال تفاوت‌های زیادی دارد.

_{منبع عکس: toobagolestan.ir}

اگر تاکنون از ترکمن صحرا دیدن کرده‌اید، نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

پرسش‌های متداول

ترکمن صحرا کجاست؟

در ایران، ترکمن صحرا در شمال شرقی، در قسمت وسیعی از استان گلستان و استان خراسان شمالی قرار دارد. این منطقه از غرب به دریای خزر و بندر گز، از شمال به جمهوری ترکمنستان، از شرق به خراسان شمالی و منطقه نیمه خشک بجنورد و از جنوب به کوه‌پایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود می‌شود.