استان زنجان یکی از بهترین مناطق گردشگری ایران به شمار میآید که علاوه بر جاذبههای طبیعی و تاریخی متعدد، تنوع بسیاری در سوغات دارد.
استان زنجان در شمال غرب ایران بهعنوان یکی از مناطق دیدنی کشور شناخته میشود و هرساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است. اغلب صنایع دستی و هنرهای رایج در این استان پیشینهای بسیار قدیمی دارند و همین امر نظر بازدیدکنندگان را جلب میکند. بناها و آثار تاریخی متعدد، آبشارهای زیبا، چشمههای جوشان، روستاهای سرسبز و بازار قدیمی گوشهای از دیدنی های زنجان بهشمار میآیند. در سفر به این استان، در کنار بازدید از جاذبههای طبیعی و تاریخی میتوانید از انواع سوغات متنوع و بینظیر آن خریداری کنید. با ما همراه باشید تا در این مقاله با سوغات خوراکی و صنایع دستی زنجان بیشتر آشنا شوید.
درباره سوغات زنجان بیشتر بدانید:
- انواع شیرینی
- نان اردک
- سقز
- سبزی والک یا پیاز کوهی
- سبزی تره کوهی
- سبزی غازیاغی
- قالیبافی
- گلیم بافی
- جاجیم بافی
- نمد مالی
- چاقو سازی
- مجسمه سازی
- صندوق سازی
- مسگری
- حکاکی روی مس
- سفالگری
- خاتم کاری
- معرق کاری
- منبت کاری
- ملیله کاری
- چاروق دوزی
- گیوه دوزی
- سوزن دوزی
- سرمه دوزی
- قلم زنی
- مصنوعات چرمی
- رنگرزی سنتی
- نقاشی مینیاتور
- سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی
- زیورآلات سنتی
- ساخت سازهای سنتی
- تذهیب
سوغات خوراکی زنجان
انواع شیرینی
شیرینی شستی
شیرینی شستی یکی از سوغات خوشمزه و سنتی زنجان است که اصالت آن نیز به این شهر بازمیگردد. این شیرینی علاوه بر آسانی دستور تهیه، طعم بسیار خوبی نیز دارد. شیرینی شستی اغلب برای مناسبتهای خاص همچون عید نوروز و پذیرایی از مهمان پخته و سرو میشود.
منبع عکس: صفحه اینستاگرام Zanjan_Cthh؛ عکاس: نامشخص
شیرینی شستی از آرد برنج، آرد سفید، پودر قند، روغن جامد یا روغن حیوانی، پودر هل و زرده تخممرغ تهیه میشود. هنگام فرمدادن خمیر، در قسمت میانی آن با انگشت شست حفره کوچکی ایجاد و با مخلوط زرده تخممرغ و زعفران پر میکنند؛ نامگذاری این شیرینی هم به همین علت است.
شیرینی انگشت پیچ
انگشت پیچ یکی از انواع سوغات شیرینی زنجان به شمار میآید که بافت آن به عسل شباهت دارد؛ مانند آن کش میآید و به دور انگشت میپیچد. این شیرینی قدمتی طولانی دارد و علاوه بر زنجان جزو سوغات همدان نیز است.
منبع عکس: وبسایت Aradbranding.com؛ عکاس: نامشخص
در شیرینی انگشت پیچ در واقع از مخلوط سفیده تخممرغ، آب، شکر و گاهی گلاب و دارچین استفاده میشود و هنگام تهیه آن، سفیده تخممرغ را بهحدی هم میزنند تا حالت کشسانی پیدا کند.
شیرینی نان برنجی
شیرینی نان برنجی یکی از شیرینیهای سنتی زنجان به شمار میآید که طرفداران بسیاری دارد. به گفته اهالی زنجان خواستگاه نان برنجی در ابتدا زنجان بوده و بعدها پخت آن در شهرهای دیگر رواج پیدا کرده است؛ این شیرینی در هرصورت یکی از خوشمزهترینها محسوب میشود. برای پخت نان برنجی از آرد برنج، گلاب، تخممرغ، کره یا روغن حیوانی، پودر قند، آب، تخم خرفه و زعفران استفاده میکنند. این شیرینی عطر و طعم بینظیری دارد و در بیشتر قنادیهای زنجان عرضه میشود.
منبع عکس: وبسایت Khabaronline.ir؛ عکاس: نامشخص
شیرینی قرابیه
شیرینی قرابیه یکی دیگر از شیرینیهای محلی زنجان است که در مناطق دیگری همچون اردبیل، تبریز، قزوین، آذربایجان و ترکیه نیز تهیه میشود و از معروفترین سوغات اردبیل نیز محسوب میشود. برای پخت این شیرینی خوشعطر از سفیده تخممرغ، شکر، وانیل، خلال بادام و پسته استفاده میکنند. قرابیه بهدلیل وجود مغزیجات کمی گرانتر از دیگر شیرینیهای سنتی زنجان است.
قرابیه در انواع مختلف نارگیلی، بادامی و گردویی وجود دارد و نوع گردویی آن در شیرینیفروشیهای زنجان بیشتر به چشم میخورد و در دورهمیها سرو میشود. در زنجان به قرابیه گردویی «گیرداکان قلاویهسی» میگویند.
منبع عکس: وبسایت Bonnibakery.com؛ عکاس: نامشخص
خاگینه
خاگینه نوعی دسر یا شیرینی است که علاوه بر زنجان در تبریز، قزوین و لرستان نیز تهیه میشود. تفاوت خاگینه زنجانی با دیگر خاگینهها در عدم استفاده از شربت است؛ شکر از ابتدا به مایه خاگینه افزوده میشود تا به آن طعم شیرینی دهد. مواد اصلی برای تهیه این دسر شامل تخممرغ، آرد، زعفران دمکرده، هل، دارچین، گردوی خردشده، شکر و آب هستند.
خاگینه دارای طعم بینظیر و فوقالعادهای است و از آن برای صبحانه، میانوعده یا مراسم افطار در ماه مبارک رمضان در کنار چای استفاده میکنند. در زنجان به خاگینه «قیقاناخ» یا «قیقاناق» میگویند.
منبع عکس: وبسایت yaldamedtour.com؛ عکاس: نامشخص
چای چورکی
«چای چورکی» یا نان چای زنجان، نوعی شیرینی محلی و سنتی است که پخت آن علاوه بر استان زنجان در شهرهای خلخال و قزوین نیز رواج دارد. این خوراکی خوشمزه بهدلیل ماهیت پخت و نوع مواد، در واقع نان نیست و نوعی شیرینی مجلسی بهحساب میآید. چای چورکی به نسبت دیگر شیرینیها ماندگاری بیشتری دارد؛ ازاینرو در انواع مراسم مذهبی، اعیاد همچون نوروز، سفره افطار ماه مبارک رمضان، میانوعده و دورهمیها بههمراه چای سرو میشود.
منبع عکس: وبسایت Parsiday.com؛ عکاس: نامشخص
برای پخت شیرینی چای چورکی زنجان از موادی همچون آرد سفید، شیر، شکر، تخممرغ، خمیر مایه، بیکینگ پودر، گلاب، هل، کنجد و زعفران استفاده میشود.
نان اردک
اردک یکی از نانهای محلی و سنتی استان زنجان است که بسیاری آن را بهعنوان سوغات خریداری میکنند. این نان برخلاف دیگر نانها در تنور یا فر پخته نمیشود؛ بلکه پس از تهیه خمیر، آن را درون روغن داغ سرخ میکنند. در تهیه نان اردک از موادی مانند آرد، تخممرغ، کره، شکر، شیر، روغن، خمیر مایه، زردچوبه یا زعفران و بیکینگ پودر استفاده میشود.
منبع عکس: وبسایت Magerta.ir؛ عکاس: نامشخص
سقز
سقز که با نامهای دیگر «پسته کوهی»، «کندر» و «بنه» نیز شهرت دارد، در واقع شیره یا صمغ درخت «بنه» است. تنه این درخت در فصل پاییز بهصورت طبیعی شکاف برداشته و صمغ از آن خارج میشود. عمده کاربرد سقز در صنعت تولید آدامس است و از شیره سقز نیز در طب سنتی و صنایع غذایی استفاده میکنند. همچنین در صنایعی همچون داروسازی، پلیمری، رنگ و لاک، روغنهای چاپ، پارکت، کفپوش و دیوارپوش نیز مورد مصرف قرار میگیرد.
منبع عکس: وبسایت Banbanak.com؛ عکاس: نامشخص
سقز در طب سنتی طبعی گرم و خشک دارد و مصرف آن برای سلامتی دارای فواید بسیاری است. پاکسازی معده و دستگاه گوارش، رفع خشکی و بوی بد دهان، جلوگیری از پوسیدگی و کمک به سفیدشدن دندانها و دفع سنگ کلیه از مزایای سقز هستند. همچنین از این گیاه برای درمان دردهای ریوی، رفع خارش و ترک پوستی، التیام و درمان زخم بهخصوص زخمهای دیابتی، پاکسازی کبد، درمان کچلی، درمان کمخونی، تقویت اعصاب و جلوگیری از شبکوری استفاده میکنند.
سبزی والک یا پیاز کوهی
سبزی والک که به «پیاز کوهی» و «سیر وحشی» نیز شهرت دارد یکی از سوغات استان زنجان بهحساب میآید. از این گیاه بهعنوان سبزی شگفتانگیز یاد میشود؛ زیرا خواص دارویی و درمانی متعددی دارد. والک یک سبزی وحشی و خودرو است که در فصل بهار و در رشتهکوه البرز، جنگلهای مرطوب، درهها و امتداد رودخانهها رشد میکند. این سبزی، پیاز نازک و صاف و طعمی بسیار ملایمتر و شیرینتر از سیر معمولی دارد. ساقه والک مثلثیشکل و برگهای آن مانند برگهای زنبق است.
منبع عکس: وبسایت Tabnak.ir؛ عکاس: نامشخص
تمامی قسمتهای گیاه والک دارای ارزش غذایی است و از آن برای تهیه غذاهایی نظیر کوکو، سبزی یا والک پلو، آش، سوپ و دیگر غذاهای محلی زنجان استفاده میکنند. درمان بیماریهای مزمن، کاهش ابتلا به سرطان، بهبود سلامت قلب و کاهش حملات قلبی، تعادل فشار خون، کاهش سکته مغزی، درمان مشکلات و پاکسازی معده، رفع عفونت، تسکین آنفولانزا و سرفه، درمان اگزمای پوستی، پاکسازی بدن، تصفیهکننده خون و درمان زخم از خواص این سبزی بهشمار میآیند. در نظر داشته باشید که مصرف گیاه والک در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمیشود.
سبزی تره کوهی
سبزی تره کوهی یا «پیاز کوهی» گیاهی شبیه به تره است که طعم تند آن شباهت بسیاری به پیاز و سیر دارد. این سبزی یکی از سوغات استان زنجان به شمار میآید و خواص بیشماری دارد. تره کوهی گیاهی خودرو و وحشی است و اغلب در دشتها و کوهها میروید. این سبزی دارای عطر و طعم قوی است و بههمین علت نیز مورد توجه بسیاری از سرآشپزها قرار دارد. از تره کوهی میتوان بهصورت تازه، خشک شده و فریزشده در انواع غذاها بهخصوص نانهای محلی و آشهای سنتی استفاده کرد.
منبع عکس: وبسایت Countrylife.co.uk؛ عکاس: نامشخص
تره کوهی بهدلیل برخورداری از ویتامینهای گروه A و C (ای و سی) و همچنین مواد معدنی همچون فولات، آهن و کولین خواص بینظیر درمانی و دارویی بسیاری دارد که از جمله آنها میتوان به کمک به رشد مغز، تنظیم فعالیت قلب، افزایش شیر مادران در دوران شیردهی، جلوگیری از سکته، تقویت سیستم ایمنی، پاکسازی کبد، افزایش انرژی، کاهش کلسترول خون، پیشگیری از سرطان، پاکسازی دستگاه گوارش و جلوگیری از سفیدشدن موها اشاره کرد.
سبزی غازیاغی
سبزی غازیاغی یا «قازیاقه» که با نامهای دیگر «کلاغ پا»، «رجل الوز» و «بارتنگ آبی» نیز معروف است، بهعنوان یکی از سوغاتیهای متنوع استان زنجان شناخته میشود. این گیاه وحشی و خودرو است و بیشتر در استانهای غربی و شمال غربی ایران میروید. غازیاغی دارای گلهای کوچک سفید یا صورتیرنگ و برگهای دراز بیضیشکل و نوکتیز است.
منبع عکس: وبسایت Delgarm.com؛ عکاس: نامشخص
سبزی غازیاغی طبع گرم و خشک و خواص بسیاری دارد. تصفیه خون، بهبود عملکرد گوارشی، تنظیم ترشحات غدد داخلی، کنترل روماتیسم، درمان اسهال خونی، بهبود زردی، کنترل نقرس، درمان برص (لکههای سفید پوستی)، درمان مشکلات گوارشی و تسریع روند کاهش وزن از خاصیتهای متعدد این سبزی هستند. خوردن سبزی غازیاغی در دوره بارداری توصیه نمیشود.
صنایع دستی زنجان
قالیبافی
هنر قالیبافی از هزاران سال پیش در بین مردم ایران رواج داشته است و در حال حاضر نیز از مشاغل اصلی بسیاری از اهالی شهرها و روستاهای کشور به شمار میآید. منطقه زنجان نیز بهدلیل تمدن طولانی یکی از قطبهای فعال قالیبافی ایران محسوب میشود. قالیهای این منطقه علاوه بر رجشمارهای بالا به کیفیت بالای مواد و نقشه زیبا معروف هستند. قالی زنجان اغلب از طرحهای هندسی پیروی میکنند و از فرشهای مناطق همدان و بیجار کردستان الهام میگیرد. ماهی درهم، ریزماهی، افشار، بیجار و نقشه قلتوق از طرحهای محبوب و معروف این منطقه به شمار میآید.
منبع عکس: وبسایت Carpetnrugs.com؛ عکاس: نامشخص
قالیهای زنجان اغلب از نوع قالیچه و کناره هستند و برای بافت آنها بیشتر از رنگهایی همچون آبی، قرمز، سیاه، بژ، قهوهای و آبی روشن استفاده میکنند. گرههای فرشها از نوع گره ترکی هستند؛ از اینرو در کیفیت، نرمی و مشخصشدن نقشه روی بافت نهایی تاثیر بسزایی دارد. همچنین اغلب قالیهای زنجان با پشم یا نخ مرغوب درجه یک با رنگرزی سنتی تولید میشوند. قالی روستاهای بیدگنه و قلتوق از مرغوبترین و باکیفیتترین قالیهای زنجان هستند.
گلیم بافی
گلیمبافی یکی دیگر از هنرهای اصیل و صنایع دستی استان زنجان محسوب میشود که بیشتر در مناطقی همچون ابهر، انگوران، قیدار و قره پشتلو رواج دارد. در گذشته با توجه به سرمای این منطقه اهالی همواره تلاش میکردند تا منازل خود را گرم نگه دارند. یکی از مواردی که در این امر کمک میکرد، کفپوش، دیوارپوش و پردههایی از جنس پشم گوسفند، بز و غیره بود؛ ازاین رو گلیم و گلیمبافی یکی از شاخصترین بافتههای زنجان است. برای خلق این هنر از الیاف رنگرزی حیوانی و نباتی، دارهای افقی یا عمودی و نقشههای الهامی از نمادهای منطقه و نقوش ذهنی و انتزاعی استفاده میشود.
منبع عکس: وبسایت Mahurshop.ir؛ عکاس: نامشخص
از جمله طرحها و نقشههای معروف گلیم زنجان میتوان به لچک ترنج، توسباقا، توتفرنگی، پقیل، لوزی، سماور، اوچ گل، صاندیق و خشتی اشاره کرد. همچنین از این هنر در مواردی همچون رختخواب پیچ، جل اسب (پوشینهای که روی اسب میاندازند)، سجاده، خورجین، جوال، سفره، زیرانداز، دیوارپوش، کفپوش، پرده و... استفاده میکنند.
جاجیم بافی
جاجیم بافی نوعی نساجی سنتی است که از صنایع دستی استان زنجان به شمار میآید. جاجیم یکی از قدیمیترین پارچههای دستبافت ایران است که استفاده از آنها سالهای متمادی مرسوم بود؛ در حال حاضر نیز توسط روستاییان و عشایر از محبوبیت خاصی برخوردار است. جاجیمبافی علاوه بر زنجان در اردبیل نیز رواج دارد و در واقع این دو استان مراکز مهم تولید جاجیم در کشور هستند.
منبع عکس: وبسایت Yjc.ir؛ عکاس: نامشخص
جاجیم اغلب در رنگهای روشن و شاد با استفاده از نخهای ابریشمی، پنبهای و کاموا تولید میشود. طرحها و نقشههای اصیل و سنتی مرسوم در هر منطقه، ویژگی خاصی به جاجیم میبخشد؛ به همین دلیل بهراحتی میتوان جاجیم هر منطقه را شناسایی کرد.
بافت جاجیم با استفاده از ابزار و وسایل ساده و سنتی انجام میشود و در واقع باید گفت مهمترین بخش این هنر، نیروی انسانی یا بافنده آن است. جاجیم معمولا بهصورت نواری باریک به عرض ۱۸ تا ۳۵ سانیمتر و طول ۳۰ تا ۴۰ متر و گاهی تا ۶۰ متر بافته، بر اساس کاربرد، در ابعاد موردنظر بریده میشود و مورد استفاده قرار میگیرد. نقوش معروف جاجیم زنجان شامل سیرقا، عاشیق، دیشمه و جولما هستند.
نمد مالی
نمدمالی یکی از صنایع دستی بسیار قدیمی ایران و استان زنجان به شمار میآید که با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت باعث درهم رفتن الیاف پشمی میشود. ماده اصلی نمد، پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است که به رنگهای طبیعی سیاه، سفید و قهوهای وجود دارد و برای نقوش آن از پشمهای رنگشده شیمیایی استفاده میشود. برای خلق این هنر نیاز به دستگاه و ابزار خاصی نیست و درصد بالایی از کیفیت نهایی به مهارت نیروی انسانی ارتباط دارد. امروزه از نمدمالی برای تهیه لوازم تزیینی استفاده میشود؛ درصورتی که در گذشته از آن کلاه، جلیقه، لباس و زیرانداز نیز تهیه میکردند.
منبع عکس: وبسایت Destinationiran.com؛ عکاس: نامشخص
چاقو سازی
صنعت چاقو سازی یکی از مهمترین سوغات و صنایع دستی زنجان محسوب میشود که قدمت آن به دوره صفوی بازمیگردد؛ البته طی اکتشافات باستانشناسان ممکن است پیشینه این صنعت به ۱۷۰۰ تا ۶۰۰۰ سال قبل نیز مربوط باشد. چاقوهای زنجان اغلب از فولاد، استیل، برنج، استیل فولاد، شاخ گوزن، استخوان گاو و... در اندازههای مختلف و با حک نام زنجان روی تیغه تولید میشوند و بهطور کلی در مقابل زنگزدگی و ضربه مقاومت بسیار بالایی دارند.
منبع عکس: وبسایت Almasknife.ir؛ عکاس: نامشخص
از مزایای چاقوهای زنجان میتوان به دسته تخصصی آنها اشاره کرد که بهصورت سهتکه بدون هیچگونه پیچ و مهرهای و طی مراحل متعدد ساخته میشوند. این چاقوها تنوع بسیاری دارند که از جمله آنها میتوان به انواع کاردهای آشپزخانه، ساطور قصابی، ساطور سبزی خردکنی، استخوان پاککنی یا کارد فیله، سرآشپز، حرفهای، میوهخوری، چاقوهای کلکسیونی و ضامندار، انواع قلمتراش، قندشکن، کاردهای شکاری، باغبانی و پیوند زنی و انواع شمشیر، قمه، قداره و خنجر تزیینی اشاره کرد.
مجسمه سازی
مجسمهسازی یکی از صنایع دستی نوپا و جدید استان زنجان به شمار میآید که از سال ۱۳۶۸ خورشیدی در این شهر رواج یافت. این هنر بهصورت خودجوش و توسط علاقهمندان به این هنر در استان زنجان رشد کرد؛ زیرا هیچ استاد مجرب و متبحری در این زمینه وجود نداشت. از انواع مجسمههایی که در زنجان ساخته میشوند میتوان به مجسمههای بتنی و فایبرگلاس، تندیس چوبی و سنگی، تندیس فلزی و مجسمههای برنزی اشاره کرد.
منبع عکس: وبسایت Shahabzanjan.ir؛ عکاس: نامشخص
صندوق سازی
در گذشتههای نهچندان دور در بسیاری از خانهها صندوقچههایی با نام یخدان وجود داشت که در عین سادگی با ترمههای خوشآبورنگ اصیل ایرانی پوشانده میشدند. در چندسال اخیر افراد برای تزیین منازل خود این صندوقها را خریداری میکنند؛ از اینرو هنر صندوقسازی در استان زنجان دوباره در حال رونقگرفتن است. این صندوقها از جنس چوب است که روی آن با ورقهای فلزی تزیین و در نهایت رنگ میشود. محفظه داخلی نیز اغلب با پارچههایی از جنس مخمل قرمزرنگ پوشیده میشود.
منبع عکس: وبسایت Zanjantourism.blog.ir؛ عکاس: نامشخص
مسگری
مسگری یکی از سوغات و صنایع دستی قدیمی و مهم استان زنجان به شمار میآید که قدمت آن طبق مدارک و شواهد باستانشناسی به ۹۵۰۰ سال قبل از میلاد و در ایران به بیش از هزاران سال بازمیگردد. مس تا پیش از هزاره پنجم قبل از میلاد بهصورت خالص استفاده میشد و برای شکلدادن به آن نیز از روش چکشکاری سرد استفاده میکردند. با توجه به فراوانی معادن مس در قسمت شمالی و مرکزی ایران، بیشتر این مناطق به انجام صنعت مسگری مشغول هستند. در واقع میتوان گفت فلزکاران ایرانی یکی از اولینها در کشف ذوب مس محسوب میشوند.
منبع عکس: وبسایت Meseheydari.ir؛ عکاس: نامشخص
هنر مسگری و چاقو سازی دو صنعت معروف در استان زنجان هستند که گردشگران تمایل بسیاری به خریداری آنها بهعنوان سوغات دارند. امروزه از این صنعت برای ساخت و تولید انواع وسایل تزیینی و کاربردی همچون ظروف میوه، شیرینی، آجیل و شکلات خوری، قابلمه، گلدان، بشقاب، قاشق و چنگال و بسیاری موارد دیگر استفاده میکنند.
حکاکی روی مس
حکاکی روی مس یکی از صنایع دستی رایج شهر زنجان است. طرحهایی همچون ختایی، اسلیمی، گل و بوته، بته جقه، مناظر شکار حیوانات و مکانهای تاریخی روی ظروف مسی زنجان به کار میروند؛ این طرحها و نقوش اغلب از نگارههای عامیانه، سنتی و قدیمی الهام گرفته شدهاند.
منبع عکس: صفحه اینستاگرام Miniyator1369؛ عکاس: نامشخص
سفالگری
سفالگری یکی از هنرهای محبوب ایرانیان است که در استان زنجان بهخصوص روستاهای سلطانیه، بلوبین، علیا، قلتوق و گلابرسفلی رواج دارد. قدمت این هنر با توجه به آثار و شواهد تاریخی به گذشتههای کهن و دور بازمیگردد. از جمله ظروف و وسایلی که با هنر سفالگری در زنجان تولید میشوند میتوان به کشکساب، انواع ظروف آشپزخانه و پذیرایی، کوزه، گلدان، تنور و خمره اشاره کرد.
منبع عکس: وبسایت Yjc.ir؛ عکاس: نامشخص
خاتم کاری
خاتم کاری از هنرهای اصیل و فاخر ایرانی است که عدهای از آن بهعنوان یکی از نگینهای انگشتری در صنایع دستی ایران یاد میکنند. طراحی و اجرای این هنر، کاری بسیار طولانی و سخت محسوب میشود؛ بهطوری که قراردادن اجزای ظریف خاتمکاری در کنار یکدیگر نیازمند دقت و حوصله زیاد است. از جمله کاربردهای این هنر در حال حاضر میتوان به تزیین درب و پنجرههای آثار و بناهای لوکس، قابهای آینه، شمعدان، صندوقچه، میز، رحل قرآن، قلمدان یا جاقلمی، جعبه جواهر، قابهای تزیینی، قاب عکس، ظروف میوه، آجیل و شیرینیخوری، ساعت، جعبه دستمال کاغذی و... اشاره کرد.
منبع عکس: وبسایت Blog.7gardun.com؛ عکاس: نامشخص
برای ساخت خاتم معمولا از چوب، فلزهایی همچون آلیاژ برنج، مس و آلومینیوم، استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب استفاده میشود. همچنین رنگ سبز استفاده شده در این آثار از ترکیب مادهای بنام نشادر، سرکه و براده یا خاک مس بهدست میآید. این تکنیک را هم روی مس و هم روی چوب اجرا میکنند؛ خاتمکاری روی چوب سابقه بیشتری دارد؛ اما خاتمکاری روی مس ارزشمندتر و گرانقیمتتر است.
معرق کاری
معرقکاری یکی دیگر از هنرهای اصیل و ارزشمند ایرانی است که بهعنوان سوغات در بسیاری از شهرهای کشور شناخته میشود. همچنین تابلوهایی که بهواسطه این هنر خلق میشوند، از سوغات و صنایع دستی نفیس استان زنجان به حساب میآیند. هنرمندان متبحری در این استان به ساخت این تابلوها مشغول هستند. خرید آثار نفیس معرقکاری از طریق گالریهای هنری در زنجان امکانپذیر است.
منبع عکس: وبسایت Ichoob.ir؛ عکاس: نامشخص
منبت کاری
منبتکاری هنر کندهکاری و برجستهسازی روی چوب طبیعی است که تبحر منبتکار و بهوسیله ابزار مخصوص انجام میشود. این هنر از صنایع دستی و سوغات زنجان به شمار میآید که طرفداران بسیاری نیز دارد. از منبتکاری در آثار هنری و حجمی همچون تزیین مبلمانهای کلاسیک و چوبی، تختخواب، میز، قاب عکس، تابلو، قاب آینه و... استفاده میشود.
منبع عکس: وبسایت Auxwood.com؛ عکاس: نامشخص
ملیله کاری
ملیلهکاری یکی از شاخههای فلزکاری است که از نفیسترین سوغات و صنایع دستی استان زنجان به شمار میآید. از پیشینه این هنر در زنجان اطلاعات دقیقی در دسترس نیست؛ اما با توجه به نوشتهها و سفرنامههای سیاحان، قدمت ملیلهکاری در زنجان به قرن ۱۰ هجری قمری بازمیگردد؛ این هنر در دوره سلجوقیان رونق بسیاری داشت و اوج شکوه آن در دوره صفوی بود. ملیلهکاری تا قبل از دوره پهلوی بهعنوان هنر بومی زنجان تنها در این شهر رایج بود و بعدها به نقاط دیگر کشور نیز راه یافت.
آثار ملیلهکاری در واقع از ذوب شمشهای نقره و تبدیل آن به مفتولهای بسیار باریک و ظریف بهدست میآید که با طرحهایی همچون بته جقه، اشک، پیچک، برگ، برگ فرنگ، غنچه و... توسط صنعتگران این حرفه تزیین میشود و زیر صیقل سوهان و در کوره آتش قرار میگیرد.
منبع عکس: وبسایت Iribnews.ir؛ عکاس: نامشخص
از سایر موادی که برای خلق هنر ملیلهکاری از آنها استفاده میشوند میتوان به تیزاب، زاج سفید، جوهر گوگرد، موم طبیعی و ابزار اشاره کرد. از این هنر در ساخت آینه و شمعدان، لاله، گلدان، قاب عکس، ظروف تزیینی همچون پایه لیوان و استکان، سینی، قندان، قاشق و زیورآلاتی نظیر گوشواره، زنجیر، پلاک و گردنبند استفاده میکنند.
چاروق دوزی
چاروق یا چموش در واقع نوعی پاپوش بدون پاشنه است که از پوست دباغی شده بوفالو، بز یا گاو تهیه میشود. خاستگاه این هنر شهر سلطانیه استان زنجان است و بهعنوان یکی از صنایع دستی و سوغات این استان شناخته میشود.
قدمت هنر چاروقدوزی به احتمال زیاد به دوره ساسانی و اوج تزیینات آن به دوره صفوی بازمیگردد. چاروق در استان زنجان در طول دورههای تاریخی در انواع کنفی، تمام چرم، کشاورزی، توری و پردهبند تولید شده است.
منبع عکس: وبسایت Jamaran.news؛ عکاس: نامشخص
در ساخت چاروق برخلاف دیگر پاپوشهای بازاری از هیچ چسب و میخی استفاده نمیشود و شکلگیری آن با هنر دوخت صورت میگیرد. این پاپوش در سرما پا را گرم و در گرما پا را خنک و متعادل نگه میدارد. هنر چاروقدوزی علاوه بر زنجان در مناطق دیگر ایران نیز مرسوم است و از سوغات گیلان نیز به شمار میآید. در شیوههای سنتی، چرم چاروقها را با رنگهای طبیعی همچون پوست انار رنگ و رویه آنها را با نخهایی بهرنگ زرد، قرمز و سبز گلدوزی و تزیین میکنند.
گیوه دوزی
گیوه دوزی یکی از صنایع دستی استان زنجان است که تولید آن در شهرهایی همچون اراک، کرمانشاه و آباده نیز رواج دارد. این هنر در زنجان توسط دو فرد متخصص با عناوین «گیوه باف» یا «گیوه دوز» انجام میشود؛ بدینصورت که اغلب رویههای گیوه توسط زنان روستاها بافته میشود و شخص گیوه دوز به تولید این پاپوش به روشهای سنتی میپردازد. در گیوه مرغوب باید رویهها از جنس نخ پنبه و زیره و کفی آن از چرم گاومیش باشد و اتصال رویه و زیره از طریق دوخت انجام گیرد. این هنر بیشتر در شهر زنجان و انگوران مرسوم است. گیوهبافی از صنایع دستی کرمانشاه نیز به شمار میرود.
منبع عکس: وبسایت Honari.com؛ عکاس: نامشخص
سوزن دوزی
سوزن دوزی یکی از هنرهای ایران و صنایع دستی زنجان به شمار میآید که در سیستان و بلوچستان، اصفهان، کاشان، تبریز، رشت، کرمان، کردستان، بندر عباس و یزد نیز رواج دارد. این هنر با نقشهای معروفی همچون اسلیمی، بته و بوته، بازوبندی، لچک ترنج، محرمات اریب و راست، تصاویر جانوران مختلف و طبیعت، ختایی، بته جقهای و... روی پارچه های مختلف اجرا میشود.
منبع عکس: وبسایت Parchenegar.com؛ عکاس: نامشخص
در حال حاضر در ایران بیش از ۴۰ رشته از سوزن دوزی همچون مغزی دوزی، چهل تکه، ابریشم دوزی، زری دوزی، پولک دوزی، مروارید دوزی، خامه دوزی، پریوار دوزی، شمسه دوزی، فتیله دوزی و... رایج است که هرکدام در نوع خود طرفداران بسیاری نیز دارند.
سرمه دوزی
سرمهدوزی یکی از صنایع دستی بسیار قدیمی ایرانیان است که مواد اولیه و اصلی آن نخ سرمه است. این نخها در متراژهای بالا با استفاده از آلیاژهای مختلف بهصورت لولهای صاف بههم تابیده میشوند. نخ سرمه حالت ارتجاعی داشته و به هر شکلی قابل دوختن است. سرمه دوزی از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به ملیله دوزی دارد؛ ولی ملیله انعطاف سرمه را ندارد. این هنر علاوه بر زنجان در مناطق دیگر ایران از جمله اصفهان، کاشان، بندر عباس، یزد، قزوین، هرمزگان و کردستان نیز مرسوم است.
منبع عکس: وبسایت Termeh-spadan.ir؛ عکاس: نامشخص
سرمه دوزی در بیشتر موارد با دوختهای دیگر از جمله منجوق دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، مروارید دوزی و... همراه است. از این هنر برای تزیین پارچههایی از جنس ساتن، ماهوت، تافته، ابریشم، مخمل، اطلس و ابریشمی و دوخت انواع لباس، روسری، رومیزی، کیف، تابلوهای تزیینی، کوسن، رویه جعبههای نفیس و... استفاده میکنند.
قلم زنی
قلم زنی هنری است که با ضربهزدن چکش روی سطوح فلزی بهخصوص طلا، نقره، برنج، مس و ایجاد نقوش مختلف خلق میشود. پیشینه این هنر در ایران بهطور دقیق مشخص نیست؛ اما آثار ارزشمندی از قلمزنی در هزاره اول پیش از میلاد از جمله جامهای طلای مارلیک بر جای مانده است. بنابر شواهد قدمت این هنر در استان زنجان به قرن پنجم هجری قمری بازمیگردد.
هنر قلمزنی یکی از صنایع دستی و سوغات زیبای استان زنجان به شمار میآید که در دسته هنرهای صناعی و شاخه فلزکاری قرار دارد. اغلب محصولات فلزی که از یک تا دو قرن پیش در زنجان ساخته شده، از جنس مس هستند و بیشتر آنها تزییناتی از نوع قلم زنی یا کندهکاری دارند.
منبع عکس: وبسایت Honarfakher.blogfa.com؛ عکاس: نامشخص
مصنوعات چرمی
ساخت مصنوعات چرمی یکی از سوغات و صنایع دستی استان زنجان محسوب میشود که در میان گردشگران و اهالی این استان طرفداران بسیاری دارد. مراحل ساخت یا بهعبارتی بهعملآوردن چرم طبیعی فرایندی طولانی، بسیار تخصصی و پیچیده است؛ هرچند با پیشرفت تکنولوژی و ورود ماشینآلات صنعتی، مراحل کمی ساده شدهاند.
منبع عکس: وبسایت Givehmarket.com؛ عکاس: نامشخص
از جمله ساختههای چرمی زنجان میتوان به انواع کیف، کفش و دمپایی، انواع پوشاک نظیر کت، جلیقه، کلاه، دستکش و کمربند، قاب عینک، قاب عکس، دوردوزی فرش، سرویسهای رومیزی اداری، صنعت مبلمان، زین اسب، انواع تودوزی خودرو و زین دوچرخه و موتور، بند ساعت و دستبند و جلد کتابهای نفیس اشاره کرد.
رنگرزی سنتی
رنگرزی یا «صباغی» زنجان هنری است که قدمت آن بهطور دقیق مشخص نیست؛ اما میتوان گفت که رنگرزی الیاف از زمان رواج قالیبافی در این استان متداول بوده و همچنان تاحدودی زنده است. در صباغی سنتی الیاف، نخ، پارچه، لباس و... با کمک رنگهای طبیعی برگرفته از پوستهای گردو و انار، برگ مو، حنا، زعفران، خاک رس، زاج، مواد معدنی، روناس و صمغ حاصل از برخی درختان رنگ میشوند.
منبع عکس: وبسایت Yjc.ir؛ عکاس: فرزانه چخماق ساز
رنگرزی یکی از ارکان اصلی صنعت قالیبافی به شمار میآید که تاثیر بسزایی در زیبایی فرش و نقشه اجرایی دارد. این هنر در زنجان از تنوع بسیاری برخوردار است و آثار آن را میتوان بهوضوح در فرشهای زیبا و اصیل زنجانی مشاهده کرد.
نقاشی مینیاتور
مینیاتور یا «نگارگری» نقاشی اصیل ایرانی است که با کمک قوه تخیل و الهام گرفتن از طبیعت اجرا میشود؛ از اینرو در این آثار مبالغه و اغراق بهوضوح دیده میشود. قدمت این هنر بسیار طولانی است؛ ولی اوج شکوفایی آن به دوره عباسی بازمیگردد. هنر مینیاتور در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به پیشنهاد استاد «محمد باقر آقامیری» (یکی از نگارگران مشهور و رئیس انجمن نگارگری ایران) نگارگری نامیده شد.
منبع عکس: وبسایت Nikaro.ir؛ عکاس: نامشخص
نقاشی مینیاتور در زنجان محبوبیتی خاص دارد و هنرمندان بینظیری این آثار را خلق میکنند. از جمله این آثار میتوان به اثر «معراج حضرت محمد (ص)» اشاره کرد که توسط استاد رضا اصل نجفی فرد یکی از مینیاتوریستهای زنجانی اجرا شده است.
سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی
سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی که بهعنوان گوهر و جواهر شناخته میشوند، دستهای از مواد کانی هستند که بهدلیل برخورداری از برخی خواص، از سایز سنگها متمایز شدهاند. استان زنجان دارای ذخایر سنگهای ارزشمند همچون «آگات» یا «عتیق»، «فلورین»، «گارنت»، «مالاکیت» و... است؛ به همین علت کارگاههای تراش متعددی در این شهر در زمینه تراش و حکاکی روی این سنگها فعالیت میکنند.
منبع عکس: وبسایت Bazaremina.ir؛ عکاس: نامشخص
سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند و سوغات زنجان به شمار میآیند که محبوبیت زیادی در میان گردشگران و اهالی این شهر دارند.
زیورآلات سنتی
زیورآلات سنتی یکی از زیرشاخههای هنر صناعی فلزگری است که یکی از صنایع دستی و سوغات ارزشمند استان زنجان محسوب میشود. این زیورآلات با استفاده از طلا و گاهی نیز با نقره یا طلای عیار پایین ساخته میشوند و برای تزیین آنها نیز از سنگهای قیمتی یا نیمهقیمتی استفاده میکنند. ساخت زیورآلات هفت مرحله دارد که شامل طراحی، ماکتسازی، اجرا، میناکاری، مرصعکاری، تمیزکاری (پرداخت) و سرهمسازی قطعات میشود.
منبع عکس: وبسایت Javaheribina.com؛ عکاس: نامشخص
ساخت سازهای سنتی
ساخت سازهای سنتی هنری کمآوازهتر از دیگر شاخههای هنر ایرانی است؛ با این حال هنرمندان ایرانی از گذشتههای دور در این زمینه فعالیت داشتند. هنر سازسازی از صنایع دستی استان زنجان به شمار میآید و هنرمندان متبحری در زمینه ساخت سازهای کوبهای، ضربی و آرشهای فعالیت دارند. از جمله این سازها میتوان به سه تار، عود، کمانچه، تار، سنتور، نی، دف، تنبک و... اشاره کرد.
منبع عکس: وبسایت Nasrnews.ir؛ عکاس: امیرحسین نامی
تذهیب
تذهیب از واژه «ذهب» به معنی طلا مشتق شده است و به نقوش منظمی گفته میشود که با آب زر و خطوط مشکی تزیین شده است. در گذشته بهجز رنگ مشکی بهندرت از رنگ دیگری برای خلق این هنر استفاده میکردند و اگر از رنگهای دیگری نظیر شنگرف (رنگ سرخ مایل به نارنجی)، سفیدآب، لاجورد و زنگار کمک میگرفتند آن هنر را به «ترصیع» یا «مرصع» میخواندند؛ اما امروزه هر دو روش بهعنوان تذهیب شناخته میشوند.
منبع عکس: وبسایت Yasinatelier.kowsarblog.ir؛ عکاس: نامشخص
تذهیب بهمعنای طلاکاری یا زراندودکردن است و یکی از هنرهای اصیل ایران به شمار میآید که قدمت آن به دوران ایران باستان و دوره ساسانی بازمیگردد. این هنر در واقع مجموعهای از نقوش منظم هندسی، اسلیمی، ختایی، گل و بوته و بته جقه است که از آن برای تزیین و آراستن متون قرآن و کتب مذهبی، تابلوهای خطاطی، نقاشیهای دیواری، آثار تاریخی، بناها و کاشیها استفاده میکنند. همچنین امروزه در اجرای این نقوش رنگهای طبیعی و معدنی نظیر طلا، لاجورد، اخرا و نیلی بهکار گرفته میشوند.
منبع عکس: وبسایتTandori.ir؛ عکاس: نامشخص
اگر درخصوص سوغات خوراکی و صنایع دستی استان زنجان اطلاعات بیشتری دارید یا مواردی وجود دارد که در این مقاله به آن اشاره نشده است، لطفا در بخش دیدگاههای مقاله با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: وبسایت Titrebartar.com؛ عکاس: Amir Hossein Nasooti
دیدگاه